BIBLIOTHECA INDICA: _..
— ९ न
A COLLECTION OF ORIENTAL WORKS “ peas / rUBLISUED क ४ ial OF THE ASIATIC. SOCIETY: OF BENGAL. New SERIES. Nos. 56, 67 ano 70.
=® @ @ ५०
THE NYA'YA DARS'ANA, win TILE COMMENTARY OF VATSYAYANA. EDITED DY
PANDITA JAYANARAYANA TARKAPANCHANAN A.
CALCUTTA : PRINTED AT THE BAPTIST MISSION PRESS. 1865.
ee ~
|
en ५.१ 2 ; ¢ wa a
End tb 212.50
4
HARVARD UNIVERSITY
LIBRARY
PREVFACK. ~® ~
The Series of ancient Nyéya works is as follows :—
1. The original Sutras ascribed to the Rishi Gotama.
II. The Nydya-bhdshya,—a commentary on No. I. by Pak- shila Swéimin or Vatsyéyana.
11. The Nydya-vdrtika,—a commentary on No. II. by Uddyotakara A’chiarya.
IV. The Nydya-vdrtika-tdtparya-tikd,—a commentary on No. III. by V&chaspati Mis’ra.
भश. The Nydya-vdrtiha-tétparya-paris'uddhij—a commen- tary on No. IV. by Udayana Achérya.
Of these, the second is the work now published in the Bibliotheca Indica. Colebrooke mentions* that the Bhashya ८18 repeatedly cited by modern commentators as well as by writers of separate treatises,’ but he had never met witha copy of the work ; and in fact, although it is, after the Sutras, the most ancient authority for the Naiyéyika system, fow pandits know more of it than the name.
Tt has been edited from three MSS. |
I. A श्ल correct MS. belonging to the Benares College library.
If. A fair MS. in the Bengali character, belonging to a pandit of Nuddea.
|||. Animperfect MS. belonging to the editor, Pandita Jayanfriyana Tarkapanchdnana. :
* Ersays, Vol. I. p. 262,
Digitized by Google
गातम-मुनि-प्रणोतम् ।
न्धायद् शनम् ।
वात्यायनमुनिप्रणोतभाव्यषहितम् |
| ९ शरोयुक्त-जयनारायण-त HATA
परिभेधितम् |
कलिकातानगरे
बातिष्ट-मिशन-यन्ते मयाऽयं सू ्राह्िताऽभूत् | WATS: VO ud | Ko १९८ qa |
Digitized by Google
न्यायवातस्यायनमाष्यसुद्रणाविवरणपचम् |
ii Ge pa
भागेखतुभिभ॑क्राश्चरि यमिं लणष्डपष्डितेः।
aga भारतं adatfaar राऽभिधोयते ॥९॥ तच यावन्ति वस्छनि तिष्टन्ति खखितवन्ति च। ्रत्यन्तखान्तदारोणि तत्मकाज्ननतत्परा॥२॥ कखया तास्येऽच नगरे विख्याता atfwaraar | विद्योतमाना विदद्भिनानाविद्याविश्रारदेः॥२॥ कोन्तिः प्राक्रनमान्यानामायुःश्ेषमुपेयुषो । चिरायुषो एनः शेव यत्मभावाद्धवेदि इ ॥ ० ॥
ये यन्धा लुप्तपदवीपान्धास्ते यत्रयनतः।
विद्यन्ते सुद्धिताः सन्तः काचब्यूहं वन्ति च॥५॥ न्यायभाव्यमिदःं पय face खप्तवत् faa मूद्रणाभ्राधनेऽखेये सा GAT AT न्ययोजयत् ॥ ६ ॥ ANTS TAGES तकालद्धारसंज्िनः। न्यायादिनानाविद्यासु विख्यातस्य महात्मनः ॥ ७॥ प॒चस्तया ₹रिखद्धविद्याषागरघीमतः।
wat रात्पत्तिमा्तस् पुराणादा च AWA NH अवाच्यं नगराद्समादम्यः प्रदरमात्रतः। वङ्ख्ास्यः प्रथितः WAGs वाषः पुरा AA We
न्यायवाद्छायनभाव्यमृद्रलाविवरवपचम् |
wea व्याकरणारीनि wsnrenfa कानिचित् । , पिति; सकाशात् प्राोऽहमन्नवस्तादिवत् परा ॥९०॥
दरामताषणसंश्नस्य faqrrerciiaa: | Slarsy सुप्रिद्धस्यालद्धारगन्धपाठने॥ १९॥ वेदाक्नारौनि भ्रास्ताणि नायूरामख अाल्िणः।
खकाश्चाद्ाप्तवानस्ि पुरा गष्लंरवासिनः॥९९२॥
तकं सिद्धान्तसंन्ञस्य जगन्प्रोहनश्रकांणः। बटञ्रुषयान्नवानस्ि न्यायविद्ां महामतेः॥९३॥ अद्यापि ्राखिकाय्ामे मज्ज्ये्ठा मधुष्दनः। ARACHIS दधात्राऽध्यापयति wa ॥ ९५ ॥ अरन्त नगरप्राच्यां vert लेाहाध्वसन्निधो। नारिकलस्यलास्यायां पाठयामि ASSUAT ॥ ९५॥ तथा as राजकोये anche नियोजितः, दश्चनाध्यापने राज्ञा पञ्चविंश्रतिवक्छरान् ten रसाष्टाचखण्डमाने शाकाब्दे चोारतेचिके। मुद्रामेतस्य भास saat छतवानडम् IL I
न्धायद् शनवात््यायनभाष्यस्य निर्धर्टपचम् ।
माच्तरूपशास्त्रप्रयोजमकयमम् पदाचानामुरेशख, | तश्चच्चानाधीमक्रममक्तिख्वम्, .. प्रमारलचशं तदिभागख, .. प्रयच्तलच्तणम् , =, ., .. चनुमानस्य ayaa विभाग, . . उपमानलकयम् , .. ,.,
न्द् ल्यम् ,.. ee ® @ oo
ब्दस्य विभागः, .. ,., „., प्रमेयस्य बन्तशम् विभागश्च, ., धात्मनिरू्पयम्, .. .. ्ररोरनिरूपणम् ,
xfeafaaia:, .-. =. भृतविभागः, ० .-. र
अथस्य विभागः, .. ,. बुदिलच्तणम्,. , .. .. मनोनिरूपणम्,
vefuraa तदिभागखख,.. दाषरचयम्, -. -+ ,. प्रचभावलच्तम्, -. . पललद्चखम् , ,, .. दुःखलच्तणम्, .. 1. ,, ,,
|= न्धायदश्रं नवाद्छायनभाष्यस्य निषेटपन्रम्।
इषछठाद्धः | चपपवगरलच्तगम्, -.- .= -** रर् संश्रयस्य aga विभाग, .-. २५ प्रयोजनलक्तणम्, .. -- of RO टृषटन्तलच्तलम् $ «+ 22 ° 29 सिडान्तलच्तशम्, .. .- «+ ७ सिडधान्तविभागः, .. .. °= २९ सर्व्ववन््रसिडान्तलच्तयम् ,, .. ९८ प्रतितन्लसिडान्तकच्तणम्, °= २८ ष्यधिकरणसिडान्तलच्तणम् , -.- Ré खभ्यपगमसिडान्तलच्तवम् › ° RE चवयवविभाग, ००. te .-- २६ प्रतिन्नालच्बम्,. °. ee -* ९० हेतुलच्तयम्, .- .-* oe == RP व्यतिरेकिद्ेवुलष्वगम्, 2. -* ३१ उद्ाहर्गलन्तणम्,,, ..- oe ९ व्यतिरेकच्छदाइर्बलच्तयम्, .. RR उपनयक्दयम्, .. .-.- °= रद् निगमनलच्छणम्, .. -* «+ रर् तकनिरूपशम् , «se ° ५ निखयनिरूपयम्, .- =. -.- ३७ वादलच्तण्म,.„ ., °.“ -*- CRE जस्पलष्छयम् +. «6 oe ° 8० वितण्डालचदम् , .. .-* =-= ४९ इत्ाभासविभागः, ,, .. .-.* ४९ सव्यभिचार्लकच्तेखम् , ० =. भर विरश्दलचखम्, .. .*- oe BR
न्यायदण्ंमवात्छायनभाष्यस्य fawraysa |
प्रकरगसमलच्तशम् 1 साध्यसमल्तगम् , ,* oe च्तोतकालकद्यणम्,., .. च्टणलश्चकम् , ., == =. चर्लविभागः,.. ० .. वाकष्छकल्छणम्, .. .. सामान्यच्छलनिरू्पयम्, .. उपशच्ारच्छससच्तखम् , .. कलपुव्वेपक्तः,.. .. ,.
तत्बमाधानम्, .. ..
नातिलच्तणम् , .. , निप्रख्ामलच्तयम् , .. प्रथमाध्यायसमाक्तिः, =. संग्र यपुव्वपच्तः, ,. .. संश्वसिडान्तः, .. ., प्रमायपुव्वेपक्तः, ,. तत्समाधानम्,.. 6. .. समाधानान्तसम्, ..
प्यं प्तान्तरम्, .. .. तत्समाघानम्, .. ..
प्र्तलछयाच्तोपः, ० .,
AGATUTAH, ® छ ee ee च्ेपान्तरम्, .. ..
समाघानान्तस्म्, .. मनःसिो युक्तिः, ,. .. प्रयच्च सिडधान्तङ्च्म्, ..
इछा दइ: |
Ty .,. 88 ०. 88 ° 8४. .
8५ र.
४४ र. BQ oe 9८ ०. Be * Se oe 8९ °. wow. ye , UR ,, ५२ .. ५५
Ys ° ५९ .. ९९ .. ¢& ee ९५ .. ९१५ . . qu. ९९ .. ९९ .- qs ee
AR ९४
le न्यायद ष्रंनवाद्छायगभाष्यस्य नि्धंग्टपत्रम् | षष्ठा दुः | सच्धिकषीाचेतुतवश्रङ्य,.. .* .. ६9 ,. तत्समाधानम्, 26 oe .-. क .. प्य्तस्यान्मितितश्षङ्ग, .. .. ६€ तत्वमाघानम्,... .-. =. (oe अवयविपुव्वेपत्तद्वम्,. «2 -* Bee a, तत्समाधानम्,*+ eee we OR eee च्यवयविसिडान्तदचम्, «2... OF + ve च्यन मानपुल्व॑पचचद्धचम्, + -* ७9 wee तत्वमाधागम्+,, we we .. 58 -. .. WATTS. ce ee ee OF ,. तत्समाघानम् yee ee eee «€ .. °. उपमानपुन्प्तखत्रम्, 22 ° ५६. -* =" तत्वमाधानम्, oe च+ "~ Ree उपमानस्यानुमानान्तभीवमतम्,.. . ५८६९ -. ततखव्डनम् +... „~ ee ˆ" ५९ -. WYTHE. -* - Ree तत्समाधानम्,.. .. °= .^ SR ,. .. वेदप्रामाण्याच्तेपः, .,* ce .-. = .. .. तत्सिडान्तः, .. ce == °= न्द .. °, वेदवाक्छविभागः, .. ,.* .-.* च्छ ,, र. विधिषत्तदम्,, „+, ee ee, SS we ,** व्र्चवादविभाग्ः, 6. == ee SE eee अनवादवत्तबम्, 6. -*- -- <€ ... वेदप्रामाण्ये युद्धि, .* eee € eee प्रमाबचतुहाच्तेपः, 62 **. ^. ER ne ° तत्बमाधानम्+,* „~ ००. ^ ER .. `
न्यायदश्मवात्छायनमाष्यस्य निर्घरटपच्नम्।
श्रब्दानित्यत्वसाघमम् , .. .. श्रन्द्परिमामसंणयः,
णम्य विकारनिखाकरणम्,.. .. णशब्दविकास्यवह्ारः, ,. पदनिरूपयणम्,
पदायसंश्रयः, . . ५६ केवलब्यक्तिशक्ठिखण्डनम्, . . केवजाकतिशक्तिमतखणनम्, केवषजातिशक्तिवण्डनम् , . . पदाथनिरूपणम्, .. व्यक्धिलच्खम्. . , . चखाल्रतिलचचणम्, .. .. ,., जातिलच्तशम्, =... = ° दितीयाध्यावसमा्तिः, .. प्रमेयपरीत्तारम्भः,.. -. ,., तच्रापि इच्ियचेतन्यवादद्षयम, ण्रोरात्मवादद्षवम्, ,. °. GBA, -. .. .., तत्समाधानम्, 2. on चच्तुरदेतप्रकरयम्,.. .. .. ततखण्डनम् , .. ६ मनस च्यात्मत्वशङ्ख , क es तत्खण्डनम्, .. we ° *. च्छात्मनित्यत्वप्रतिपादनम्,. श्ररोरखेकमेतिकतवकचनम्, पाथिवले युक्यन्तसरकथनम्,
VOTE: | rx
१९६
7
TEE | ९७
१७
॥ न्यायदश्रं नवाद्यायनभाष्यस्य निधंरटपच्म् । VUTE: | THIT |
इखियभैतिकलत्वपरीकच्तगम्, .. १४२९ ., ,. =° ७ इद्धियनानातवपसोत्तण्म् +. “° ९४९ we =. ˆ" १ अथंपयोचयम्, ,, .-* © ०. .-* .* ९९ नद्यनित्यतासंणयः poe ee oe UGB .. oe =. १७ बुधिनित्तावादि साह्यमतम्, .- ९९४ ..- “° -* १९ ततखब्डनम्, ce ve == -* १९४ we ee oe RP SUBAAAT SABA, «oe १९९ ee we RP eyauguwmgenente, .. ६९९ ss os ˆ" ७ चणिकवादिसोगतशरञ्नाकथनम्,... ९९९ “- .. eR सीगतशङ्गासमाधानम्, .. .-. REE .. we .. १९ सैीगवमते साह्यद्रषणम्, .* -. ६७९ we ww -* 8 ततनिसाकरणादि, .. ..* .-* १७१ ce ee ° RB बुेखातमगुखत्वप्रकरणम् , -- ° COR -* ** we RR बदेदतयन्नापवगिलकथनम्, - ९८९ ~ - "* १ बुद्ध णसेरगुयत्वाभावस्य 7 tic ++ aa ee
कथनम्, मनःपरीच्चाप्रकस्यम्, .. =° REE .-.* .* == ८ शरीरस्य तन्तल्यषाट रनिष्पाद्यता- ॥ re
प्रकरयम् , | दतीयाध्यायसमाक्तिः, «wwe ROE we =. = ७ प्रश्त्िपसयोच्वा+- ` .. न „न ROS ee „= , RR दोाषपसेच्तखम्, ,., = = २० ,.. ० „= र, दाषाशां पक्तवयकदयनम्, .. ... ९० ase cae ० RP ये्यभावसिडान्तः, ,., ,.+ cee RRR ,.. ,.„ „= ५ उत्यत्तिप्रकासप्रदशंनम् , ,., ,, २९२९ .= ,., ,“ १8 अन्यतापादानप्रक्रबम् , ,. „~ रद् , ,., + ६७
न्धायद शंन वादव्छायमभाष्यस्य fagacqaa |
ब्रद्यपरिणामवाद्ः) ss ,.* „र, च्ाकस्लिकत्वनिराकरयप्रकरणम्, सव्वा नि त्यत्वजि साकरणप्रकर खम्, सर्व्वनिग्यत्वमिराकरयप्रकरणम्,.. सव्वेएटथक्त्वनिराकरणप्रकरणम् , सव्वेगरून्यतानिसाकस्गप्रकर्यम्, सष्टेकान्तवादनिराकरयप्रकरणम्; पलपसोत्ताप्रकर्णम् , ,,, ,, दुःखपरीता, ,. ce == ०. अपवगंपरीत्ताप्रकस्यम्, ... os तत्चश्चानेत्पत्तिप्रकर्णम्, ... os. अवयविप्रकरणम्, ,.., .. ,. निर्वयवप्रकरणम्, शि abe वाद्धयार्थभदकनिराकरगप्रकरणम् ,
तक्त्वच्चानविढदडिपरकरस्णम्, ..
चतुथाध्यायसमातिः१. ~ aes जातिविभागखचम्, „= °. साघम्म्बेवेधम्म्येसमलच्तणम्, ,.* साधम्म्यसमादेरसदुत्तरत्वे वीजम्, जातिषटकनिखू्पयम्) ..
जातिषटकासदुतरत्ववीजम्, ... प्रा्यप्रा्िसममिरूपशम् , ... ,, तयारसदुत्तरत्वे MAA, ... ve प्रसङ्घप्रतिटरान्तसमनिरूपयम्,... प्रसङ्गसमेत्तरकयमम् , ,,, wee प्रतिटान्तसमेत्तरकयनम्, ,,,
Tere: | २१५. ९९७ २९८ RYE २२१. RRR श् RO ९९१ RRB R8R २४५
२५० Ris age
२६५ २९४.
२९५ age
९६८ २६९ २९९ २७० २७० २७६
॥ ° MATA A AAA निघर्टपचम् |
Tare: | च्यनुत्पत्तिसमलच्यम् , ,,, -.* २७१ तस्यात्तरम् ( क. ५ 9 ee RSQ
संग्रयसमनिरूपखम्, .. .-.- २७२ तस्येत्तरम्, .. .. ˆ= == ROR प्रकर्णसमनिरूपवबम्, .. -* VOR प्रकरगसमेन्तरम् , .. ., = २७8 च्छद्धेतुसमप्रकरणम्- ०. ** २७8 चरापत्तिसमप्रकरणम्, ,. २७५ च्धविगष्रोषसमप्रकर्णम्, .. ० २७६ उपपत्तिसमप्रकरगम्) .. .. २७७ उपलसिसमप्रकर्यम् , .. ** २७८ च्नुपक्सिसमप्रकर्यम्,., .. We ष्यनिव्यसमप्रकर्णम्, .. «6 २८२१ निद्यसमप्रकस्णम् १०५ -.* +e ९८ कार्य॑समप्रकरबम् , .. ०, ०. २८७ कथयाभावसप्रकर्यम्, .-.* 2. २८१ नियद्ख्यानविभागः, .. २८४ प्रतिच्वाहानिल्च्धयम्, . .. Rec प्रतिच्नान्तरखद्शम् , .. .. ase ufawifactaTgea, .. .. २८९ प्रतिच्चासद्यासलच्तयम् , .* ० २९० हेतन्तरलचच्तडम् , .. ० = REO व्पभीान्तर ल्यम्, ० REL निर्यकलच्तयम् , ., 6s =. २९१ व्यविन्नातायंलच्तशम्, .. २९२ सअपार्यकलच्तगम् ,,, ९ २८२
न्यायदश्ेनवात्छायनभाव्यस्य निच॑ग्टपच्म्। M7
Tore: | WHI | च्थप्राप्तकाललच्तगम्, , =, ok RER we .. -. १९ न्युनलच्तणम् , = .-* -* Co. .. ., -* ९६ चधिकलनच्तणम् ,.. .. .. Re = a ~+ प॒नरक्तलच्तगम् , .. ee ..* REQ .. ee ..* € च्यनन॒भाषखलच्तशम् , ` .. .. 6४ ,. we .. 9 अललानलच्तयम् , .. =. .. REB ce oe .. RR अप्रतिभालच्तणम्, .. -* .. ९8 “` we .. रद् विच्तेपलच्छयम् , .. == .. REM .. .. .. OR मतानुच्खालच्यम् 3 .* ee °, REM .. ww ° < पयं नयाज्यापेच्ण्लच्तबम्, .. २९५ .. =. .. १8 निरस्नयेज्यानुयोगलच्तणम्, .. र्द .. ee .* OR अपसिडान्तलच्तणम् ; == .. REG we ee we ख BATAAN, ,. .. .. RED we =-= ., ११ पद्चमाध्यायसमातिः, won cee RED ,, = ० १७
इति न्धायदश्रमवाद्धयायनभाष्यस्य निधंरट पत्रं समाप्तम् |
AINA RPRNIE ARO ५ 0 ७ ८04 सो क छ केतिक 66) 0 २.0 -6के तक ICLP PAIN? @ 9 @-* २८ No
Digitized by Google
Ise: |
न्धायदशेनवात्स्यायनभाष्यस्य शुहिपचम् |
UgIe:|
iS » १० + Xe
° १
६ १७ | ॥ ॐ
WUT!
लाकिक
एथगदेश प्रतिपत्तिरू्पमा बद्िरूपलसि Waa MATT निविवत्ना निव्यान्तरं गन्ववत्वात् प्रागुदधेख _ GFW भवान् एष्टा समानाधिकस्ण्यात् स्यार्थ॑न्तरस्य
aoe
धास्यन्ति
निषण्य
Se
ख्येषं
कन्तुकाि साखाद्वः
वाधते
शणम् ।
लेकिकि ` एथगुपदेश प्रतिपत्तिर्पमा बुदिख्पकलसि फलमु पात्तमपात्त त्यक्तं यक्तं
निष्विसे निमित्तान्तरं गन्धवत्त्वात्
प्रागद्ध
षुः तु भवान् TSI सामानाधिकस्णयात् ` UAT यदू घार्यन्ति निषख
ऊ
Qa
Z TUTE | १९९८ १५8 Lad १९० १७९ १९९ YER AER 20® ९६० Rad २९४४ २५द् २५९ २५९ 299
२९१
न्यायदणं नवाव्छायमभाष्यस्य सुद्धिपचम्। "
TES!
समाप्तम् अदिपक्रम् |
" `
SNE! लोष्ट मिन््ियासं पेन्धियायम् पार्थिवप्ययाः सयोग
र वात्यन्ता पर मोत्यन्त प्रतिषधः ufaaay Wawa wy वयवद्यभिमानः पत्त विपय्यय नुखेदविध्या SUA खाता
Nea | as fafgarai agra पायिवाप्ययाः संयोग Vala
पर माऽव्यन्त प्रतिषेधः भवितल्यं तक्त्वन्नानं
भर वयब्यभिमानः Tae विपये बुदंहविध्यो दुदादरणं ता
न्धायद् शेनवात्स्यायनभाष्यं। MLE
Aa: प्रमाय |
wareatsanfarnt * wafwarawre dag प्रमाणम् | प्रमाणएमन्तरेख नाथंप्रतिपत्तिः। नार्थ॑प्रतिपत्तिमन्तरेण ya- ्तिसा मरम् । प्रमाणेन खल्वयं ज्ञाताऽयमुपलभ्य तमयंमभो- प्यति जिहासति वा तलखेष्याजिहासा प्रय॒क्रसख समीहा प्रठ- ्तिरि्युच्यते साम पनरस्याः फलेनाभिमन्बन्धः । खमोर- मानस्तमय॑मभोष्छन जिहासन् वा तमथैमान्नोति जहाति a mig सुखं Vata: दुखं दुःखरेठख, साऽयं प्रभाणाया- ऽपरिषष्योयः प्राणण्द्धेदस्छापरिस्छ्येयतवात्। श्रवति च प्र माणे प्रमाता प्रमेयं प्रितिरित्ययवन्ति भवन्ति, कस्मात् अन्यतमापायेऽथंस्यानु पपत्तेः । तत्र यसयेद्ा्जिहासाप्रयुक्षख प्रततिः ख प्रमाता। स येनायं प्रभिणोति तत् प्रभाणम्। asd: 1 प्रतते तत प्रमेयम् । यदयेविन्ञानं शा प्रमितिः eazy तेवेविधाखथेतल्वं परिखमाप्यते । किं grad: सतख सद्धावेाऽसतद्यासद्धावः। सत्सदिति ware यथा- भ्रतमविपरोतं aaa भवति, श्रस्चाश्दितिं श्द्यामाणं
+ ‘aay प्रडत्तिजमकत्वात्, । † प्रमीयते २।
Rg ANTAL W AAA AAWT
ale यथया्धतमविपरौतं तत्वम् भवति । कथमृत्तरस्य प्रमाणे- मोापलसिरिति सत्यणुपलम्यमाने तदनुपलमेः प्रदोपवत, यथा दशंकन दीपेन दृश्ये wea तदिव यन्न गद्यते agtfa augufaafecfaa ayraa विश्ञानाभावा- araifai एवं प्रमाणेन सति ग््द्यमाणे तदिव यन्न गद्यते तन्नास्ति यद्यभविग्यत् इद्मिव agqreaa विज्ञा- नाभावान्नाख्यीति तदेवं सतः प्रकाशकं प्रमाणममदपि भरका्रयतोति। स्ख खलु षाड््धाव्यूढमुपद् च्यते तासां खस्वार्सां सदिधानाम्॥
qo प्रमाणप्रमेयसश्यप्रयोजनदृष्टान्तसिद्वान्तावयव- तकनिर्णयवाद जस्पवितण्डादेत्वाभासच्छलजाति- निग्रहस्थानानां तच्वन्नानान्निःओ्ेयसाधिगमः॥ १॥
भा० निर्दर यथावचनं विग्रहः चाय इन्दः समासः। प्रमाणादोनाम्तत्वमिति शैषिको षष्ठो, तत्वस्य ज्ञानम् निः- श्रेयसस्याधिगम शति कर्मणिषष्ठ्यौ, एतावन्ता विद्यमा- नायाः । एषामविपरोतन्नाना्यमिरापदेश्रः, साऽयमन- वयवेन * तन्त्राय Sigal वेदितव्यःःश्रात्मादः खल् प्रमेयख तप्वन्नानान्निःखेयसाधिगमः। तचेतदुत्तरखचेणानद्यतद्ति। देयं aw faata हानमात्यन्तिकं तस्यापायाधिगन्तव्य इत्येतानि चल्वाययेपदानि wanna निः म्रेयसमधि-
* ‘quads |
१ खथाये ९ खाड्िकम्। ड्
भाग्गच्छति । तच सं्रयादीनां एयगवचममनयंकम् संश- यादयो यथासम्भवं प्रमाणेषु प्रमेयेषु वचान्तभ॑ंवन्ता न व्यतिरिच्यन्त tfa, सत्य मेतत् care चतखेाविद्याः एयक्- प्र्यानाः प्राणष्डतामनुग्रहायापरिश्यने यासां चतुर्थी यमाज्िकिकी न्यायविद्या। त्याः एयकप्रस््रानाः संभ- यादयः पदाथाः । तेषां एयग् वचनमन्तरेणाध्यात्मविथ्ा- arafad सात् यथोापजिषद्ः) तस्मात् संश्यादिभिः पदार्थैः BUR HATA! तच नानुपलब्धे न निर्णोतेयं न्यायः प्रवर्तते किन्ति संशयिते्य, aara ““ विष्डश्चपकच्त- प्रतिपच्ताग्यामयावधारणं निय दति,” faawd: संश्यः। पच्चप्रतिपसो न्यायप्रटत्तिः। श्रयावधारणं निणंयखत्व- stafafa 1 स चायं किंखिदितिवस्त्विमशंमात्रमनव- धारणं ज्ञानं due, प्रमेयेन्त भवन्नेवमयंम्युय गच्यते। श्रय प्रयाजनम्। येन प्रयुक्रः प्रवन्तते तत् प्रयोजनम् । यम- यंमभोप्न् जिदासन् वा कमारभते तेनामेन स्व प्रा फिनः सव्वीणि काणि सव्वाख विद्या वाप्ताः, तदाश्रय न्यायः प्रवत्त॑ते, कः पमरयं न्यायः।, WATE THATS न्यायः प्रत्यचागमाञ्रितमनमानं BAST प्रत्यक्लागमाभ्या- मील्तितस्यान्वी चण मन्वोक्ता, तया vara carnfear न्यायविद्या न्यायज्रास्तम्। यत् पुनरनु मानं प्रत्य्तागमविरद्धं न्यायाभास; सदति तजर ATA सप्रयोाअने,वितण्डातु
परोच्यते वितण्डया प्रवन्तंमानो वेतण्डिकः | सप्रयोाजन- n 2
8 ATW AA AA
भाग्मनुयुक्र चयदि प्रतिप्र्चते Sse ae: ase षिद्धान्त दति वतण्डिकलत्वं जहाति। अथ न प्रतिपद्यते नायं ला- किका ज परौोचक दत्यापद्यते। श्रथापि परपक्प्रतिषेध wrod nara ब्रवीति, एतदपि तादृगेव । योान्नापयति योाजागाति यख mad wae प्रतिपद्यते यदि, तदा वैतण्डिकनल्वं लाति waa प्रतिपद्यते, परपक्षप्रतिषेध- may प्रयोजनमित्येतद् सध वाक्यमनथेकं भवति । वाक्य- समदद्य स्रापनाहीमोा वितण्डा, aw यदथ्चभिघेयं प्रतिपद्यते माऽद्य ae: सखापनीयो भवति। श्रय म प्रतिपद्यते
` प्रक्षापमाचममयकं भवति वितण्डां faatia शति। अथय TAI | प्रत्यलविष्योाथः। चज लाक्िकपरोत्त कराणां दशनं न VIVA सच प्रमेयं तस्य VAI” तदाश्रयावमुमानागमे । तसन् सति स्ातामनुमाना- गमावख्ति सन GTA | area चख arava: | Turafatrea ख परपचप्रतिषेधा awa भवति Tamara च aq: साघमनोया भवति, नास्ति कञ्च दृ ष्टा्मभ्यपगच्छसास्तिकलं जहाति श्रसग्यपगच्छन् feat, परमुपाखभेषेति facia दृष्टामेन भ्रक्य- मभिधातम् “खाध्यषाधभ्यात् तद्धष्रभावो बृष्टाक उदा- wey तद्विपरोताशदिषरोतमिति" अख्यवमित्यगुज्ायमा- aid: सिद्धान्तः, स च प्रमेयं, तख एयम्बचनम्, सलु
* तदविप्रयया इदमपि पाठान्तरं
१ ध्याये ्ाडिकम्। ५
भाग सिद्धान्तमेरेषु वादजख्पवितण्डाः sana नातेाऽन्ययेति साधनीयाथश्य यावति wane सिद्धिः परिखमाण्यते तख पञ्चावयवाः प्रतिज्ञादयः समुहमपेच्छावयवा उच्यन्ते। तेषु प्रमाएसमवायश्रागमः प्रतिज्ना, ₹हतुरनुमानम्, दा- दरणं प्रव्यक्त, उपनयनमपमानम्, सर्वषामेकाथैषमवाये सामथ्यप्रदशंनं मिगमनमिति सोऽयं परमेन्याय दति एतेन वादजन््वितण्डाः wana मातान्ययेति act- अया च AMAIA | ते चेतेऽवयवाः wegfawar: षन्तः Wasa एवमथम् एयगच्यन्त इति । तका न प्रमाण- सक्ता न प्रमाफान्तरम् प्रमाणानामनुग्राइकसतत्व- Wars कर्पते, तस्यद्ाररणां किमिद जग्म हतकेन देतु- ना निवन्यते श्राराखिदङ्तकंम श्रथाकञ्िक्मिति एवमवि- ज्ञातेयं कारणा पपक्या ऊषः yaa यदि तकन Waar faa ₹ेतृच्छ दा द् पपन्नायं Haass: | अ्रयाटतकेम तना तता ₹ेतुच्छेदस्पादक्यलादगुपपकताऽयं जकमाच्छेदः। अध्ाकसिकमताऽकस्माज्जिवत्येमामं म॒ पृमनिंव॑त्छतोति निटतन्तिकारणं नोपपद्यते तेन mae tia एति खोक विषये कर्मनिमित्तं जगोति प्रमाणानि वत्तमानानि तर्के णामग्ड दान्ते तत्वश्ञानविषयच्च AACA MATS क- रूयते तवं दति । ायमित्यम wage: प्रमाणसदिता वादे खाधनायापाग्लम्भाय वाऽथ भवतीत्येवमथेस्यृथगु यरे
* उप्रालम्भः पर्पश्चदूषशम् |
द् ANAC AAA AAW
भा प्रमेयान्तभंतेापीति, निण्यसत्वन्नानम् प्रमाणानां फलम्, तदवसानेावादः, TA पालनार्थं भल्यवितण्डे, तावेता तक॑- निर्णयो लाकयाचां वहत दति साऽयं निणंयः प्रमेयान्त- भंत-एवमर्थेम् प्रयगदिष्ट via वादः खलु नानाप्रवक्तुकः प्रत्यधिकरणसाघनेऽन्यतराधिकर णनिएया वसानो वाक्य स- ae: ए्यगदिट-उपलचणाथेम्, उपलकितेन व्यवहार सत्वक्ञानाय भवतीति तदिशेषो जल्यवितण्डे तच्वाध्यव- खायसंरखणार्यमिल्यक्षम् । निग्रदस्थानेभ्यः yuafeer रेत्वाभासा-वादे चादनीया-भविग्यन्तोति, जन्पवितण्ड- ` यास्त निग्रदखानानमोति ढलजातिनियस्यानानाम् एयग्- दे्-उपल णाय cia) उपलक्तितानां खवाक्ये परिव- saa ठदखजातिनिग्रस्यानानाम् परवाक्ये पर्यनुयोगः । mag परेण प्रयच्यमानायाः सुलभः समाधिः aay सुकरः प्रयागद्ति। सेयमान्वीकिकी प्रमाणादिभिः षदा- चैरविंभच्यमाना प्रदीपः सर्ववविध्चानामुपायः waaal- Tal wae: asuarat विद्याद प्रकोत्तिता" तदिदं aan निःयसाधिगमार्थे यथाविद्यं वेदित- BA | CURT त विद्यायामात्मादितच्चन्नानम्,निःश्रेयषा- भिगमेऽपव्प्रा्चिः। तत् ae निःश्रेयसं किन्तत्वन्नाना- नन्तरमेव भवति नेत्युच्यते किन्ति तत्व्चानात् ॥ ९॥
ठ दुःखजन्मप्रहत्तिदाषमिष्यान्नानानामुत्तरात्त- रापाये तदनन्तरापायाद् पवगेः ॥ २ ॥
१ च्याध्याये ९ wifeaa| ©
भा० तचात्माद्यपवर्गपर्यन्तप्रमेये मिश्याश्ञानमनेकप्रकारकं ava अत्मनि तावन्नास्तीति ्रनात्मन्याद्मेतिदुःखेसुख- fafa afaa faafafa ware जाणमिति सभये निर्भ- यमिति ज॒गख्ितेऽभिमतमिति हातव्येऽप्रतिहातव्यमिति प्रत्ता नास्ति aa, नास्ति कञ्मं-फलमिति दोषेषु are दाषनिमित्तः dare दति प्रेत्यभावे नासि जन्तर्जीवावा सत आत्मावा चः प्रेयात् Ray भवेदिति। श्रनिभित्त sal श्रनिमित्ता wate दत्यादिमान् प्रेव्यभावेाऽन- न्त खेति नेमित्तिकः सन्न कम्मनिमित्तः प्रेत्यभाव इति। देरेद्धियबुद्धिवेदनाखन्तानोच्छेदप्रतिसन्धानाभ्यां निरा- त्मकः प्रेव्यभावद््ति । श्रपवगा ww: | स खल्वयं सव्व- ` STATA: सम्बविप्रयोगेऽपवगें ब च भद्रकं qaa दति कथे बुद्धिमान् सव्व॑सुलाच्छेदमचेतन्यममृमपवगे रो चये- दिति। एतस्मास्मिथ्याज्ञानादनकूलेषु रागः प्रतिकूलेषु देषः राग्देषाधिकाराखाख्येव्यामायालाभादयोा रोषा भवन्ति। दोषैः EM: धररोरेण प्रवन्तंमानेादिखारोयप्र- तिषिद्धमेथनान्याचरति वाचाऽनृतपरूषखचनासम्बद्धानि मनसा WSIS परद्रवयाभो््छांनास्िक्यश्येति सेयं पापा- त्मिका nafateara | श्रय Kar ण्रोरेणदानं परि- arg परिचरण््च। वाचा षल्य fed प्रियं खाध्यायश्चेति। मना दयामस्युदां grata रेयं waa wa wala साधने घकाघनोी प्रटत्तिब्देनाक्तै। यथाऽन्नसाधना'
< MACWAR TAA
are प्राणाः | “we a प्राणिनः प्राणा cfa” 1 शेयं कुखित- wifyufaae च जन्मनः कारणम्, जन्म पुनः WT- दिव-बद्धनां famafafas: प्रादुभावः। तिन् सति दुःखम्, तत्पुनः प्रतिकूलवेदमोयम् बाधना पीड़ा ताप इति। इमे मिशान्ञानादयेद्ःखान्ता-घा-श्रविच्छेदे- नेव प्रवन्तमानाः BATT Thal यदातु तच्चज्ञानाम्मि्ा- भूानमपेति तदा fawrararara रे षा-श्रपयन्ति दा- waa प्रटृन्तिरपेति प्रटृश्यपाये अव्यति seq , दु; खमपेति दुःखापाये waar ग्रे यख्चमिति। तत्वन्ञानक् खलुमिथ्याश्चागविपय्येण व्याख्यातम्, waft लावदस्तीति भ्रनात्मन्यनात्मेति एवं दुःखेऽनिद्येऽज्राणे ब- भये satya wad च यथा- विषयं वेदितव्यम्, wet अस्ति कर्मं अरस क्फखमिति दोषेषु दोषनिमिन्ताऽयं संसार दति । Gawd खण्वस्ति जन्तर्जा वः सत्व श्रात्मा- वायः प्रेत्य भवेदिति, निमिन्तवलव्लन्म निमिन्तवान् जन्नो- Uva cafe: पेव्यभावेाऽपवग्गाम्त-श्ति afafes: सम् प्रेत्यभावः wefafafan इति सात्मकः सम् देरेन्िव- बद्भिवेद नासन्ता नेच्छेद् प्रतिखन्धानाभ्ां waa cf श्रप- वर्गः श्रान्तः खण्वयं सब्वैविप्रयागः स्व्वौपरमोाऽवगेः। बड च उच्छ्र चारं पापकं waa इति कथं बुद्धिमान् सर्वव Bags षर्व्वदुःखासंविदपवभे न रोचयेदिति। तच्चथा मधविषसंषटक्ान्नमनाद् यमिति एवं सुखं दुःखानुषक्रमना-
९ wags ९ ्ाटिकम्। ९
भा° देयमिति । fafaurera area प्रतिः । उद्धे wae परोक्ता चेति, तच नामधेयेन पदार्थमाचयस्याभि- WANE, तत्रादिष्टस्याऽतत्व्वच्छेदका धच लकणम् afera यथालक्षएमृपपद्यते न वेति प्रमाशेरवधारणं परीका, atiftew प्रविभक्रख लक्तणम॒च्यते यथा प्रमा- णामा प्रमेयस्य च, उदिष्टस्य लकितखू च. विभागवचनं यथा कलस्य वचनविचाताऽथेविकष्पेापपक्वा कलम् तत् चिविधमिति । श्रथादिष्टख विभागवचनम्॥
° प्रत्यक्षानुमानापमानश्ब्दाः प्रमाणानि ॥ ३ ॥
भा० श्रचस्याक्तस्य प्रतिविषयं ठत्तिः प्रत्यक्षम् afag afaadt ward at यदा खनिकषस्लदा ज्ञानं प्रमितिः यदा ज्ञानं तदा हडानोपाद्ानेपेक्ठाबद्धयः फलम् | श्रमुमानम् | मितेन लिङ्गनाथख्च पञ्चान्मानमनु मानम् | उपमामं सारूप्यञ्चामम् यथा भोरोवं गवय द्ति, शारू- प्यन्त॒ सामान्ययोगः। we: शग्धतेऽनेनाथं दृत्यभिधोयते ज्ञाप्यते उपलसिमाघमानि प्रमाफामोति समास्यानिर्व॑ष- नसामथीदाद्धवयम्, प्रमोयतेऽनेनेति करषा्ाभिधानेो हि प्रमाणभरब्दस्तदिगेषखमास्याभ्या ala तयेव व्याख्यानम्, किं पमः प्रमाणानि भ्रमेयमभिसंञ्वन्ते श्रय प्रमेयं यव-
* afa xata क्वचित् ats: | 9
to MALU AA AI AARTSS
ay तिष्ठन्त दृत्युभयया TAA । अस्यात्मेत्यापनोपरेघ्ात् प्र तीयते तचानुमाममिच्छादेषप्रयनसुखदुःखन्नानान्यात्मनोा लिङ्गमिति। wag य॒श्ानस्य योगसमाधिजमात्ममनसेाः संयोागविशेषादात्मा nae दति, ्रद्चिरापनापदेग्रात् प्रतो- यते अजाध्चिरिति, प्रत्यासोदता धूुमद्नेनानुमौयते। WAIST च प्रत्यचत उपलन्यते, व्यवखा पमरभ्निरहोतर asa खग॑काम इति । लोकिकं खगे न खिद्दंनं न प्रत्यखम्। खगयिलु्ष्दे श्रूयमाणे अब्दहतारमुमानम् तज न प्रव्यक्षं मागमः, पाणो प्रत्यलत उपलभ्यमाने नान्- मानं नागम दति। ard प्रमितिः प्रत्यच्परा, जिन्ना- सितम्॑माप्तपदेश्ात् प्रतिपद्यमानो लिङ्गदथधंनेनापि ब्- मुक्ते । लिङ्गदभ्रगागमितच्च प्रत्यत दि दृ लते, naw खपखम्ेऽच जिश्नाखा गिवन्तते । एूवाक्रम॒दादरणम् अभनि- रिति प्रमातुः प्रमातयेऽयें प्रमाणानां aectisfa संञ्जवः। सद्र व्यवस्यति | श्रथ विभक्तानां लच्णवचनमिति॥
ख इद्दियार्थसन्निकषात्यकं स्ानमव्यपरेश्यमव्य-
भिश्ारि व्यवसायात्मकम् प्रत्यक्षम् ॥ ४॥
भा इद्धियस्ला्येन सल्िकषादुत्पद्चते चत् wie तत् प्रत्य चम्। न तर्हीदानीमिदं भवति ara मनसा संयुज्यते antfeay ट श्धियमर्यमेति, नेदं कारणावघारणमेता-
* इति विद्धवोभाव्यम्।
२ अध्याये ९ Wiss | १९
भागवत् प्रत्यक्षे कारणमिति किन्तु विरशिष्टकारएवचनमिति यप््रत्यच्तन्नागद्ध विशष्टकारणं तदुच्यते, यत्तु खमानमन- मानादिन्नागस्य न तज्निवन्नत इति, मनससर्हीद्धियेण संयोगा ama | जिद्यमानस् yeaa मायं भि- wa दूति समानलान्नोक्रद्ति यावदयं वे नामधेयश््दा- दौरर्यसं प्रत्ययः श्रथ॑सम्प्रत्ययाख व्यवहारः। ततेदमि- द्दियार्थषननिकषीादुत्पल्ञमयन्नानं रूपमिति वा रस- rad वा भवति, खूपर सश्ब्दाख विषयनगामघेयम्। तेन व्यपदिश्यते wa रूपमिति anita रषद ति जानीते ara- धेयश्रब्देन व्यपदिश्छमानगं सत् wey प्रसज्यते अतं आरआहाव्यपदेश्यमिति । यदिदमणुपयुके ब्दायसव्बन्धेऽय- चानं तन्नामपेयश्रष्देन व्यपदिश्यते, गटरोतेपि च weer- येषम्बन्धेऽखार्यस्याऽयं wer नामधेयमिति, यदातु माची ग्टद्यते तदा तत् पूरव्वसमाद्थन्ञानान्न वि्जिग्यते तदर्थ विक्लागं. तादूगेव भवति तस्य लथंज्चानस्यान्यः .समा- ख्याश्नब्दा नास्ति येन प्रतोयमानोा व्यवहाराय Reda न चाप्रतोयमानेन व्यवद्ार्ः | *तस्यान्नेयसयायंस्य dyr- weifanceana भिरदिश्ते रूपमिति ज्ञानं रस्ति ज्ञागमिति agandmaate सम समास्याज्नब्दा ष्या- प्रियते व्यवदारकालेतु व्याप्रियते, तस्मादशाब्दमयन्ना- afafgariatyadrqafafa । ae मरोचयेा भामे-
* तस्माञ्द्वेयस्येति कचित् पाठः। ८२
aR न्धायद्रंनषाद्छयायनभाष्ये
भाग्नाग्रणा Wat: स्पन्दमाना Faye war सन्निरुबयन्ते तवेद्धिया्यखन्निकषाददकमितिश्नानम्त्पद्यते तच्च प्रत्यक्तम् प्रसज्यतद्त्यत श्राह अव्यभिषारोति acafaiafeta ag- भिचारि, यन्तु afeiafefa तदव्यभिचारि प्रत्य्चमिति। दूराचचषा Waay पश्वल्ञावधारयति धूम दूति वारेषु रिति at वदेत् तदिद्धियाथेबन्निकधत्यन्नमनवधारण- ज्ञानम् Wasa प्रसज्यतदत्यत We व्यवखायात्मकमिति, + तचचेतकमन्तव्यम् श्रात्मममःसन्निकषंजमेवानवधारणश्नान- fafa) चषा wand पण्नावधारयति {तयाचेदि- येणापलभमथं मनसापलमभते -एवमिद्ियेणानवधारयन् मनसा भावधारयति चच्चेतदिद्धियानवधारणपृल्वेकं ममसाऽमवधारणं तदिश्रषापे्तं विमन्नमाचं संश्यान uifafa सव्ये प्रत्यक्विषये श्ात्रिद्धियेण व्यवसायः पञ्चात् AVIS यवषायः उपरतेद्धियाणामन्व्यवखायाऽ भावादिति । ्रात्मादिषु खादिषु च प्रत्यचलच्तणं बक्त- व्यम् afafgariefqaas हि तदिति, cfxaa a षता ame दृद्दियेभ्वः एयगपरेभे घर्डभेदात् | भेतिकानो- fate नियतविषयाणि । सगणानाञ्ेषामिद्धियभाव tfai मनस्तभोतिकं सव्वेविषयच्च नास्य षगणखयेद्धिय- भाव दृति सति चद्धियार्यंसल्िकषं सन्निधिमसन्निधिं We दगपजुन्नानानुत्पन्तिकारणं वचाम दूति। मनस-
जम्भका Eo क > चक
# न चैतदिति कवित्पाठः। † यथाचेति कचत्पाठः।
९ अध्याये ९ खाडिकम्। ३
भाग्यखियभावान वाच्यं लक्षणान्तर मिति तन्ान्तरसमा- चाराखेतत् प्रत्येतव्यमिति परमतमप्रतिषिद्ध् मन मतमिति fe aaa: il व्याख्यातम भ्रत्यच्म॥
we थ तत्पृव्वकं चिविधमनुमानम् पृव्व॑वच्छे- षवत् सामन्धतेादृष्टश्च ।॥५॥
भा तत्पव्वेकभित्यनेन. लिङ्गलि्रिनेाः सम्बन्धदशंनम् fa- बरद भ्रनद्चाभिसम्नध्यते लिङ्गखिक्धिनाः अम्बद्धयेदशनेन लिङ्कखतिरभिसुम्बध्यते wart खिक्दश्रनेन चाप्रत्यक्ता- याऽनुमीयते | पूत्वेवदिति यजत्र कारणेन कायंमनमोयते, यथा aera ufaafa दष्टिरिति। शेषवत्तत्. यत्र कार्येण कारणमनुमीयते पूव्वीरकविपरीतमृदकं. नद्याः wis ्रीप्रवश्च दृष्टा सातसाऽनुमोयते war ठषटि- रिति, शामान्यतादृष्टं ज्रज्यापन्वकमन्यतदृष्टश्ान्य् दर्थ afafa तयाचादित्यस्य तस्माद स्छप्रत्यच्षा्यादित्यस्य त्र- व्येति। श्रय वा पर्नमवदिति यत्र धया पर्म॑म्प्रत्यत्तम- तयोारन्यतरदभ्मेमान्यतरस्ाप्रत्यच्खानुमानम् ।. चथा, धुमेनाप्रिरिति। शेषवन्नाम परिशेषः स चप्रसक्तप्रतिषे- सेऽन्यतराप्रसङ्गाच्छिव्यमाणे सम्प्रत्ययः यथा सदनित्यमि- व्येवमादिमा दव्यगुणकर्ममणामविरेषेण समान्यविशेषसम- वायेभ्यो निभक्रस्य we तसन् द्रवयकममगृणसंश्ये न
* प्रतिपत्तद्यमिति कचित् पाठः|
१४ न्यायद शरंनवाद्छायनभाय्ये
भाग्टरवयमेकद्रव्यलात् AHA शब्दाकरहेतुलात् ag शिव्यते सोयमिति wea गृणत्प्रतिपन्तिः। सामान्यतोादृष्टंनाम यचाप्रत्यक्ते fagfafyar waa केनचिदर्थेन लिङ्स ामान्यादप्रव्यक्त fagt गम्यते यथेष्डादिभिरात्मा TITS गणाः WY TATA: तद्यदेषांख्थानं म wiaifa विभागवचनादेतचिविधमितिखिद्धे चिविधवचनम् महता महाविषयस्य न्यायस्य लघोयसा छतरेणोापदेश्रात् परं वाश्चलाचवं मन्यमानस्ान्यस्िन् वाक्यलाघवेऽनादरः तथाचायमित्य श्भूतेन॒वाक्यविकल्येन, प्रत्तः बिद्धान्ते इले शब्दादिषु च ase समाचारः भासते दति afz- way way सदसदिषयश्चानमानम्, कस्मात् चकास शदणात् जिकालयुक्ता wit श्रनुमानेन zy भविय्य- ` तीत्यनुमोयते भवतोति चण्छदिति च ्रसख खखती- ` तमनागतस्चेति | ्रयापमानम्॥
ह° प्रसिद्रसाधम्ात् साध्यसाधनसुपमानम्॥ ६॥
भा AMAT सामान्यात् ANIA प्रज्नापनमुपमान- fafa यथा गारेवं गवय दृति, fe पृनरचापमानेन क्रियते यदा wed गवाखमानधमम प्रतिपद्यते तदा प्र्- लतस्म्थे प्रतिपद्यत दति समास्यासमन्ध प्रतिपत्तिरूप- मागां LATE यथा गेरोवं गवय CAVATT प्रयुक्तं गवा समानधकम्मिद्िवार्थसन्निकषीादुपलभमानेोऽख गवय-
१ Gwe १ व्पाड्िकम्। १५
areas: संन्नति सं्ञासंन्निसम्बन्धं प्रतिपद्यत टति। यथा मङसतथा मुद्गपर्णो चथामाषया माषपर्णाद्युपमाने प्रयुक्ते ` उपमानात् संज्ञासदङ्गिसम्बन्धम्प्रतिपद्चमानस्तामाषधों भ- षञ्यायाहरति एवमन्येष्युपमानस लाकं विषये बुमुसि- तव्य दति। aw wee: I |
Go आप्तापरेशः शब्दः ॥ ७॥
मा OWI: खल् साक्तात् छतघश्ा यथादृष्ट्यार्थख चि- स्यापयिषया प्रयक्त उपदेष्टा साचातकरणएमथैस्या्निस्तया प्रव्तत इत्याप्त; व्याये च्छानां समानं लचणम्। तथा Masai व्यवहाराः प्रवत्तंन्त tia एवमेभिः ware दे वमम्यतिर खां यवहाराः प्रकल्प्यन्ते मातान्ययेति॥
ख सदिविषेा दष्टाऽदष्टाथैत्वात् uc
भा UAE TWAS: षदृष्टायैः यस्यामु प्रतोयते श- ऽदृष्टा्चैः एवम*्पि खोाकिकवाक्यानां विभाग इति। कि- ay पुनरिदमुच्यते स म मन्येत दृष्टाय॑एवाकतापदेभ्रः प्रमा- फम् शरथेस्यावधारणादिति। अ्रदृष्टायाऽपि yarwadar- भुमानादिति। tie पुनरनेन प्रमाणेनाथंजातं प्रमातबय- fafa तदुच्यते॥
* afa इति कंचित् पाठः । + इति प्रमाय भाब्यम् |
td AAT ASA ATA
qo छत्मशरोरेन्दरि याथेबदि मनःप्ररत्तिराषपि- त्यभावफलद्ःखापवगोलतु प्रमेयम् ॥ < ॥
मा, तात्मा सर्व द्रष्टा, TAA भोक्ता, aug, स- Aware, तस्य भोगायतनं WTA! सागसाधनानी- fray, मोक्ता TRAE: भागा बद्धः | सव्वाथाप- wan afxarfe प्रभवन्तोति सव्वेविषयमन्तःकरणं मनः-
, श्ररोरेद्धियायेबद्धिसुखवदनाना निटत्तिकारणम, प्रत न्तरषाच we, दृद अरोरमपूर्ममनन्तरश्च, TH शरो- राणामादिनास्ि उन्तरेषामपवर्गीऽन्त दति म्रत्यभावः ससाधनसुखदुःखापमागः फलम्। दुःखमिति नेदमनु- कूलवेदनोयस्य सुख प्रतीतेः प्रत्याख्यानम्, किन्ति ARAVATA, ससुखसाधनस्य दुःखानुषङ्गादु खेनावि- प्रयागादिविधबाघनायागाद् ख{मितिसमापिभावनमपदि- ऋति, खमाद्दिते भावयति, भावयन्निविद्यत, निविष्नस्य घेरा ग्यम्, विरक्स्यापवग। इति जक्ममरणप्रवन्धाछर सव्व दुःखप्रहाणमपवगं इति । BAIT दववयगणकम्मसा- मान्यविशेष समवायाः प्रमेयम् तद्ेदेन चाऽपरि यद्ययम् | अस्य तु anwar: मिथ्याक्नानात् ससार Cela एतदुपदिष्टं विशेषेणेति । तवात्मा तावत् प्रत्यक्षता न ग्ट waa किमापदेश्रमाचादेव प्रतिपद्यत दति नेत्यच्यत WAATATS nfaraa दति कथम् ॥
१ खथ्याये ९ साडिकम्। "१७
ख इच्छादेषप्रयनसुखद्ःखन्नानान्यात्मना लिङ्ग- fafa ue i
भा० TIME सन्निकषोत् ` सुखमाव्मयोपलस्वान् तन्नातीयमेवायें पथ्यसुपादात्मिच्छति सेयमादातमिच्छा एकस्यामेकाथदर्शिनोा दश्रंनप्रतिषन्धानाद्धवति लिङ्कमा- त्मनः, नियतविषये fe बुद्धिभेदमातचरे न सम्भवति दे- हान्तरवदिति। एवमेकस्यानेकाथैद्िंनेा दशंनप्रतिसन्धा- ATS Stal देषः, यव्ना तोयो aay: सुखहेतुः प्रसि- ड् स्तष्नातोयमर्यम्यश््नादातम् प्रयतते राऽयम् प्रयत्न एकमनेकायंदर्िनं दभनप्रतिसन्धातारमन्तरेण न खात् नियत विषये afgizara न सम्भवति रेहान्तरवदिति एतेन दुःखहता Waal व्याख्यातः | सुखदुः quar चायं तत्छाधनमाददामः सुखमुपणलभते दुःखमृपलभते स॒ुख- दुःखे वेदयते पूम्वाक्रएव देतुः, बुभृखमानः खल्वयं वि- aufa fafafafa विष्श्रन जानोते हदमिति तदिदं ज्ञानं बुभक्ठाविमध्चाभ्यामभिन्नकन्तुंकं गटद्यमाणमात्म- लिङ्गम् पूम्वाक्रएव देतुरिति। aa रेहाकरवदितिवि- भज्यते, यथाऽनाक्मवादिनोा देडहान्तरषु faaafaqar- बद्धिभेदा न प्रतिसन्धोयन्ते तथेकद विषया sft न प्रतिषन्धीयेरन् श्रविगेषात्, 8 ऽयमेकसलस् समाचारः सय इष्टस्य सरण. नान्यदृषटस्येति एवं खल् मानासनानां
D
१९ PITAL A ATRIA ATS
समाचारोऽन्यदृष्टमन्ये न सरन्तोति। तदेतदुभयमश्रक्य- मनात्मवादिना व्यवस्थापयितुमिति । एवमुपपन्नमस्या- तमेति । we भोगाधिष्टानम्॥
द° चेषटेद्दियाथाश्रयः शरीरम् ॥ ११ ॥
भा कथं eras दशितं जिहासितं वाऽथमधिकव्ये्णा- जिदासाप्रयुक्तस्य तदु पाचानष्टानलणा समोदाचष्टासा यच arid तच्छरीरम्। कथयमिद्ियाच्रयः। यद्यानग्ररणा- भुग्टहोतानि उपघाते चापहतानि खविषयेषु साव्वसाधुषु avid स एषामाश्रयस्तच्छरोरम्, कथमथाञ्रयः यसिन्ना- यतने दृद्धियार्थसन्निकषो दुत्पकश्चयाः खुखदुः खयोः प्रतिसं- वेदनं vada स एषामाश्रयस्तच्छरीरमिति। भोागसाध- नानि पमः ॥
ह भाणरसनचष्षुक्वक्ग्राचाणोन्दरियाणि भूतेभ्यः ॥ १२॥ भा जिच्रत्यमेनेति प्राणं गन्धं गटातीति, रषयत्यनेनेति रसनं रसं ayaa) चष्टेऽमेनेति wa: रूपं पश्यतीति, साश्नत्यनेनेति way लकस्वानमिद्ियं लक् तदुष- wit: स्ानादिति। शटणाव्यनेनेति aa शब्दं wer- तीति । एवं समाख्यानिवं चनसामथ्यादाध्यम्* खविषय- ग्रहणएलक्तफानोद्धियाणोति। wae दति नानाप्रङतोना-
* wafata कचित् ata: |
— न= - ज cle _~ =» — ee ge ee 1 9 श
१ Sara १ afer | ९९
भाग्मेषां सतां विषयनियमो नेकंप्ररुतोनां खति च विषय नियमे सविषयग्रदणएलक्तणलवं भवतोति । कानि पुनरि- श्ियकारणानि॥
° एथिव्यापस्तेजा वायुराकाशमिति बूतानि ॥ ॥ १३ ॥ भा. संज्ञाशब्दः पएयगपरेभ्ा शतानां विभक्तानां gad" काय्यन्नविग्यतीति। मेतु खल् ॥
छ गन्धरसरूपस्पशशब्दाः प्रथिव्यादिगुणास्तद- थाः ॥ १४॥ भा षथिव्यादोनां यथाविजियोमं गृणा दृड्ियाणां यया- क्रममा विषया दति । अचेतनस्य awe बुद्धेश्चानं th: चेतनस्ाकन्तरुपलसिरिति य॒क्तिविरद्ध मथ प्रत्या- शत्ताणक CATATE ti
ao | afeeuafenttafaarrace ॥ १५ ॥
भा० aaa करणस्य बुद्धज्गानं भवित॒मरति तद्धि Way स्यात् एकञ्चायं चेतने दे देद्धियसहातव्यतिरिक्रद्ति म्मे यख च्षणार्थस्याऽपि arr UTA ARTETA TATA LIT दिति। सखल्यनुमानागमसंग्यप्रतिभाखभ्नश्चानोाहाः Gal- feumafaaizay मनसा लिङ्गानि तेषु सत्यमपि ॥
* वचनमिति कचित् ara: | yD 2
२५. ANAM AAT AAT A
ख° युगपजन्नानानुत्यत्तिमंनसे लिङ्गम् ॥ १६॥
भा. श्रनिद्धियनिमिन्ताः सत्यादयः करणान्तरनिमिन्ता भवि तुमर्दन्तोति युगपच्च खल् घाणादीनां गन्धादीनाञ्च ufaady aq यगपद्धानानि* Aqua तेनान॒मोयते अस्ति तन्तदिद्ियसंयोागि सदकारिनिमिन्तान्तरमवयापि यस्या सन्निधनंत्यद्यते ज्ञानं सन्निधेयेात्यद्यत दति मनः- संयो गानपेक्ष्य शोद्धिया्यंसन्निकषस्य न्ञानरेतुले यग- पदुत्यद्यरम् MATH fa | क्रमप्राप्तातु॥
we प्रटत्तिवागबुद्धि्रीरारम्भ इति ॥ १७॥
भा मनोऽचबुद्धिरिव्यभिपरेतम्, बद्यतेऽनेनेति बुद्धिः, era- मारः HUTT वाचा मनसा च पण्यः पापञ्च दग्रविधः तदेतत् saute दितीयद्धच इति॥
ह° प्रवत्तनालक्षणा रषाः ॥ १८ ॥
भा. प्रवक्नेना प्रृन्तिरेतुलम् ज्ञातारं fe रागादयः प्रवन्त यन्ति Te पापेवा। यच मिथ्यान्नानं तच रागद्षाविति प्रत्यात्मवेद मोया होमे दोषाः कस्मात् लचणएतो निर्दि्ठन्त इति। कबालचणाः खल् रक्रदिष्टमृढाः रक्ता fe ama कुरुते येन कर्मणा सुखं दुःखं वा भजते, तथा दष्टस्तथा
* qaqa कचित् पाठः।
= — ` a) ~~. —— ee ee ~~ च ~ —— न = ~~ =~ ~~ ~~ ---~
९ ध्याये १ खाडिकम्| Re
wre az दृति रेषा रागदेषमेहा दत्युच्यमाने CAPA भवतोति॥
we पुनरुत्पत्तिः परत्यभावः ॥ १९ ॥
भा उत्पन्नस्य कचित् सलनिकाये war या पनरत्यत्तिः at प्रेत्यभावः) उत्पन्नस्य wagu way ददद यमनायुद्धिवेद नाभिः, पुनरुत्पत्तिः पनदं हादिभिः स- म्बन्धः पुनरित्यग्यासाभिधानम्। यच क्रचित् प्राणणटनि- काये वत्तंमानः VATA देदादीन् जाति तत् प्रेति यत् AAAs वा देडादीनन्यानपादन्ते तद्भवति प्रेत्यभा- at wal पनर्जम सोयं जम्ममरणप्रबन्धाभ्यासाऽनादिर- पवगान्तः प्रेत्यभावे वेदितव्य इति॥
wo प्ररत्तिदाषजनिताऽथैः फलम् ॥ २० ॥
भा सुखदुःखस्वेदनं फलम् सुखविपाकं कषदुःखवि- पाकश्च तत्पृनदंरेद्धियविषयबृद्धिषु wily भवतीति षद देदादिभिः फलमभिप्रेतम् तथा fe प्रस्तिदोषजनि- aise: फलमेतत् सम्यग्भवति तदेतत् फलमुपान्तं दयं त्यक्तत्यक्रमृपादेयसिति ATA हानापादानयोाभिष्ठा पर्य वसानं वाऽस्ि न खल्वयं फलस्य दानापाद्ानसातसे द्यते लाक tii श्रथेतदेव।॥
* बङलाक्घमिति क्रचित् पाठः। ft सा डति कंचित् ota: |
RR न्यायदशंनवाद्छायनभाष्थे
ख बाधनालक्षणं दुखमिति ॥ २१॥
भा० बाधना पोडा ताप दति। तयानविद्धमनृषक्तमवि- निभौगेन वन्त॑मानं दुःखयागादुः खमिति asd से दुःखेनानुविद्धं दन्तमिति vey दुःखं जिरासुजे्मनि दुःखदर्भी निर्विद्यते निर्विन्नो विरव्यते विरक्ता विमुच्यते यच तु निष्ठा सोऽयं यत्र त॒ प्यवसानं ॥
ह° तदत्यन्तविभेक्रऽपवगेः ॥ २२ ॥
भा० तेन दुःखेन लक्मनात्यन्तं विमुक्तिरपवगेः कथमुपात्तख HAA CAAA चानुपादानम् एतामवख्यामपय्येन्ताम- प्रवे वेद यन्तेऽपवग॑विदः तदभयमजरमद्टव्युपदं AYY- aufatcfa | faa सुखमात्मनः award व्यज्यते तेनाभिव्यक्तेनात्यन्तं fram. सखी भवतीति केचिन्मन्यन्ते तेषां प्रमाणाभावादमु पपत्तिः, न प्रतयत्तं नानुमानं नाग- मावा विद्यते faal सुखमात्मना मदलत्ववन्राचेऽमिय्च्यत दूति निद्यस्ाभिवयक्निः संवेदनं ज्ञानमिति तस्य देतुवाच्यो यतखदुपपञ्चत इति, eeafaafafa चेत् सुखारस्धस्य मक्तेनाऽविभरेषः यथा AM: सुखेन तक्छंवेदनेन च सन्नि ल्येनापपन्खया संसार स्ताऽपि प्रसज्यत tia उभयस नित्यलात् wera च धश्नाधश्चफलेन सारचय्यं चो गपद्यं wea यदिदमत्मन्तिखानेषु धमाघब्मफलं सुखं दुःखं वा संवेद्यते पर्य्यायेण तस च * नित्यं खसवेद नस्य च
* नि्स्खसंबेद नस्येति कचित् पाठः |
8 7 रिषे —— दि ॥ ee ee oe eee ee eee ————$<——
१ अध्याये ९. आआडिकम्। RR
भागसद् भावे Aww waa न सुखाभावेो नाऽनमिव्यक्ति- रस्ति उभयस्य नित्यलात॒ अनित्यत्वे ₹ेतुवचनम् । श्रय aq fama सुखस्य संवेदनमनित्यं यत saya स Vaden: ्राद्ममनःसंयागसख्छ निमित्तान्तरसहितस्य रतु- त्वम् । श्रात्ममनःसंयागे varia चेत् एवमपि ae षद- कारिनिमिन्तान्तरं वचनोयमिति wae कारणवचनम् यदि war नित्तान्तरं aw रृतुवीच्योा यत उत्पद्यत दति यागसमाधिजस्य काययावसायविरोघात् प्रलये* संवेदना- निदटन्तिः, यदि योगसमापिजेा war Wage काण्यावसा- यविरोधात् wae संवेदनमत्न्तं मिवन्तयति अ्रसंवेदने वाविद्यमाना विशेषः यदि धषचयात् संवेदनापरमे नित्यं सुखंन संवेद्यत इति किं विद्यमानं न संवेद्यते warfa- द्यमानमिति नानुमानं विण््टिऽख्लोति श्रप्रच्यख्च uae भिरनुमागम्त्पत्तिघश्बकलात् योगसमाधिजेा धक्नाननक्ती- यते इति नार्न् मानमृत्यन्तिधम्भक मनित्यमिति विपय्य- यस्य त्रनुमानम् य्य तु मंवेदनमापरमे नासि तेन संवे- दनेन रेतुनिंत्य इत्यनुमेयम् । नित्ये च मुक्तसंषारख- यारविशेषदल्यक्रम् यथा anu नित्यं सुखं तक्छंवेद- नरेतुख संवेदनस्य द्परमेा नास्ति कारणस्य नित्य- लात् तथा संसारश्छस्यापोति एवच्च सुति yarua- फलेन सुखदुः खसंवेदनेन wwe ग्टद्येतेति। शरो
* gaa इति क्रचित् पाठः|
28 MALU AAA AWS
भा० रादिसम्बन्धः प्रतिबन्धरेतुरिति Yq न शरोरादीना- avira विपर्यस्य चाननुमानात्) wread स सारावस्यशरोरादिसम्बन्ा नित्यसुखसंवेदनदेताः प्रतिब- न्धकस्तेनाविशेषा नाखीति, एतचखायक्तम् शरौरादय उप- Araya भेगप्रतिबन्धं करिग्यन्तीत्यनपपन्नम् न चा- स्यमुमानमश्ररोरस्याश्मनाभागः कञथिद सोति, दष्टाधिग- art प्रटन्तिरिति चेत् न श्रनिष्टापरमायलात् दष्टाधि- mara मेक्तापदेश्ः प्रटस्तिख मुमृक्षणामिति नेष्ट मनि- ेभामभविद्धं सम्भवतीति इष्टमनिष्टं सम्पद्यते श्रनिष्ट- wary Yaar दृष्टमपि जहाति विवेकडानद्याशक्य- त्वादिति दृष्टातिक्रमख देहादिषु ge: यथा दृष्टमनित्य सुखं uftasy faa सुखं कामयते एवं द रेद्ियब्द्धि- रमित्या दृष्टा श्रतिक्रम्ब awe नित्या देहेद्ियबद्धयः क खपयितव्याः, साधोयसेवं ane *दकाक्यै कल्वितस्मवतोति, उपपन्तिविद्ध मिति चत् समानम् देदारीगां faa भ्रमाणविर्द्धं कर्पयितुमशक्यमिति समानं सुखस्यापि faqa प्रमाणविर्द्धं कल्पयितुमश्रक्यमिति, शआ्राव्यन्तिकं च॒ संसारद्ःखाभावे सुखवचनादागमेपि सत्यविरोधः यद्यपि कञिदागमः खानूक्ररूात्थन्तिकं सुखमिति सुख- भरष्ट श्रात्यन्तिके दुःखाभाव प्रयुक्त टृत्येवमुपपद्ते। दृष्टा हि दुःखाभावे gaya aye लाक दति, निव्य-
* क वल्यमिति क्रचित् ma: |
mo es ee meme cee
१ Saya ९ खाङिकम्। २५
भा० सुखरागस्याप्रदाणे माचाधिगमाभावे रागस्य बन्धनष- माश्चानात् यद्यं are frat सुखममि यञ्यत ईति नित्य- सुखरागेण aaa घटमाना न माचमधिगच्छन्ाधि- गन्तुमरंतोति बन्धनसमाश्चाता* हि रागः न च बन्धने सत्यपि afar दृत्युपपद्यत इति प्ररोणनित्यसुखराग- स्याप्रतिकूललम् sure नित्यसुखरागः प्रहीयते afar प्रहोणे ara नित्यसुखरागः प्रतिकूला भवति यथेवं मु- wu नित्यं सुखं भवति अ्रयापि न भवति arena: quar भमाक्ताधिगमो fanega «fai स्थानवत एव तरिं संश्यसख wad वाच्यमिति तदुच्यते ॥
ge समानानेकधम््रापपत्ते विप्रतिपत्तेरपलवध्यतुप- लग्ध्यव्यवस्यातश्च विगरेषापे्ा विमशः संशयः ॥ ॥२२॥ ato. समामधघम्नौपपन्ते विग्रषापेचा faad: daa एति खाणपुरुषयोः ममानं धर्ममारो परिणा पश्चन् पुनव दृष्टश्च सये विषं बुगु्मानः किंखिदित्यन्यतरन्ना- वधारयति तदमवधारणं ज्ञानं संशयः सुमानमनयोा धर्खमुपलभे विरेषमन्यतरस्य areata बुद्धिर Gar संश्रयस्य प्रवन्तिंका ada, तेन विगरेषापे faam: a
* चाने इत्यपि पाठः। +t विद्यते xfs afaqaay | - E
शद MATL AIT AAW
भाग dwea: | WRUNG समानजातोयमसमानजा- तोयञ्चानेकम् aataa waa विशेषस्याभयथा TIANA समानजातीयेभ्याऽसमानजातीयेभ्दसखाथा fafz- ग्यन्ते। गन्धवलात् एयिवो श्रवादिम्धा विभिग्बते awae- we, रस्ति च weg विभागजलवं fata:, afer द्रव्यं गृणः aa वेति ae: विग्ेषस्योभयथा दृष्टलात् किं द्रव्यस्य wat mean विशेष weifagwe सत इति श्रय क्वाणः सत टति विज्ञेषापेखा श्रन्यतमस्य qaqa घमां- सोपलमे इति बुद्भिरिति। विप्रतिपन्तेरिति areaa- aiucea विप्रतिपन्तिः। व्याघाता fatrarsaeara इति शम्या तोव्येकं द श्नम् ATMA, न च सद्धावासद्धावा ERY सम्भवतः, न WIAA FACIE तजर तत्वानवधारणं day इति। उपलब्धधव्यवस्धातः खल्वपि पचारकमपलभ्यते तडागादिषु मरीचिषु* वाऽविद्यमानमु-
` दकमिति ततः कचिदुपलभग्यमाने त्वव्यवद्यापकस्च प्रमाण- | स्छानपलभेः किं eqawad sarefeia संश्रयो भवति। अरनुपरूब्धयव्यवस्वातः सच्च नोपलभ्यते मृलकोलकाद कादि, असश्चागत्यन्नं निङ्द्धं वा, ततः कखिद्नुपलभ्यमाने dw: fa ` सस्नापलभ्यते sarefefa daar भवति विश्रेषापे्ा पर्ववत्, fost; समानोऽनेकख धरा पनेवखः, उपलग्ध्यनुप- wa पगश्नादस्े, एतावता विशेषेण पनवेचनम्, समानध-
+ मरीज्िषु चापिडति कचित् पाठः। 1 Galata क्कचित् पाठः।
eS ee ee 1 पि पी a ee ce णः मत् -- ननम
९ ध्याये ९ खाडिकम्। R98
माधिगमात् समानधम्नौापपत्तेविंशेषसत्यपेच्ो faaw इति, स्धानवतां छक्षणवचनमिति समानम् ॥
wo यमथमधिक्त्य nada तत् प्रयोजनम् ॥ २४॥ भा० यमय॑माप्नव्यं हातव्यं वाऽध्यवसाय azifaerarara- मनुतिष्ठति प्रयोणनन्तददितव्यम्, प्रठ़ृत्तिदेतुलादिममय- माप्यामि हास्यामि वेति. व्यवसायोाऽथंखाधिकारः, एवं यवमोयमानेऽय$धिक्रियत शति ॥
ao लेकिकपरीक्षकाणां यस्मिन्नर्थे बुद्धिसाम्यं स Seite: ॥ VY Wl se ot ^“ .% we लोकसाम्बमनतीता लोाकिका Fafa. वैमयिकं बु- द्यतिश्यमप्राप्तास्तदिपरीताः परौचकासकेण प्मारेरथं परोचितुमरंन्तीति, चथा gay लाकिंका बुध्यन्ते तथा परोचक्ा रपि साच area: दृष्टान्तविरोघेन fe प्रति- पच्छा; प्रतिषेडव्या मवन्तीति।: दृष्टाम्तसमाधिनाः च .ख- पराः श्ापनोया भवन्तीति । waaay. चाद्ादरणाय awa हति अथय सिदान्तः। द्दभित्यम्भूतशचेत्यभ्यमु- शज्ायमाममर्यजातं fag fagea षंखितिः fagra: संख्ितिरित्थमभावव्यवखा, धममंभियमः | स खल्वयं ॥
ao तन््राधिकरणाभ्युपगमसंस्थितिः सिद्धान्तः ॥२६॥
भा तन््ायसंधितिसतन््रसंखितिः.। तन्मितरोतराभि-
2 2
Rc MAT WAR RNG Awa
भार सम्बद्धख्छायषमृरस्तापदेशः शास्तम्। अ्रधिकरणानषक्ताथा
dfefatfuaqudfefa: | श्रभ्यपगमसंखितिरनवधा- _. रिता्यपरिग्रदः तदिेषपरोक्तणायाग्युपगमसिद्धान्तः। weary खल स चतुभिवंधः ॥
ख सबव्वंतन्त्प्रतितन्त्ाधिकरणभ्युपगमसंस्थित्यधा- म्तरभावात् ॥ VO Ul
भार तचेताचतष्ठः संख्थितयाऽ्चाम्तरण्धताः, तार्षां॥
° सव्वतन््ाविरुडस्तन्त्ेऽधिरुताऽथैः सर्व्वतन््रसि- दान्तः ॥ २८ ॥
भा यथा च्राणादोगीद्ियाणि गन्धादय इद्धियाथाः षयिव्यादोनि तानि प्रमाणेरथंख्य ग्रदणमिति॥
qo. समानतन्लसिडः परतन्ल्ासिद्धः प्रतितन्लसि- | STA ॥ २८ ॥
भा. यथा नासत ्रात्मलामः न सत ्रा्महानं निरति- MUTA: देरेङ्धियमनःसु विषयेषु तन्तत्कारणेषु च fate दति signa, परूषक्निमिन्ता waed:, कब रेतवा दाषाः प्रटन्तिय, खगणवि शिष्टा खंतनाः, श्रसद्त्प- शते, उत्कतं निङध्यते इति चोगानाम्॥
= a en णि कि वि पी पिम मी, प ष गिति
१ चाध्याये ्ाङिकम्। Re
ao 40 aqfaaraauacufafe: aisfracufa- दान्तः ॥ ३० |
भा० garda सिद्धावन्येऽथौ अनुषच्यन्ते न तेविमा साऽथ भिद्यति asur यदधिष्टानाः साऽपिकरणमिद्धान्तः यथा रेरेग्धियव्यतिरिक्रा ज्ञाता, दभ्रनस्पशंनाभ्यामेकार्थग्ररणा- दिति। अचानुषङ्गिणाऽया thane भियतविष- याणद्धियाणि afasquyufariia ज्ञा तुञ्चानसाध- नानि गन्धादिगणव्यतिरिक्रं za गणाधिकरणं नियत- विषयाखेतना इति पव्वायसिद्धावेतेऽयाः सिद्यन्ति न a- विना साऽयः सम्मवतोति॥
ao अपरीकिताभ्यपगमात् तदिशेषपरीक्षणमभ्युप- गमसिद्धान्तः ॥ ३१ ॥
भा० यच किञ्चिद्थजातमभ्यपगम्बते wy Ze शब्दः, षतु नित्योऽथाऽनित्य दति xara सता भिद्यताऽनित्यता at afeie: परोच्छते मेऽभ्यृपगमसिदान्ः खबुद्धतिश् यचि स्यापयिषया परबुद्यवज्चानाख sada tf श्रथा- वयवाः ॥
स° प्रतिन्नाेतूदादरणापनयनिगमनान्यवयवाः ॥ 4147 ॥ ६२ ॥ | 948
Re न्यायदश्रंनवाद्याय भाष्ये
भा दशावयवानेके नेयायिका वाक्ये मञ्चच्तते । जिन्नाषा संश्रयः भ्रक्यप्राञ्जिः प्रयाजनं संभ्रयव्यद्ास इति, ते क्मा- arama दति तचाप्रतीयमानेऽयं प्रत्ययार्थस्य प्रवर्तिका जिज्ञासा ्रप्रतीयमानमथं कस्माख्लिज्ञाषते तं तत्ता Wa हास्यामि वेापाद्ास्येवा sifaa वेति तावता ₹दाना- पाद्ानेपेकाबुद्धय खत्वन्नान सवा यस्तद् यमयं जिज्ञासते a खल्वियमसाधनमर्थंस्येति, जिश्चासापिष्टानं way वयादत- AGATA AMM प्रत्यासन्नः BAAS warar- रन्यतर न्ततं भवितुमशतीति ष एयग्पदि टोऽयसाधनमथै- सेति, प्रमातुः प्रमाणानि प्रमेयाभिगमा्यानि सा शकय Afar साधकस्य वाश्च भागेन यज्यते प्रतिज्ञादिवदिति योजनं त््वावधारणमर्थसाधकस्य वाक्यस्य फलं Taga दति, संबयव्य॒दाखः परतिपक्चापवणं नम् तत्मतिषेषेन तच्व- ज्ञानाभ्यनुश्चानाथे न लयं BURT AAT दति प्रकरणे त॒ जिन्नाषादयः शम्याः अ्वधारणणोयायापकारा श्रथ साधकभावान्तु प्रतिन्चादयः BURT भागः एक- देशा श्रवयवादति। तेषां ठु यथाविभक्रानाम्॥
we साध्यनिर्देशः प्रतिन्ना ॥ ३३ ॥ भा प्रज्ञापनीयेन धर्मण धर्मिणा विभरि्टख्य परि्रहवचनम् ufam anafaeu: अनित्यः wee ट्ति॥
Go उदाहरणसाधम्यात् साध्यसाधनं हेतुः ॥ ३४॥
१ ध्याये च्याङ्िकम्। Rt
भा० उदाररणेन सामान्यात् साध्यस्य we साधनं प्रन्ना- पनम् Va: साध्ये प्रतिषन्धाय ध्ममृराररणे च प्रतिसन्धाय aa साघधनतावचनं tq: उत्प्तिधम्मंकलादिति उत्य्ति- धमक मनित्यं दृष्टमिति । किमेतावद्धेत॒खकणमिति aq च्यते किम्हि॥ :
Go| तथा वेधम्यात् ॥ BY ॥
भा० उदादरणवेधम्ाख साध्यसाधनं Sq: कथम् अनित्यः शब्द उत्पत्तिधण्मीकलात् अनत्यत्तिधश्मकं नित्यं यथा- त्मादिद्रव्यमिति॥
द° ALAA ACMA दृष्टान्त उदाहर- खम् ॥ RE ॥
भाग साध्येन साधम्यं समामधर्ता ATMA कारणात् तद्धग्पंभावी दृष्टान्त दति तस्य wags: तस्य waa साध्यश्च दिविधम् udfafadr वा wawearfaa- aa धममविष्ष्टि वा adit अरनित्यःभब्द दति, दहा- करनद्भदृषेन रयत दति कस्मात् पएयगृधम्मवचनात् | AG ध््मसद्धषांसतस्स aaagdaia: स ufaa दृष्टान्ते ava स दृष्टान्तः waar तदुर्भावी भवति स चाद्ादरणमिग्यते ay यदुत्पद्यते तदुत्पत्तिघर्खकम् aq शला न भवति srara जहाति निरुध्यत cafa- त्यम्। एवमत्प्तिधर््कलं साघधनमनित्यलं साध्यं सेाऽय- |
RR MATA AT ATA
भा मेकसिन् दयामयाः साध्यसाधनभावः साधम्दीद्यवम्थित उपलभ्यते तं दृष्टान्ते उपलभमानः शब्देऽप्यनुमिनेति भब्दाऽथत्पन्तिघपकल्वादनित्यः श्थाद्यादि वदिल्युदाद्धियते तेन WBA: साध्यसाधनभाव शृव्युदादरणम् ॥
ह° तदिपय्येयाद्या विपरीतम् ॥ ३७ ॥
भा दृष्टान्त उदाहरणमिति प्रतं सष्यवेधमीत् ag- भावी दृष्टान्त उदाहरणमिति अनित्यःअब्द उत्प्ति- ध्डंकलात् श्रनुत्पन्तिधग्मकं निल्यमात्मादि सोऽयमात्मादि दृष्टान्तः साध्यवेधम्यादनत्प्तिधश्मैकलादतद्धकंभावी या- sit साध्यस्य walisfaae स तसन् भवतोति। श्रत्रा-
तादे दृष्टान्ते उत्पत्तिधमकलय्याभावादनित्यलं न भव-
तीति उपलभमानः शब्दे विप्यमनुभिनेति उत्पत्ति धर्मक लस्य भावादनित्यः शब्द दति साध््याक्रसखय Lar. साध्यसाधम्यात् AAA इष्टान्त उद्ादरणम् वेध- WMD रेताः साध्यवेधम्याद तद्ध अभावो दृष्टान्त उदारद- रणम् पच्यैखिन् दृष्टान्ते याता धर्मौ साष्यषाधनश्ता पश्यति साष्येऽपि तयोः साध्यमाधनभावमन्मिनोति उन्त- via दृष्टान्ते यया धंंयोारोकस्याभावादितरस््ाभावं पश्छति तयोारेकस्याभावादितरख्याभावं साध्ये अ्रनुमिनोा- तोति, तदेतद्कवाभाखेषु न सम्मवतीत्यदेतवे Taare: तदिदं देठदाहरणयाः सामथ्यन्परमखच्छं टुःखबोधं प- ष्डितेरूपवेदनोयमिति॥
= = eee - il a a a Fae ei ee ee
१ ध्याये १ fsa! ३द्
° उदाहर णपेक्षस्तथेत्युपसं दारा न तथेति वा साध्यस्योपनयः ॥ SE ॥
भा उदादरणापेच उदादरणतन्लः उदादरणवशः, qu: Way, साध्यसाघन्ययुके उदाहरणे wrerferaa- त्पन्तिधम्मंकमनित्यं दृष्टम् तथा शब्द उत्प्तिध्कक दति साध्यस्य शब्द् सोत्यत्तिधम्मंकलमुपसं द्वियते, साध्यवेधर्म्ययुकत पुनरद्ाहरणे श्रात्मादिद्र व्यमनुत्पत्तिधमकं नित्यं दृष्ट न च तया wee टति अनत्पत्तिघग्मंकलश्योपसंहारप्रति- षेधेनत्पन्तिध्कलवमुपसंद्ियते तदिदमृपसंदारदैतमदा- दरणदेताद्भवति उपसंद्धियतेऽनेनेति चोपसंहारो वेदि- तव्य दति। दिविध gaear दिंविधख्छ चादारणस्या- पसंहारदेते च षमानम्॥
द इत्वपदेश्त् प्रतित्ायाः पुनर्वचनं निगमनम् ॥ ३९ ॥
भाग autre Fue वा यथादादणम॒पसंद्धियते तस््नादुत्पत्तिधस्मकला द नित्यः शब्द दति निगमनम्, निग- म्यन्तेऽनेनेति प्रतिन्ञारेद्रदादरणापनया एकचेति निग- मनम् निगन्यन्ते qua सम्बध्यन्ते, तच साध््यीक्र तावद्धेते वाक्यमनित्यः शब्द इति fag उत्यत्तिध- ्मैकलादिति रेतुः। उत्पत्तिधम्मंकं याद्ादिद्रयमनि-
RS
ATLA AAT
are त्यमिन्य॒दा हरणम्, AUT TTas:, भन्द् TYTAT:,
त्मा दत्यन्तिधकैकलाद निलयः wee दति निगमनम्, वेध- मी केऽपि श्रनिल्यः शब्द, उत्पन्तिधश्मकलात्, श्रनुत्पन्ति- धरमकमात्मादिद्रयं नित्यं दृष्टम्, न च तथाऽनत्यत्ति- धर्मकः शब्दः, तस्मादुत्यन्तिघ्यकलादनित्यः अब्द दति, अरवयवसमृदाये च वाक्ये सूय दूतरेतराभिसम्बन्यात् प्रमाणान्यथै साधयन्तीति, खम्भवस्तावच्छम्दविषया प्र fant श्राप्तापदेश्रखख प्रत्य्तानुमानाभ्यां प्रतिसखन्धानाद्- wag खातन्धानु पपत्तेः श्रनमाने तुः उदादरणे संदृ- श्प्रतिपन्तेः, तचादाहरणं भागे व्याख्यातम् प्रत्यक्तविष- यमदाहरणम् दृ्टेनादृष्टबिद्धः। उपमानमुपनयः तये- ह्यपसंहारात् म॒ च तयेलयुपमानघ्प्रतिषेधे विपरीत धर्चापसंदारसिद्धेः, सर्ग॑षामेकां प्रतिपत्ता सामथप्रद- iv भिगमनमिति। इतरेतराभिखम्बन्धोऽणसत्यां प्रतिन्ञा- यामनाश्रया रेलादयोा न प्रवर्त्तेरन्, श्रसति Lar कख साधनभावः प्रदश्यते उदाहरणे साध्ये च कसयापसंदारः wre कस्य चापदेश्रात् प्रतिज्ञायाः पुनर्वचनं निगमनं स्छादिति, श्रसत्य॒द्ारणे केन ae! वेध्ये वा साध्य खाधनसुपादौयेत कषय वा खशाधम्यैवश्रादुपसंहारः भ्रव- a, उपनयनगद्चानरेण साध्येऽनमपसं दतः साधके wait मा साधयेत्, निगमनाभावे *वानभिवयक्रसन्बन्धानां प्रति-
* a xfa कंचित् पाठः।
१ अध्याये १ afer RY.
भारज्ञादीनामेकार्थैन wart तयेति प्रतिपादनं wefa च्रथावयवार्थः wae ww ufsur +सम्बन्धापादानं प्रतिज्ञाथः। उदारणेन समानस्य विपरौोतस् वा ww साधकभावव सनं देलर्थः, waar: साध्यसाघनभावप्रदर्भन- मेकनजादादरणायैः। साधनण्तस्य धम्य साध्येन way सामानाधिकरण्छोपपादनमुपमचा्यः । उदाडइरणखयो- धमयाः साध्यसाघधनभावेापपन्ता साध्ये विपरोतप्रसद्गप्रति- पेधार्थन्निगमनम्। न चेतसां देददादरणपरिष्एदध wat साधम्येवेधम्याग्यां प्रत्यवखानस्य fanwrenfafaagera- बह्त्वं प्रक्रमते, WAY खल् साथ्यसाधनभावमुदा- wey जातिवादो प्रत्यवतिष्टते व्यवखिते तु खल धया: साध्यसाधनभावे दृष्टान्तस्ये खद्यमाणे waaay waa रेतुल्रेनापमानं न साधर्म्यमाचस्य न वेधम्यैमाजस्य वेति। अत Gy तका लचणोय दति अ्रयेदमुच्यते॥
ख° अविन्नाततत््वेयं कारणापपत्तितस्तश्चन्नानार्थै- मूहस्तकंः ॥ ४० ॥
भा शअ्रविन्ञायमामतच्वेऽयं forget तावद्लायते जागोये- ममर्यमिति, wu जिन्ञासितस्य agar arear war विभागेन faaufa fafefemarefeaafafa fa- BVAAGUMAATH कारणोपपत्याऽन्जा माति सम्मव-
* सम्बन्साप्रपादनमिति कचित् पाठः|. 2
Re UT AAT AMA AAT
are afay कारणं प्रमाणं हेतुरिति, कारणापपत्या सखा- देवमेतन्ेतरदिति तच निदश्नम् याऽयं ज्ञाता ज्नातव्- ay जानीते तञ्च भो जानीयेति ferara, ख fa- मत्पन्तिधब्यंकेऽनुत्पत्तिधमेक दति faa, विष्टश्यमानेऽ- विश्ाततच्चेऽयं यस धर्बस्याभ्यनुन्नाकारणएमुपपद्यते तम- मुजानाति, यद्चयममुत््तिधष्कस्ततः Tac कणः फल मन्भवति शाता, दुःखजन्मप्रटत्तिदाषमिथान्नाना- ATHATHAL FAQ WI BCAA ATM तदनन्तराभावादपवर्गद्ति स्यातां संसारापव्ी, उत्पत्ति UGS waht पुनन खाताम्, उत्पन्नः.खल् ज्ञाता रदेरे- दिथबृद्धिवेद नाभिः सम्बध्यत इति ares खकृतस्य TAT: फलमुत्यन्नखण्डला म भवतोति त्याविद्यमानस्य निरुद्धस्य वा खलहृतकशमणः फलापभेागे नासति, तदेवमेक्दानेक- शरौरयागः शरीरादिवियागखात्यन्तं न स्यादिति। aa कारणमनुपपद्यमानं प्ति तचानुजानाति, सोाऽचमेवंलक्षण HUGH CHT कथं पनरयं AMAA न तन्ना ममेवेति श्रनवधारणात् अ्रनुजानात्य यमेकतर Wal IT णोापपक्या म लवधारयति न व्यवख्वति न fafaaifa एवमे- वेदमिति । कथं तत्वन्ञानायं दति, तत्वज्ञान विषयाभ्यनन्ञा- †ल्णानुग्रहद्धावितात् प्रसक्नादनन्तरमरमाणसामथीत्
* तं avaat इति क्रचित् ata: | t शच्तणदृ दद्धावितादिति कवित् ara: |
९ Sas ९ ariena | ROS
ale त्वन्नान मत्पश्चत इत्येव तचचज्नानायं cf सोऽयं तकः प्रमाणानि प्रतिखन्द्धानः प्रमाणाभ्यन्न्ञानात् प्रमाण- सदिता arg उपदिष्ट टत्यविन्ञाततत्रमनुजानातीति चथा ast भवति ae यथाभावस्त्लमविपर्यो याथात- श्यम् । एतसिंञ्च तकविषये ॥
ao faa पक्प्रतिपक्षाभ्यामथावधारणं fara: ॥ ४१॥
भा० श्यापना साधनं, प्रतिषेध उपाखमः, av षाघनेपालमो पच्प्रतिप्चाञ्रये व्यतिषक्ता वनु बन्धेन प्रवत्तंमाने पचप्रति- पचा विल्युच्येते, तयोरन्यतरस्य निदत्तिरेकतरस्ावस्ानम् शरवश्म्ावि, यस्यावस्थानं तख्यावधारणं निणंयः। नेदं पच्- प्रतिपल्लाभ्याम्था वधारणं सम्भवतीति एका fe प्रतिज्ञात- ay Yaa: खा पयति प्रतिषिद्धं चाद्धरतोति दितीयखख दितीयेन स्थापमादेतुः प्रतिषिध्यते aga प्रतिषेधेत् चा- fgaa स निवत्तंते aa निदत्त येऽवतिष्टते तेनाचाव- धारणं निय दति उभाग्यामेवाथावधारणमिव्यार, कया amt एकस्य सम्भवे दितोयख्यासम्मवः तावतो सम्म वाससी faan सद भिवत्तयतः, उभयषम्भवे उभयाब- wa लनिदत्ता faad दति। fala विमभे शवा, arse fant: पचचप्रतिपक्ताभाव्चात्ये न्यायं प्रवत्तयतीव्युपादी-
ae न्यायद शं AAMT AAT
are aa दृति, wae विरद्धयोरेकधर्भिंख्ये्ब दयम्, यत्र तु ufaeraranar विरद्धौ Wall इतुतः सम्भवतः, तच सम्- wa: देतुताऽरथ॑स्य तत्वाभावेापपत्तेः, यथा क्रियावद्रय- fafa -खक्तणव चने यस्य द्रव्यस्य क्रियायोगो हेतुतः सम- वति तत् क्रियावत् यस्य न संभवति तदक्रियमिति, एक- uffwarg विद्द्धयोरय॒गपद्धाविना;ः कालविकन्पः | यथा aga द्रव्यं क्रियायुक्त क्रियावत् श्रनुत्न्नोपरतक्रियं पुमरक्रियमिति। न चायं faa नियमे fad पच- प्रतिपचाभ्यामथावधारणं fava इति किन्तिद्धियार्थ सज्ञिकषात्पन्नप्रत्यचेऽथा वधारणं fava टूति परीचावि- षये तु faa पच्तप्रतिपकाभ्याम्थावधारणं fauna: शास्ते वादे च विमर्श्वजंम्॥
इति वाद्यायनोये न्यायभाये प्रथमाऽध्यायख wa- माङ्िकम् ॥ *#॥
१ अध्याये २ ्याडिकम्। Re ato तिखः कथया भवन्तिवादा जला वितण्डा सेति तासां ॥
we प्रमाणतकसाधनापालम्भः सिद्धान्ताविरुदधः प- च्वावयवेापपन्नः पश्षप्रतिपक्षपरिग्रदा वादः॥ ॥ ४२॥
भा० एकाधिकरण्ययो विर्द्धा धरौ पल्लप्रतिपक्ञा प्रत्य- नीोकभावादम्ह्यात्मा नास्ल्ात्ोति, नानाधिकरणेा विरुद्धा न पक्प्रतिपक्ा यथा नित्य श्रा्मा श्रनित्या बुद्धिरिति, परिग्रदाऽभ्यपगमव्यवस्था, asa पचप्रतिपच्तपरिग्रहा वादः aa विशेषणं प्रमाणतक॑साघनापालम्भः प्रमाणेखकंख च साधनम्पालमञ्चासिन् क्रियत दति, साधन खापना, उपालमः प्रतिषेधः, at खाधनोपाखमे उभयारपि.पत्त- ये व्येतिषक्रावनबद्धा च यावदेका नित्त एकतरो य- afaa इति निठन्तस्यापालछलम्भा व्यवस्थितस्य साधनमिति जल्पे निग्रदस्यानविभियागलारेतम्मतिषेधः, प्रतिषेधे कख- विदभ्यनन्नाना्े सिद्धान्ताविर्ड दति वचनम्, सिद्धान्तम- wag तददिरोधी विद्ध दति ₹देलाभाषसख निग्र डखानसूा- भ्यनन्ञावादे पञ्चावयवेपपन्न दति, ₹ौनमन्यतमेना्वयवेन नयनम् देददादरणाधिकमधिकमिति चेतये रभ्यनुन्ना- मार्यमिति च्रवयवेषु प्रमाणएतकान्तभावे एक् प्रमाणतक- TVG साधनोापालम्भव्यतिषङ्गन्नापगार्थम्। चअरन्ययोभावपि पतो खापनारेतुना प्रत्त वाद् इति Blas श्रन्तरेण-
ge MMACUTATAYAA ATS
भा यवचयवसन्बन्धम् प्रमाणान्यथे साधयन्तीति दृष्टम् तेनापि कन्येन साघनापालमो ae भवत इति ज्ञापयति। इल- लातिनिग्रदस्थानसाघनोपालम्भो जन्य इतिवचनादिनि- गदहा ae दति माविक्नायि। इलजातिनियरस्यानसाध- TUNA एव WA: प्रमाणतकसाधनापालम्मा वाद एवे- ति माविज्ञायीत्येवमथं एथक् प्रमाणतकग्रदणएमिति ॥
Bo यथाक्तापपन्नग्छलजातिनिग्रहम्थानसाधनेापा- सम्भा TU ॥ ४९२ ॥
भा यथाक्ापपन्न इति प्रमाणएतकसाधनापालम्भः सि- gimifaqg: पञ्चावयवेापपन्लः पचप्रतिपखपरिग्रशः। इलजातिनिग्रदख्वानसाधनोापालम्भ दति उलजाति- faavent: साधनमृपालम्भद्धास्िन् क्रियत इति। एवं विभरेषणे we: न खल वे कखजातिनियदखाने; साधनं कष्यचिद थस्य सम्मवति प्रतिषेधायं चेषां सामान्यलक्तणे च अयते वचनविचाते ऽथविकल्यापपत्या कमिति साधरमरवेघम्याभ्यां प्रत्यवस्छानं जातिः विप्रतिपन्तिर- प्रतिपश्तिख faaverafafa | faswequafa यथा- afafa ग देतदिजानीयात् प्रतिषेधार्थतचैवाये षा- धयन्तीति । इलजातिनियरदखानोपाखम्भ इत्येव मणच्य- भागे विज्ञायत एतदिति। म्रमाणेः साधनापालम्रया- ग्डलजातीना मङ्गभावे रक्षणायलात् न ठ Paar
१ खध्याये २ ्याहिकम्। gt
भागसाधनभावः। यत् तत्ममाणेरथंस्य साधनं तच कखनाति- निग्रख्यानानामङ्गभावा रचषणायवात्, तानि fe प्रयग्य- मानानि परपक्तविघातेन aad रचयन्ति। तया चा- कम् । “तत्वाध्यवसायसंरच्षणाथं जस्पवितण्डे वीजप्ररो₹- TAUY कष्टकशाखावरण्वदिति"। यथात ward: प्र तिपचचस्योपालम्भस्तस्य Safe प्रयुज्यमानानि प्रतिषेध- विघातात्छहकारोणि भवन्ति तदेवमङ्कोग्धतानां इदला- दौनामपादानम् FA न खतन्ताणां साधनमावः। उपा- wal तु खातन्यृमयस्लोति॥
छ स प्रतिपक्षष्यापनाहीनेा वितण्डा ॥ ४४ ॥
भाग स He वितण्डा भवति, किं विगेषणः प्रतिपच्खा- पनया Via, at at समानाधिकरणा विरुद्ध war पक्प्रतिपक्ताविल्यक्ता तयोरेकतरं aafwar न स्थापयतोति परपश्चप्रतिषेधेमेव प्रवतत इति। ae तहिं स प्रतिपच- रोना वितण्डा as खलु तत्परप्रतिषेधलखचणं वाक्यं स प्रतण्डिकश्य पष: न त्वसौ साध्यं कञ्िदथें प्रतिज्ञाय खा- पथयतोति तस्ाद्यथान्याषमेवास्िति हेतुलच्षणाभावादर- तवे देतुसामान्याद़तुवदाभाषमानाः A TS
wo सव्यमिचारविरुद्वप्रकरणसमसाध्यसमातीत-
काला देत्वाभासाः॥ ४५॥
भार तेषाम् ॥ @
8२ न्धायदश्ंनवाव्यायनभाष्ये
ह° अनैकान्तिकः सव्यमिचारः ॥ ४६ ।
भा० व्यभिचार एकचाव्यवस्या सष्व्यभिचारेण aaa tia सव्यभिचारः, निदभनम् निव्यःशन्दाऽस्पभंलात् स्यशंवान कुमोऽनिव्यो FET नच तथा Wears शब्दस्तस्माद स्पशं लाज्नि्यःश्रब्द इति, दृष्टान्ते स्यथंदत्वमनित्यतं च wal 7 साथध्यवाधनग्डता TMA श्यशेवां च्ाणर्नित्यसेति । wearer च दृष्टान्ते उद्ाडरणएसाधम्यात् साध्यसाधनं हेतुरिति, अररशलादितिरेतमिंत्यलं व्यभिचरति want बुद्धिर- नित्या चेति, एवं दिविधेऽपि दृष्टान्ते व्यभिचारात् साध्य- साधनंभावेा नास्तोति लच्णाभावाद्रेतुरिति। नित्यव- मपयेकोाऽम्तः | अनित्यलमण्येकाऽन्तः, vata *विद्यत दति शेकान्तिकः। विपर्ययादनेकान्तिकः उभयान्तयाप- कत्वादिति॥
qo सिद्वान्तमभ्युपेत्य तदिराधो fare: ॥ go tt
भा० तं faqugifa तदिरोधोौ madd बिद्धान्तं are- witfa यथा arse विकारो व्यक्ररपति नितव्यलप्रतिषे्ाद्- पेताऽप्यस्ति विनागरप्रतिषेधात् न नित्यो विकार उपपद्यते Tad देतु व्य॑क्ेरपतेाऽपि विकारोऽस्तीत्यनेन खषिद्धान्तेन
` विरूध्यते। कथम् व्यक्तिरात्मलाभः श्रपायः प्रद्युतिः यद्या- लाभात् प्रच्युता विकारोऽस्ति नित्यवप्रतिषेधो ने पपद्यते
eS काण नः
* नीयते इति कचित् ae: |
१ Sura २ च्याहिक्रम्। 8१
are यद्यक्ेरपेतसछापि विकारख्यासितं तत् खल् नित्यवमिति। नित्यलप्रतिषेधे माम विकारस्यात्मलाभात्मच्यतेरुपपत्तिः। यद्ात्मलाभाप्रच्वतेतदनिद्य दृष्टंयदस्तिन तदात्मला- भात् प्रच्यवते । श्रखिलं चात्मलाभात् प्रच्युतिरिति विरद्धावेता न स सम्भवत दूति साऽय ₹दतुवंल्छिद्धान्त- माभित्य प्रवन्तते तमेव व्यादन्तीति॥
we यस्मात्रकरणचिन्ता स निणेयाधथमपदिष्टः प्र करणसमः॥४८॥
भा० विमशाषिष्ठानो पचप्रतिपच्चावनवधिति प्रकरणम्, तस्य चिन्ता विमशाव्रशति प्राङ्भिणंयाद्यत् ated सा जि- प्रासा यत्ता ख निवाय vam उभयपक्षमाम्यात् प्रक- रएमनतिवत्तेमामः प्रकरणसमा favara न प्रकच्यते waa? तु अ्रनित्यःशनब्दा नित्यधमोनुपल्रित्यमुप- छभ्यमाननित्यधम्मंकमनित्यं दृष्टं ्याल्यादि, ay खमानो धमाः संशयकारणं दतुवेनोपादीयते स dasa: सय faart wai यातु fade विशेषापेकिता उभमयपच्वि- भेषामपलयिञ्च सा प्रकरणं प्रवत्तंथति, कयम्। विपर््ंये डि प्रकर्फनिटत्तेः यदि नित्यपमा.भ्ब्दे ग्टद्यतेन स्याप्मकरणम् यदि वा afaquit aga एवमपि frada प्रकरणम् asa रदेतुरभा war प्रवर्तयन्नन्यतरख्य fadara मप्र
RUA © 2
89 न्यायद शनवाक्छायनभाष्ये
qo साध्याविश्टिः साध्यत्वात् साध्यसमः ॥ ४९ ॥
भा० द्वयं कायेति साध्यम्, गतिमलादिति रेत॒ः साध्येना- विशिष्टः साघनोयलान्छाध्यसमः, wanufagata साध्य वह्मन्नापयितव्यः, साध्यं तावदेतत् किं पुरुषवच्छायापि गच्छति श्रादाखिदावरकद्रव्ये संसपति श्रावरणषन्ताना- दसन्निधिषन्तानोाऽयं ava गद्यत इति श्पता खलं द्र येण *न्ञानाद्यायस्तेजेाभाग wad तख तस्यासन्निधिरेवाव- fear aya इति। ्रावरणन्तु प्रा्षिप्रतिरेधः॥
Ho कालात्ययापदिष्टः कालातीतः ॥ ५० ॥
भा० कालात्ययेन युक्ता यस्यार्थषटेकरेभाऽपदिश्यमानष्य ख कालात्ययापदिष्टः कालातोत दृ्युष्यते । निदभ्रनम्। नित्यः शब्दः संयो गव्यश्लात् रूपवत् प्रागृ दख व्यक्ेरवस्ितं Bei प्रदौीपघटसंयागेन व्यज्यते तथा च शब्दाऽप्यवशखिता भेरीरण्डसंयागेन व्यज्यते दार्परश्रसंयोगेन वा तसात् संयागव्यद्लान्नित्यःणब्द दत्ययमरेतुः कालात्ययापदे- WA व्यञ्जकस्य संयोगस्य कालं न यञ्सख Ere व्यक्तिर- वयेति खति प्रदीपघटस्यागे ee aed भवति न fara संयोगे रूपं awa, rad दारूपरश्ुसंयागे दूरस्येन शब्दः यते | विभागका सेयं श्रब्दव्यक्तिः संयोगकालमत्येतीति न संयागनिर्मिता भवति। कस्ात्कारणाभावाद्भि का-
* sratfefa पाठः क्चिद्राल्ि। + fafam डति क्रचित् पाठः।
१ अध्याये २ च्याड्िकम्। ey
भा य्याभाव दति। एवमुदादरणसाधमयैष्टाभावाद साधन मयं ₹ेतदत्ाभास दति। श्रवयवविपर्याखवचनं न ward, कस्मात्. “यस्य ये नाथेषम्बन्धे दूर खस्यापि तस्य wi श्रथ॑ता खसमयानामानन्तर्ययमकारणम्" care चनादिप्यीसेना- क्रादेतरुदारणषाधमयात्तया वेधमयै ला धनं सेतुलचणं न जहाति) श्रनदद्धेतलकषणं न Sarwar भवतोति श्रव- यवविपय्धीखवचनमप्राप्तकालमिति निप्रस्थानमुक़्ं तदेवेदं प॒नरुच्यत दति way खत्राथः। श्रय Ewa
wo वचनविधाताऽथेविकल्यापपत्या छलम् ॥५१॥
भा न सामान्यलचणे ढलं शश्यमृदाङन्तम् विभागे ठ्दा- 9. रणानि) विभागख॥
ao तत् विविधं वाक्ढलं सामान्यच्छलमुपचार- HTT ॥ ५२ ॥ ` | भार तेषाम् ॥ ° अविशरेषाभिदितेऽयं वह्ुरभिप्रायादथान्तर- कल्पना THAT ॥ ५३॥
भार नवकम्बलाऽयं माणवक दूति प्रयोगः। Wa नवः कम्ब- लेाऽखयेति वक्कुरभिप्रायः। faut g विशेषो न समासे, त- चायं कखवादी वक्गरभिप्रायादविवकितमन्यमथें नव कन्ब-
ad न्यायदश्रेनवाद्छायनभाष्य
भाग्खा खटति तावद्भिरहितं भवतेति awafa कण्पयिला चासम्भवेन प्रतिषेधति एकोऽस्य कम्बलः कुता नव कम्बला tai तदिदं सामान्यश्ष्दे वाचिद्लंवाकङ्लमिति। wa प्रत्यवश्वानम सामान्यश्ब्दस्यानेकायतेऽन्यतराभिधानक- पनायां विशेषव चनम् | नवकम्बल दृ त्यनेका्थंस्याभिधानं नवः AAAS नव कम्बला श्रस्धेति | wafer प्रयक्र येयं RAT नव कम्बला GaaaRaafafed ae न सम्भव- तीति । एतस्यामन्यतराभिधानकल्पनायां विगेषो ama: | *यस्माद्िगेषोाऽयं विषेषु विज्नायते । अयमयाऽनेनाभि-
` हित दति, सच विशेषो नास्ति तस्मान्मिश्याभियागमाच- मेतदिति। प्रसिद्ध लोकं शबष्दा्थसम्नन्धाऽभिधानाभिघेय- नियमनियागः। श्रस्याभिधानस्ायम्याऽभिधेय इति स- मामः सामान्यश्नष्दस्य विशेषो विशिष्टञ्चब्दस्य प्रयुक्पव्वा खमे शब्दा अर्थ प्रयव्यन्ते नाप्रयुक्पृव्वाः, HAM GIST AT AAT, श्रयप्रत्ययाश्च व्यवहार दति। तचैवमर्थगत्य्ं wear Wagar प्रयोगनियमः श्रां ग्रामं नय सपिंराहर ब्राह्मणं माजयेति षामान्यश्ष्दाः सन्ताऽथावय- वेषु प्रयश्यन्ते सामथ्यो चचाथेक्रियादेश्नना सम्भवति तच प्रव wid aera क्रियादे शमाऽसम्भवात्। एवमयं षा- मान्यश्ष्दा नवकम्बल दति योऽथः समावति नवः कम्बला- ऽस्येति तच ward यस्तु न सम्भवति मव कम्बला श्ररेति
* यस्नादिद्धेषादिच्चायते डति कचित् पाठः।
१ ध्याये २ आड्िकम्। 89
भा० AA न MAHA सोऽयमनुपपद्चमानार्थकल्यनया पर वाक्यो- पालम्भसतेन कस्प्यत इति ti
Ho सम्भवताऽथेस्यातिसामान्ययेागादसम्भूताथेक- | WAT सामान्यच्छलम् ॥ ५४ ॥
भा WRT खल्वसे ब्राह्मणे विद्याचरणएसम्पन्न cae कञ्चि- दाद सम्भवति fe ब्राह्मणे विद्याचरणएसम्पत् cae वचनख विघातेाऽथेविकच्या पपत्त्या ऽघम्भूताथैकल्यनया क्रियते यदि ब्राह्मणे विद्याचरणसम्यत् waafa ब्रात्येऽपि सम्भवेत्, ब्रा- तयाऽपि ब्राह्मणः शाऽणम्ठ् विद्याचरणसम्पन्न दति । यद्िव- faanuaraifa wafa च तदतिसामान्यम् | यथात्रा- wus विद्याचरणएसम्यद् afsarsiia afazafa सा- मान्यनिमित्तं इलं सामान्यच्ड लमिति । श्रख च WqaaT- wafaafaataae विषयानुवाद्ः, प्रभ्सार्थलात् वाक्यस्य, तद चाषक्भृतायेकन्यनानुपपत्तिः । यथा सखम्भवनग्यस्िन् चेच wea दूति। अ्रमिरारतमविवकितञ्च वीजजक्म, vefafarag चेतरं qwed सोऽयं केचानुवादोा नासन् wear *विधोयन्त इति । aera भ्रालिनिरंन्निः. सती w faafsat एवं सम्भवति ब्राह्मणे विद्याचरणसम्पदिति सम्पद्धिषयोा ब्राह्मणं म WMG! AWA ₹ेतुर्विव- faa: विषचानवाद स्यं प्रशंसाथलादाक्यद्य सति त्रा-
* faut इति कचित् aa: |
gs ` PAITASW AAT AWTS
भाग्दणत्वे wega: समर्यं इति विषयञ्च प्रशंसता वाक्येन यथा देतुतः फलनि ्तिनं प्रत्याख्यायते तदेवं सति वचन- विधाताऽसम्भूतार्थकल्यनया नोपपद्यत दति ॥
qe धम्पैविकल्यनिदथे ऽथ॑सद्धावप्रतिषेष उपचार- च्छलम् ॥ ५५ ॥ भा० श्रभिधानस्य घमा यथार्थप्रयोगः। धमंविकल्याऽन्यच- दृ्टस्यान्यचप्रयोगः। तस्य fara ध्मविकच्यनिर्दे्े। यथा wet: करोधरन्तोति श्रथंषद्धावेन प्रतिषेधः ween: पुरुषाः कराश्न्िन तु मधा फ्रेाश्न्ति, का पनरचाथविकश्यापप- जिः अन्ययाप्रयुक्रख्ान्ययार्यकन्यनम् मह्या प्रयोगे प्राधान्ये TAMA, उपचारविषयं इलमपचारदलमुपतचारो नो- ताथः सहचरणादिनिमिन्तेनातद्भावे तददभिधाममुपचार दति। अच समाधिः *प्रिद्धाप्रसिद्धे प्रयागे वक्ययाभि- प्रायं शब्द्ाययारनन्ना प्रतिषधावानदङन्दतः प्रधानभूतस्य शब्दस्य AWG YAGI प्रयोग उभयालौकसिद्धः षिद्धे प्रयोगे यथा वक््रभिप्रायस्तथा श्ब्दाथावनुन्नेयो प्रतिषेष्योवा न कन्दतः। चदि amt प्रधानशब्दं wae यथा तस्याभ्यनन्ञा MATT aT A Gea: | श्रय WA तदा गुणभूतस्य, यच तु IMT गणण्डतं we WE प्रधान- भृतमभिप्रेत्य परः प्रतिषेधति खमनोषया प्रतिषेधोाऽमा ` भवति न परोपालम्भ fai ° fag इति कचित् पाठः!
१ end ९ खाड़िकम्। ४९
ख० वाकद्लमेवेापचारच्छलं तदविशेषात् ॥ ५६ ॥
भा० ग वाक्कलादुपचारच्छलं भिद्यते TAIT AR माया afawara, दृहापि Mra गणशब्दः, MUTANT: err इति कष्ययिला प्रतिषिध्यत दति॥*
Wo न तदथीन्तरभावात् ॥ ५७।
भा म वाकर्लमेवापचारच्छलं तद्धार्थेसद्धावप्रतिषेध- स्याथान्तरभावात्। कुतः अयान्तरकच्यनाताऽन्याथान्तर- सद्भावकल्यना श्रन्याथेसद्भावप्रतिषेधद्ति॥
ao श्विशेषे वा किश्वित्साधम्यादेकच्छलप्रसङ्गः ॥ ५८ ॥ भा. दलस्य दिलमभ्यनश्चाय fad प्रतिषिध्यते किञ्चि- TUR यथा चायं Wafers प्रतिषेधति तथा दिल- agama प्रतिषेधति, विद्यते fe किञच्चिससाधम्ये दयोा- रपोति, au faa किञ्चित्ाधम्बान्न निवन्तंते जिवमपि न भिवक्यतोति। श्रत ऊद्धम्॥ |
wo साधरम्यवेधम्याभ्यां प्रत्यवस्थानं जातिः ॥ ५९ ॥
भाग | one fe Var यः प्रसङ्गाजायतेखा जातिः स चप्र- सङ्गः साधम्यवेधम्याभ्यां प्रत्यवख्यानमुपालम्भः प्रतिषेध इति उदाररणसाधभ्यात् साध्यसाधनं शेतुरित्यस्यादादरण- * प्रतिषिध्यत दति प्रतिसन्धोयत इति कषिदधिकः पाठः।
H
५१ न्धायद AGRI TA TATE
"भा" साधर्मवेण प्रत्यवच्ानम् | उदा रर एवेधम्यात् साध्यसाधनं तरित्यखादाइरणवेधर्म्यण म्रत्यवस्थानम्। म्रव्यनीकभा- वाण्नायमानोऽया लजातिरिति॥
ख विप्रतिपत्तिरप्रतिपत्तिश्च निग्रहस्थानम् ॥ ge tt
भा० विपरोता वा कुड्खिता वा प्रतिपन्तिर्विप्रतिपत्तिः। विप्रतिपद्चमानः पराजयं प्राप्रोति, faaweart ae पराजयप्रा्तिः। अप्रतिपत्तिसवारम्भविषये न प्रारमः। परेण ख्ापितंवा म प्रतिषेधति प्रतिषेधं वा tract, श्रषमासाख नैत एव नियदश्याने दति । किं पनदृ टान्तव-
` च्लातिनियदच्वामयोारभेरा ca पिद्धान्तवद्वेद दत्त ATT
@ तदिकल्पाश्जातिनिग्रदस्यानबद्त्वम् ॥ €2 ।
मा. | we aTudaudnay प्रत्यवस्यानख्य faxwrenfa- agaq aarg विप्रतिपत्यप्रतिपत्याविंकस्पाल्लिग्रदस्यान- बलम्, नाना कल्पा विकल्पः, विविधे वा कल्या विकण्यः। लजागगुभाषणमन्ञाग प्रतिभा VITA TAT प्यगुयो- ष्यापेच्चण मित्य प्रतिपन्तिमिंयश्सख्थानम् wag विप्रतिप- ` -न्िरिति। ca प्रमाणादयः पदाचा उदिष्टा adres afer aureed परौखिग्यन्त दति जिविधख wae श्रन्तिर्वेदितरेति lien
दति वाक्छायनीये न्यायभाये प्रथमाध्याय दि तीयमाङ्किकम्, VATHATS प्रयमाऽध्यायः ॥९॥
२ खथ्याये ९ धाडिकम्। ५९
भा GABE प्रमाणादिपरोकशांसा च विदश्य पचप्रति- प्ताभ्या मथोवधारणं निरय दूत्य aad एव परोच्यते ॥
स ° समानानेकधम्माष्यवसायादन्यतरधम्भाध्यव- AAS न संशयः ॥ १ ॥ |
भा समानस्य ध्ोखाष्यवसायात् स्यो न धर्ममार्बात्|. अथवा समानमगयेच॑द्ग्भमुपलभत इति wdufdayy संश्याभाव इति । श्रयवा समानधक्माष्यवसायाद थान- waa ufsify संग्याऽनुपपन्न दति ग जातु रूपखा- याकरण्धतख्याध्यवसायादयान्तरण्ते UT संश्रय इति। अया गाध्यवषायादर्यावधारणादनवधारणश्चानं संश्रय उपपद्यते काययकारण्याः षारूप्याभावारिति । ` waar- मेकधम्माध्यवसायादिति यास्यातम्। अन्यतरधरौष्यवशा- याख संशया म भवति। तता छन्यतरावधारणमेवेति ॥
ee विप्रतिपत्तयव्यवस्थाध्यवसाया्च ॥ २॥ . `
भा म विप्रतिपत्तिमाचादव्यवखामानादा dwa: |: कि तडि विप्रतिपत्तिमुपलममानखखय daa: | एवमव्यवय्ा- यामपोति | अ्रथवाण्यात्मेत्येकं मा सख्याद्मयेत्यपरे मन्यन्त द्तयुपलमेः कथं संशयः स्यादिति, श्रथोपलखसिरव्यवखिता अनुपलसिशाव्यवख्ितेति विभागे areafed संशयो मोापपद्यत इति tt. |
॥ 2
५९. म्यायदष्ंनवाद्यायन भाग्ये ह° विप्रतिपत्ता च सम्यृतिपततेः ॥ ३ ॥
भा याश्च विप्रतिपत्तिं भवान् सं्रयहेतुं मन्यते षासम्प- तिपन्तिः। खाहि इयाः प्रत्यनीकधम्मविषया aa यदि fanfare: संश्रयः सम्य तिपन्तेरेव संशय दति॥
छल AMAA व्यवस्थितत्वाश्चाव्यवस्थायाः ॥४॥
भा म dua. यदि तावदियमव्यवस्था आ्रात्मन्ेव व्यव- खिता व्यवख्ानादव्यवस्था म vata: संश्रयः, अराव्यवद्यात्मनि. न व्यवश्िता ` एवमताद्ात्याद् चवा म भवतीति सं्याभाव दृति॥
ख° तथाऽत्यन्तसंशयस्तद्रम्मेसातत्योपपतेः ॥ ५ ॥
भा येन कल्पेन भवान् समानधर्मा पपन्तेः संश्रय दति मन्यते तेन Gana: प्रसज्यते समागधभपपत्ते- रनच्छेदात् सं्रयानुच्छेदः मायमतद्धकः wal विष्ट माणे ्टद्ते सततन्त॒ agar भवतीति। se प्रतिषेध-
@ के, क क,
AVIA संखेपेणेद्धारः ॥ .
qe watered तदिशेषापेश्षात् संश्ये नासंश्या नात्यन्तसंश्या वा ॥ &ई ॥
भा सं्रयानुपप्िः संश्रयानच्छेदख न प्रसज्यते, कथम्,
चन्तावन्छमागधब्मोष्यवसायः संश्रयरे तुनं समानधण्ममाच-
२ अध्याये १ आाह्किकिम। ५३
भाग मिति। एवमेतत्, कस्मादेवं नोच्यत इति वि्ेषापेक्त दति वच्तमात् सिद्धेः। farrerderarg?, सा चानपलभ्य- ara विशेषे समया न चाकरं समागधम्बापेच्त tia समाने च धर्म HUA म भवेत् यद्ययं प्रत्यक्षः Wa एतेन साम्येन विज्नायते समानधमोाध्यवसायादिति. उपपत्ति वचनाद्वा समानध पपत्तेरि तुष्यते न चान्यासद्धावसंवे- दनादृते समानधर्नापपन्तिरस्ति। . श्रनुपलभ्यमानसद्भावेा हि समाने war विद्यमानवद्धवतीति। विषयशब्देन वा विषयिणः प्रत्ययस्याभिधानम्। . यथा लाके धुमेनार्नि- रनुमोयते Tae धुमदशथंनेनाग्निरनुमोयत दूति ज्ञायते कथं gel fe धूममभ्रिमनुमिनेाति.नादृ्ा,मच वाक्ये द्थंनण्ब्दः मूयते अनुनानाति च वाश्चयखार्प्रत्यायकलम्, तेम मन्यामरे विषयशब्देन विषयिणः प्रत्ययद्याभिधानम् मद्धाऽनुजामाति एवमिहापि . समानधर्मषब्देन समानध- कध्यवसायमारेति | ययोादहिला समानममयोधेग्ममृपलभत द्ति। धर्घश्िग्रदणे dwarata tft. पवव॑द्ःवि- वयमेतत् | यावमर्थौ WARTIME . समानं yg ued faid मपलभ इति। कथन्त॒ विशेषं wad ये- मान्यतरमवधारयेयमिति, न सेतत्छमानधन्ना पलमेा*, घव धभिंगरदणमाचेण निवत्तत . इति यचोक्रम् . नायान्- राध्यवसायादन्यच dna दृति या इथीन्तराध्यव्ाय-
* aati इति चित् पाठः|. .. .. “
५४ MAT एनबाद्यायनभागये
MATH संगयरेतुमृपाददोत ख एवं वाच्य इति। यत्यनरे- तत्काय्यंकारण्याख्ाखरूप्याभावादिति कारणस्य भावाभा- वयाः Tae भावाभाव कायंकारण्योः सारूणम् VANITY य्य चानत्यादाचयन्नात्पथ्ते तत्का- रणं का्यंमितरदिन्येतत्वारूपम्, श्रस्ि च संश्यकारणे संश्रये चेतदिति, एतेनानेकधम्भाध्यवसायादिति प्रतिषेधः परित इति यत्पनरेतदुक्ं विप्रतिपक्ययवखाष्यवषायाच्च ग dna cfs yun प्रवादयो्ौरदतमर्थमृपखमे विरेष- च न जानामि Aas येनान्यतरमवधारयेयम्। तत् ais fate: स्यायेमेकतर मवधारयेयमिति। dwar वि- प्रतिषज्तिजनिताऽयं न wet विप्रतिपन्तिसम्यतिपन्तिमा- जेण निवकंयितुमिति । एवमुपलब्यनुपलसपुवस्थारते घं- wa वेदि तव्यमिति । यत् पनरेतत् fanfare च सम्प्रति- पन्तेरिति विप्रतिपन्तिश्ब्दस्य याऽयं; तदथध्यवसाया farer- पेषः संश्यशतुखस्य च समाख्यान्तरेण नं निटन्तिः समा- भेऽधिकरणे . व्यारतार्था प्रवादो विप्रतिप्तिश्रब्दसयार्यः
तद ध्यवसाय्च विन्ेषापेच्ः dwaty: म चास्य सब्यरति- पभ्िच्रष्दे VATS योाच्यमामे संश्यरेतुलं faada | तदिद महतबद्धिसष्मा नमिति । यत्पनरव्यवस्थात्मनि य- वख्ितलाशाव्यवस्वाया दति संशवरतारथस्याप्रतिषेधाद- व्यव्ाऽम्यनन्ञानाख निमिन्ताकरण बरब्टान्रकण्यना- व्यया श्रष्दान्तरकस्पना, श्रवयवखा खल व्यवखा न भवल्य-
२ अध्याये ९ खाडिकम्। ५५
भाग यवश्ात्मनि व्व्ितलादिति नामयोर्पलम्यनपलयेवाः सद्सदिषयलं विश्रेषापेचं संश्यरेतुनं भवतौति प्रतिषिध्यते यावता चाव्यवच्या्मनि व्यवसिता म तावतात्मागं जहाति तावता हमन्ञाता भवत्य व्यवश्चा । एवमियं क्रियमाणापि WATS ल्पना नाथान्तरं साधयतीति | TIAA TAT व्यनासं्रयसद्ध कसा तत्यो पपन्तेरिति नायं समागधर्मादिभ्य एव dna: किम्तहिं तक्तदिषयाध्यवषायादिगेषसख्ति- सदितादित्यता नाल्यन्तसंन्रय दति अन्यतरधश्ाश्यवषा- यादा म संशय tia ay amy विेषापे्ो faa: संशय इति वचनात् fatqgraataalt नच afaa- ध्यवसोयमाने विभ्रेषापेच्ा सम्भवतोति i
छ ° यच संशयस्तचेवमुत्तरात्तरप्रसङ्गः ॥ ७ ॥
भा० यत्र यज संशयपूर्विका wer ae surat वा तच aaa संश्रये परेण प्रतिषिद्धे समाधिवाच्य दति। wa: स्व॑परीशाव्यापिलात्रथमं संग्रयः परोकित इति श्रय भ्रमाणपरोखा॥
ह° प्रत्यक्षादीनामप्रामाण्यं चैकाल्यासिङ्धः \ ८
we प्रत्यादनं प्रमाणलं नारि चैकाखासिद्धेः पृमी- परषहभावागपपन्ेरिति। TE सामान्यवचनसख्याथंवि- भागः ॥
५९ न्धायद शं नवात्छायनभाष्ये
we पूरवः हि प्रमाणसिद्धो नेन्दरियायैसन्निकषात्र- त्यघ्तात्यत्तिः we it ae गन्धादि विषयं wrt ward aufe gaa, पञ्ाद्न्धा- Hat सिद्धिः, नेदं गन्धादि सन्िकषोदुन्पद्यत <fa
ल्ल पश्चात् feat न प्रमारेभ्यः प्रमयसिद्धिः ॥ १०॥
भा० श्रषति प्रमाणे केन प्रमीयमाणेाऽ्थः प्रमेयः UTA प्र- माणेन खल प्रमीयमाणाऽथेः wiafadafeeta ॥
° युगपत्सिदधा प्रत्यथैनियतत्वात् कमद्तित्वा- भावे THTATA ॥ ११॥
भा० यदि प्रमाणं प्रमेय च॒गपद्भवतः। एवमपि गन्धा- दिधिद्ियार्यैषु जानानि प्रत्य्थनियतानि युगपसन्भव- म्तेति क्ञानारनां प्र्ययनियतलात् क्रमटत्तिलाभावः। या द्मा बुद्धयः क्रमेणायैपु yaaa तार्षां magia a सम्भवतीति, व्याघातश्च यगपज्श्ानानत्प्तिमंनसे लिङ्गमिति, एतार्वाख प्रमाणप्रमेययोः सद्धावविषयः स सानुपपन्न दति तसात् प्रत्यक्षादीनां प्रमाणलं न षम- वतीति, wa समाधिः उपलयिरेतारुपलसिविषयस्य anda पुष्वौपरखदभावानियमाद्चया दशेमं विभागवचनम् कषचिदुपलयिदेतः wa पखादुपलसिविषयः । `यथा- frau vara: उत्पद्यमानानां कचित्पूलवमुपलस्िविषयः
२ waa १ ाडिकम्। ५७
भा पञ्चादुपलसिरेत्ः, यथावखितानां प्रदीपः क्चिदुपल- विरे तरपलसि विषय ay सम्भवतः, यथा धूमेनाग्नय॑द- णमिति, उपलखसिदेतुख्च प्रमाणम्, प्रमेयन्दूपलसिविषयः एवं प्रमाएप्रमेययेः पृब्बापरसहभावेऽनियते चथाऽया दू- wa तया विभज्य atta cfs तत्रेकान्तेन प्रतिषेधा- मपपन्तिः षामान्येन खलु विभज्य प्रतिषेध उक tf षमा- स्थारेतेास्तेकाष्ययेा गात् तयन्ता मास्या, यत् पुनरिदं ` पञ्चात् सिद्धे च प्रमाणेन प्रमोयमाणेाऽ्थः प्रमेयमिति वि- ज्ञायत tfal प्रमाणएमिल्येतस्याः समाष्याया उपलसिरे- Oa निमिन्तं तख Saree, उपखसिमकार्षीदुपलयिं करोति उपलसिं करिग्यतीति समास्या रेतोास्तेकाखयो- गात् समास्या तथाश्ता, प्रमिता ऽनेना्यः प्रमीयते प्रमा- wa दरति प्रमाणम्, भ्रमितं प्रमीयते प्रमाखतद्ति चप्रमे- यम्। एवं सति भविव्यत्यस्मिन हेतुत उपलयिः, प्रमास्तेऽ- यमर्थः, प्रमेयभिद भित्येतत् सबै भवतीति, चकाद्यानभ्वम्- ज्ञाने च व्यवहारामुपपक्तिः। यदेवं नाभ्यनुजानीयात् तख पाचकमागय पच्यति, खावकमामय लविद्यतीति -व्यव- हारा नापपद्यत इति, प्रत्यकारीगामपरामाण्ं चेकाखया- सिद्धेरिव्येवमादिवाक्यम् प्रमाप्रतिषेधः। तचायं Wea: aura प्रतिषेधेन भवता किं क्रियत cfa, किं aarar faawa auraaa wraa इति, aufe समवा निव- wa उति समावे प्रत्यकारीनां प्रतिषेधानुपपन्तिः श्रया-
I
yc ATATW A वाद्छधायनभाष्ये
are aaa ज्ञायते प्रमाणलक्षणं arate प्रतिषेधः प्रमाणा- सम्भवस्ता पल सिरेतुलादिति। किञ्चातः ॥
wo चेकाल्यासिद्धेः प्रतिषेधानुपपत्तिः ॥ १२॥
भा शरद्य तु विभागः aed हि प्रतिषेधसिद्धावघतिप्रति- qa किमनेन प्रतिषिध्यते, पात् सिद्धो प्रतिषेध्याबिद्धिः प्रतिष्ेधाभावादिति, यगपल्िङ्धा प्रतिषेधसिद्धभ्यमन्नाना- दमथेकः प्रतिषेध cf) प्रतिषेधलक्षणे च वाक्येऽनुपपद्य- माने fag प्रव्य्ादोनां प्रामाण्मिति॥
Go सव्ेप्रमाणप्रतिषेधाच प्रतिषेधानुपपत्तिः ॥ १३॥
भा कथम् Sarefegitae रेतायंयुदाहरणमुपा- दीयते दलर्थस्य साधकलं दृष्टान्ते दश्ंयितव्यमिति 74 तदि प्रत्यक्ादीनामप्रामाश्छम् । अय प्रत्यल्लादीनामप्रा- मण्छमुपादीयमानमथ्यदादरणं ary साधयिव्यतीति सोऽयं सव्वप्रमाणेव्यादता दतर ङतः । सिद्धान्तमभ्यपेत्य तद्धि- tint fang इति, वाक्याया wa सिद्धान्तः स ख वाक्धाथः प्रत्यलादोनमि ara षाघधयन्तोति। द्दश्चाव- यवामामुपाङ्ानमर्थख् साधनायेति । श्रय नापादौयते auzfiaqtada दृष्टाम्तेन साधकत्वमिति *निषेषा ना- पपद्यते ₹ेतुलासिद्धेरिति ॥
# प्रतिषेभा इति क्वचित् पाठः|
२ ्यध्याये ९ ाहिकम्। ५€
° AAA वा न सव्व॑प्रमाणविप्रतिषेधः॥ १४॥
भा प्रतिषेधलच्णे aaa तेषामवयवाभ्भितानां प्रत्यला- दीनामप्रामाण्येऽभ्बनश्ञायमाने परवाक्येऽप्यवयवाजजितानां ` प्रामाण्यं प्रसज्यते श्रविशेषादिति। एवश्च न सव्वाछि प्रमा- णानि प्रतिषिध्यन्त दति। विप्रतिषेध षति वौत्ययम्प-
Ly “~e ~ aa: सम्प्रतिपत्यय न वयाघातेऽयाभावारिति॥ `
° चैक्राल्याप्रतिषेधश्च शब्दादाता्यसिदिवत्तत् सिद्धः ॥ १५॥
भा किमर्थं पुनरिदमुच्यते, पृथवी कनिबन्धनाये यत्तावत् पून्ाक्रमुपलयिदेतारुपलयिपिषयस्य Wee पव्यौपर- संहभावानिवमाद्यथादभ्ंनं विभागवचममिति। तदितः समुत्यानं यथा विज्ञायेत । श्रनियमद्र्धो खल्वयग्डषिनिंय- मेन प्रतिषेधं प्रत्या चष्टे, Saves चायुक्रः प्रतिषेध इति | तत्रैका विधामदाहरति । शब्दा द्ातेाद्यिद्धिवदिति चथा पञ्चात् सिद्धेन शब्देन पवव॑सिद्ध माते द्यमनुमोयते षा-. ध्यञ्चाताद्यं साधनञ्च we: 1 श्रन्तह्िते Weary खनतेा- ऽनुमानं भवतोति । वीणा वाद्यते au: ya इति खन- विग्रेषेण wiarafaad प्रतिपद्यते। तथा प्वसिद्धम्पल- fataa प्रतिपद्यतदति। निदशंनायंलाखास्य भ्रेषयोा-
विधयोर्यथाक्रमद्ा दरणं वेदि तव्यमिति | sary पृनरिद 1 2
|
¢e
न्धायदश्र॑नबाद्यायनभाष्ये
भा. तन्नोच्यते पूष्वाकमुपपाद्यत Tia | सरव्वया तावद यमर्थः
प्रकाशयितव्यः सष Ce वा प्रकाश्येत तचवा न कञि- fay इति। यदा चापलसिविषयः कस्यचिदुपलयि- साधनं भवति तदा प्रमाणं प्रमेयमिति चेकाऽथाऽभि- wad । अस्धारस्यावद्ातनार्थमिद मुच्यते ॥
° प्रमेयता च तुखलाप्रामाणयवत् ॥ १६ ॥
भा० गरुलपरिमाणश्ागसाधनं ger प्रमाणं, ज्नानविष-
यो गर्द्रव्यं सुवणादि प्रमेयम्। यदात सुवणादिना Gamat व्यवख्वाप्यते तदा तलान्तरप्रतिपन्ता सुवणादि माणम्, तलान्तरं प्रमेयमिति। एवमनवयवेन त- ear उदा वेदितयः। wat तावदुपललयिविषयलात् प्रमेये परिपटितः। crest खातन्त्यात् प्रमाता । बुद्धि-
` रपलसिसाधनमलात् प्रमाणम्, उपलयिविषयवात्त् म्रमे-
यम्, उभयाभावान्तु प्रमितिः। एवमथंविशेषे समास्या समावेश्ा येष्यः। तथा च कारकगब्दा निमिन्तवश्रात् aaraaa वन्त॑न्त इति। cafeedia afedt खात- भात् क्ता, टं पश्चतीति दज्नेनाप्नुमिव्यमाणतमलात् क्ण, Zay चन्द्रमसं ज्ञापयतीति wae साधकतमलात् करणम् | ठलायादकमासिञ्चतीत्या सिष्यमानेनादकम ट-
चमभिप्रैतीति सम्प्रदानम्, टक्तात्पणन्यततीति भ्रुवमपाये-
* प्रमेयेषु इति क्वचित् पाठः।
२ PIA १ सह्िकम्। gv
भाग्ऽपाद्ानमित्यपादानम्। टक्ते वयांसि aangqrarcrisfas- रएमित्यधिकरणएम् । एवश्च सति म द्रव्यमाजं कारकं म क्रियामात्रं किं तदि क्रियासाधनं क्रियाविगरेषयुक्तं कार्- कम्। यत् क्रिवासाघमं खतन्छः स.कन्ता A TAT म क्रियामातचम्। क्रियया इा्तुमि्माणतमं aa न द्य- , माचं म क्रियामाचम्। एवं साधकतमादिव्वपि, एवश्च “ कारकाथोान्वाख्यानं यथेवापपत्तित एवं लक्तणतः कार- कान्वाख्यानमपि न xgaarau न क्रियया वा, fa afe क्रियाखाधने क्रियाविशेषे यक्त दति कारकश्ब्द्सखायं प्रमा- णं प्रमेयमिति सच कारकम न हातुमरति अस्ति च भाः कारकश्रब्दानां निमिन्तवश्रात् समावेष्षः। प्रत्य त्षादीनि च प्रमाणानि उपलसिरेठुलात्, प्रमेयश्चाप- लयिविषयलात्, daft च प्रत्यक्षादीनि प्रत्यक्तेणाप- ay श्रमुमाननापलमे उपमानेनापलखभे श्रागमेनाप- खमे vad मे ज्ञानमानुमानिकं मे ज्ञानमेपमानिकं मे श्लाममागभिकं मे ज्ञानमिति ज्ञानविशेषा zy, लक्त- wag न्नायमानानि भावयन्ते वि्रेषेण. cfxardefa- कषात्मन्नं ज्ञानभित्येवमादिना, सेथमुपलसिः प्रत्यलादि- विषया किम्पमाणान्तरताऽयान्तरोण प्रमाणन्तरमषा- धनेति aaa fara: ॥
° प्रमाणतः fag: प्रमाणानां प्रमाणान्तरसिद्धि- प्रसङ्गः ॥ १७ ॥
ge न्यायद् WATM LAAN
भा० यदि प्रद्यक्ादीनि प्रमाणेन नेापलभ्न्ते। aa प्र AAAI तत्प्रमाणान्तरषद्धावः प्रषज्यत दूति, अनवस्थामार तस्याणन्यतर ख्याप्यन्येनेति TWAT श- कयान् तमनु पपन्तेरिति। we तदि प्रमाणान्तरम- न्तरेण निःसाधनेति ॥
ह° तदिनिरृत्तेव प्रमाणान्तरसिद्धिवत् प्रमेयसि्िः ॥ १८ ॥ भा० ` यदि TOR Uy प्रमाणान्तरं निवन्तते श्रातो-
त्युपखम्भावपि प्रमाणान्तरं निवक्छंत्यविशेषात् । एवच्च सब्वेप्रमाएविलाप इत्यत ATE ॥
wo न प्रदोपप्रकाशवत् तत्सिेः ॥ ९९ ॥
मा यया प्रदोपप्रकाश्ः प्रत्यचाङ्गलादश्यदने प्रमाणम्, स च प्रत्यचान्तरेण wer: शत्निकषेण wea प्रदीप- भावाभावयेोदश्र॑नस्य तयामावादुग्रनदहेतरनुमोचते । तमसि प्रदीपमपारधीथा इत्याप्तापदेभेनापि प्रतिपद्यते । wa प्रत्यक्षादीनां यथयादर्धनं ्रत्यक्तादिभिरेवापलसिः | दृद्धिधाणि तावत् खविषयग्रणेनेवानुमोयन्ते। श्रथाः waa wee, इद्धियाय॑सल्तिकर्षस्ठ श्रावरणेन faR- नानुमीयते, दण्दियासन्निकर्षे त्यन्त श्ञानमात्ममनसेः संयो गविन्रेषादात्मसमवायाख सुखादिवद्ग्टद्मते। एवं
२ ध्याये ९ खाड़िकम्। ९१९
भार प्रमाणविशचेषो विभच्य वचगोयः। यथा च Ew: बन् प्रदीप- WRINT दुश्ान्तरार्णां दभशनरेतुरिति दृष्दशंनव्यवस्धां waa एवं प्रमेयं त् किञ्चिदयंनातमुपलयिरहेतुलात् ग्रमाणप्रमेयव्यवश्यां waa, सेयं प्रत्यक्ारि भिरेव yaar- दीनां यथादपर॑नमुपलसिनं प्रमाणान्तरता मच प्रमाण- मन्तरेण भिःखाधमेति, तेनेव wear ग्रणमिति चेत् मा- VATS लक्षणएसा मान्यात् प्रत्यक दीनाम् प्रत्यरादिभिरोव ग्रदएमित्य॒क्म्। अन्येन WAT aw दृष्टमिति माथेमेदख ल्वणसामान्यात् प्रत्यक्तलचणेनाने कोऽथः सङ्गदीतः । AT कमचित् कस्यचिद्रदणमित्यदोाषः | एवमनुमानादिव्वपो- ति, यथाद्धतेनेादकं नाश्रयखस्य ग्रहणमिति ज्ञाठमनसाखं TMT! BY सुखी WE TB चेति ata wrar त- सेव ग्रहणं gua, युगपञ्त्ामामुत्पत्तिममसे लिङ्गमिति ख॒ तेनेव मनसा तस्येवानुमानं YA, MAHI वा- भेदा रणस्य awa चाभेद इति। मिमित्तभेदाऽचति सेत् समानम्, म निमित्तान्तरेण विमा ज्ञाताऽत्मानं जा- गीते म च निमिन्तान्तरेख विना मनसा ममे शत द्ति समानमेतत्, प्रत्यलादिभिः naeretat यदणएमित्यचा- णथेभेदा ग awa tf) प्र्यक्षादौीनाश्चाविषयख्ानुप- wa: । थदि स्यात् किञ्चिद्थंजातं प्रत्यचादीगामविषयः, यत् aac we पोतं तस ग्डशाय प्रमा- णान्तरमपादोयेत। an न we कनविदुपपादयित्-
६४ | , न्धायदश्रनवाद्छायमभा्ये
aur सिति। प्रव्यलादीनां यथाद्नमेवेदं ewaq स्ये विषय xfa afew दृष्टान्तमपरिग्टहीतं gaat विभ्रेष- रेतुमम्तरेण साध्यसाधनायोापाददते। यथया प्रदोपप्रकाभः प्रदीपाम्तरप्रकाशमनम्तरण Wa, तथा प्रमाणानि प्र माणान्तरमनम्तरेण wy इति। स चायं fafafad- न्तिदर्नादनिदटत्तिदभ्रनाख क्विदनेकान्तः। यथा चायं असक्धाऽनिटत्तिदशंगात् प्रमाणसाधनायापारोयते, एवं ्रमेयसषाधनायाणपारेयो विगरेषरेतलात् यथा खाल्यादि- ङूपग्रणे -प्रदीपम्रकाश्नः प्रमेयसाधनायापादीयते। एवं म्रमाणएसाधनाधण्युपादेया विशेषहेत्वभावात् सोऽयं वि- भरेषरेतुपरिग्रहमन्तरेण दृष्टान्त एकस्िम् प्ते उपादेयो म प्रतिपच दत्यमेकाम्तः। एकस्मिंख पशे दृष्टान्त उपादेया म
| परतिपचच Tam इत्यनकान्ता विेषदेतुलाभावादिति। विभ्रेषडहेतुपरि ग्रे सति उपसंहाराभ्यनज्ञामाद प्रतिषेधः | विशेषरेतपरिग्टहीतस्ह दृष्टान्त एकस्िन् पशे उपमंद्धिय- माणा AWA WITH! Way सत्यनकान्त इत्ययं प्रति- aur न भवति । प्रव्य्षादीगां प्रत्यच्ादिभिरूपलमभावनव- afa चेत् न संविद्िषयनिमित्तानाम्पलब्धया व्यवदहाराप- पत्तेः | प्रत्यकेणा थमुपलमे अन् मानेनायैमुपलमे उपमाने-
` मायेमपललभे भ्रागमेनाथेमुपलम इति । ward मे werar- नुमानिकं मे ज्नानभेापमानिकं मेज्ञानमागनिकंमेन्चान- सिति संविज्िमिन्तञ्चापलभमानस्य धमो थंसुखापवम॑प्रयो-
१ अध्याये २ खाडिकम्, ९५
Ale जजस्तत्प्रत्यमीकपरि वजंनप्रयो जगच व्यवद्ार उपपद्यते, साऽयं तावत्येव निवन्तंते, न wife व्यवदहारान्तरमनवस्ा साधनोयम्, येन प्रयुक्राऽमवख्ामृपाद् दोतेति | सामान्येन प्रमाणानि परीच्छ विग्रेषेण परीच्छन्ते तज i
छ ° प्रत्यक्षलक्षणानुपपत्तिरसमग्रवचनात् ॥ २० ॥
भाः० शओआआत्ममनःसत्निकषा हि कारणान्तरं नोक्रमिति। न चासंयक्तं द्रव्ये संयोागजन्यस् गृणशस्यात्पन्तिरिति च्चाना- त्पत्तिर्र॑नादात्ममनःसन्िकषः कारणम्, मनःसन्निक- qa” Vegan जौनकारणएते यगपदुत्य- दरम् बद्धय दति मनःसन्निकषंऽपि कारणम्| तदिदं ga परस्तात् कतभाव्यम्॥
ख नात्ममनसेः सन्निकषाभावे aerate: । ॥ २१॥ भा ्रात्ममनराः स्निकषाभावे नोत्पद्यते प्रत्यक्षमर्दि- याथयेसक्षिकषाभाववदिति, सृति चेदधियायषन्निक्रषे न्ा- मेत्य्तिदध्नात् कारणभावं ब्रवते ॥
छण दिग्देशकालाकागरेष्प्यवप्रसङ्गः ॥ २२ ॥
भा० दिगादिषु सत्यु ्ानभावान्तान्यपि कारणानोति। अकारणभावेऽपि ज्नानोात्पत्तिदिंगादिसन्निधेरवजंमीय- लात् । चदा्यकारणं दिगादोनि ज्ञानेत्पक्तो तदापि षु
K
१९ ग्धायद श्रनवाव््यायनभाय्ये
भारदिगादिष ज्ञानेन भवितव्यम्, 4 fe दिगादौर्नां श्निधिः शक्यः परि वश्णंयितुमिति तच कारणभावे ₹रेतुवचमम्, एतस्माद्धेतादि गादीनि ज्नानकारणानोति। श्रात्ममनः- सन्निकर्षसतुपशड्ञोय इति तचेदमच्यते i
छ” त्रानलिङ्गत्वादात्मनेा नानवराधः॥ २३॥
भारः श्चागमात्मनेा लि्खंतहुणलात् न Wea द्रव्ये संयो- गज्छ गृणस्धात्पत्तिरस्तोति ।
wo तदथैगपद्यलिङ्गत्वा्च न मनसः ॥ २४ ॥
ate अनवरोध इति ava, युगपज्त्रानानत्पन्तिमंनसे लि- क्रमिद्य्यमाने feada ममःस्ञिक्वापेक्त दृद्धियार्य- afaadr श्चागकारणमिति प्रत्यचनिमित्तवारद्यार्य- याः सन्निकषंस शब्देन वचनम्, प्रत्यक्ताम्मानापमाननन्दा- at निमिन्तमाद्मममः सल्ञिकषंः प्रत्यचस्येवेग्धिया्थंसस्िकर्षं द व्यसमानोाऽखमानलान्तस्य गणं सुप्नवयासक्रमनसाश्चेग्ि- awa: सल्िकषंनिमिन्तलादिद्धियार्थसन्िकर्ष॑स्य aed नाद्ममगणाः म्िकर्ष॑स्येति | एकदा खल्वयं प्रमोधकालं प्रणिधाय ga: प्रणिधागवश्चात् wad i यदा तु तोत्र wfrad प्रमाघकारणम्मवतस्तदा प्रसुप्रसेद्धि- याथसन्निकषंनिमिन्तं प्रयोधन्नानमत्पश्यते, तच म ज्नातु- मनस afqada प्राधान्यं मवति, किन्तर्दीद्ियार्थ॑योः
ee ae — न्न ee ee नन ee ~
२ ध्याये wo fen | ९७
भा० सन्निकर्षस्य, न ian जिज्ञासमानः vada मनस्तदा प्ररयतीति। एकदा खल्वयं विषयान्तरासक्रमनाः सदु उयवश्नादिषयाम्तर जिश्नासमानः प्रयत्नप्रेरितेन मनसेद्धियं wary तन्तदिषयान्तरं जानोते। यदा तु खल्वस्य fa:- wewe निजिंन्नासस्य च व्यासक्रमनसेा वाद्धविषयेाप- निपातनाजन्नाममत्पद्ते तरेद्धियायैसन्निकर्षखख प्राघा- न्यम् म चासा जिश्चासमानः vada मनः प्रेरयतीति प्राधान्याचेद्दिया रंसन्निकष॑स ग्रहणं कारे, गणवात्, ना- त्ममनसाः खन्निकषंस्येति। प्राधान्ये च रेलन्तरम्॥
ख tage न्नानविशेषाणाम् ॥ २५॥
भा. तैरिद्धियैरर्थैख व्यपदिश्यन्ते ज्नानविगेषाः, कथम्, awa faufa, चक्तषा पश्यति, रसनया रसयतोति, घाण- fama, चचृविज्ञानं, रमनाविज्ञानसिति, गन्धविन्नानं, ङ्पविन्ञानं, wafanrafafa ख दङ्ियविषयविश्नषाख पञ्चधा बुद्धिभंवति, wa: प्राधान्यमिद्धियायैषन्निकषंसेति। यदुकमिद्धिया्थंसल्िकर्षग्दणं कायन्नात्ममनसोः सन्नि- कर्षस्येति कस्मात् सुप्तव्यासक्रमनसामिद्िया्ययाः ननि aga wafafawarfzfa, शाऽयं॥
Wo व्याइतत्वाद हेतुः ॥ २६ ॥
भा० यदि तावत् कचिद्ात्ममनणेाः afaada ज्नागका-
We नेव्यते तदा य॒गपजनज्ञानानत्प्तिमंनशा लिङ्गमिति 2
६८ न्यायद शं AG AY AAW
भाण व्यान्येत तदानीं ममसः efaaifafeardefaayrse- चते, मनः संयागानपे्ाया ञ्च य॒गपजन्ञानात्पत्ति प्रसङ्गः । अथ माभदव्याघात दति सबव्वविन्नानानामात्ममनसेः सन्निकषंः कारणमिष्यते तदवश्यमेवेदं भवति श्नानकार- णलादात्ममनसाः सन्निकषंख्य ग्रहणं कायमिति ॥
छ° | ATALANTA ॥ RO ॥
भा गासि व्याघातः गदहयाद्मममःसलिकरषंस्छ श्ानकार- wa व्यभिचरति, दद्धियार्थसक्िकषेख प्राधान्यमृपादी- ते श्रथ॑विश्धेषप्राबद्याद्भि सुप्तवयासक्रमनसां ज्ानेात्पत्ति- रेकदा भवति, श्रथंविश्रषः कथिदेवेद्धियार्थः aw प्राव्यं तीत्रतापदुते तखा्थविशचेषप्राबद्मिद्धिया्थसक्निकषं विषयं नाद्ममगसाः सन्निकषंविषयं, तस्मादिद्धिया्थसन्निकषंः प्रधागसिति, श्रसति प्रणिधिाने weet चासति सुत्त व्यासक्रमनसां यदिद्धियाय॑सन्निकषोदुक्यद्यते wi तत्र ममःसंयागेाऽपि कारणमिति ममसि क्रिया कारणं वा- मिति । यथैव श्नातुः उल्वयमिच्छाजनितः प्रदा म- मसः प्रेरक Ware एवमात्मनि गुणान्तरं Te साधकं प्रटत्तिदोषजनितमस्ति, येन प्रेरितं मन इद्धियेण सम्ब- ध्यते तेन ग्रं माणे मनसि संयो गाभावाजन्नानामुत्पत्ता aquare निवन्तते, एषितव्यश्चाख गृणान्तरस्य दव्य गणकडंकारणएकल्ं अन्यया fe चठरविंधानामणुनां खत-
२ ध्याये ाडिकम्। qé
Waal arary ततोऽन्यस्य क्रिया हेतारसम्भवात् भ्ररो- रेद्धियविषयाणामनत्पज्निप्रसङ्गः ॥
ख प्रत्यक्षमनुमानमेकटदेशग्रहणादूपलब्धेः॥ २८ ॥
भा यदिदमिद्धियाथेसन्निकषोदुत्यद्यते wet ay दत्ये- तत् fae प्रत्यकं तत् खल्वनमानमेव, कस्मात्, एकदे्- WVU टचस्यापलभेरवाग्भागमयं गहीला टचमुपल- भते Wager Ta । तत्र यया धूमं रदोला afiz- मनुमिनेति तादृगेव तद्भवति । किं पुनगदयमाणारेक- देशादथीन्तरमनुमेयं मन्यसे अवयवसमूदपचे श्रवयवान्त- राणि उदवान्यल्तिपक्ते तानि शावयवी चेति श्रवयव- VALID तावत् एकदेशग्रदणणह चबुद्धेरभावः नाण्द्य- माणएमेकदेग्रान्तरं टचाग्टहयमाणेकदेशवदिति, अथेकरेश्- ग्रणादेकदशान्तरानुमाने षमृदायप्रतिसन्धानात् तज ठकषबुद्धिः न तहिं टक्तवेद्धिरनमाममेवं खति भवितु मद- तीति। इवयानरोत्पन्तिपके मावयब्यमुमेयः। अरदकरेभ- सम्नन्धस्याग्रदणात् गरणे चाविगेषादनमेयलाभावः। तस्रा- ह चबुद्धिरनमानं न भवति। एकदेशयदणमाभ्रित्य प्रत्य- चस्यानुमामलत्वमृपपा ते तच ॥
° न प्रत्यक्षेण यावत्तावद्ण्णुपलम्भात् ॥ २९ ॥
भाग नमप्रत्यचमनुमानं HATA WIA GTATA | चत्त-
Se न्यायदश्ंगवाद्यायनभाष्ये
भाग रेकरेज्रगरहणमास्रीयते प्रत्यचेणासावपलम्भः न चापलन्भा निविंषयेाऽस्ति यावच्ा्थजातम्तस्य विषयस्तावदग्यनुज्ञाय- मानं प्रत्यक्तवयवस्छापकम्भवति । किं पुनखतोऽन्यद यजात- मवयवी समदायोा वान चेकदेशग्रदणमनुमानं भावयित we] रेलभावादिति । अ्रन्यथापि च प्रत्यस्य मानुमानल- प्रसक्गखत्परववकलात्, प्रत्यचएव्वेकमनु मानं, सम्बद्धावभ्निधूमे परत्यक्ततो दषट्वता धुमप्रत्यल्लदशनादद्मावनुमानम्भवति यच च सम्बद्धया्खिङ्गलिङ्गिनाः sag यख लिक्रमाच- WAVING नेतदकरोणाभुमानख प्रटन्तिरस्ति न चैत- दममानमिद्धिया्थंसञ्िकषंजलात् नम चानमेयसेदख्ियेण खक्तिक्ादनुमागम्भवति राऽयम् प्रत्यक्ानुमानयेोलं्षण- भेदो awarafaaa इति॥
qo न वैकदेशापलब्थिरवयविसद्भावात् ॥ २० ॥
भा० न चेकदेभ्रापल्सिमानं कि तद्धंकदेणेोपलयिस्तव्ष- इष्वरितावयव्युपलसिख, कस्मात् श्रवयविसद्भावात् safe इ यमेकरेश्रव्यतिरिक्राऽवयवो तख्ावयवस्यानसापलधि- कारणप्राभ्नख्येक देशे पलथावमु पलसिर म पपन्ेति । Wa व्छयद्णादिति चेत् म कारणताऽन्यलेकदेशस्याभावात न Waa: We WM अ्रवयवेरेवावयवान्तरव्यवधा- नात् भावयवो waa ya दति नायं गटद्ममाणेष्वव- यवेषु परिसमान्न इति, सेयमेकदेभ्ापखलभिरनिटन्तेति
२ अध्याये ९ खाड्िकम्। ७१
ure त्रमिति A खल्वशेवतायां waraafa, waafafa We सति, तच्ेतद वयवेषु weafei श्रव्यवधाने यणात् व्यवधाने चा्रणादिति। श्रङ्गन्तु भवान् eT व्याचष्टां ग्छमाणस्यावयविनः किमग्टदोतं मन्यसे येनेकदेघाप- खसः स्यादिति न we कारणरभ्याऽन्ये एकटेशा *भव- न्तोति तज्रावयवटत्तं मेपपद्यत इति हद् तस्य ठत्तम्, येषामिद्धियायंसन्निकषद्रहणए मवयवानां तेः सर wad येषामवयवानां व्यवधानादग्रदणं तेः सुद न wwa 4 तेतत्छताऽस्ि az दति समृदायोाऽपयशेषता वा समुदाया दलः स्यात् amifear उभययाग्रदणएभावः। मूलसकन्ध- भ्राखापललान्नादौगामशरेषता वा समदाय टक cfa ary nifaat समदायिनामिति उभयथा समुदायग्रतख ठ- BU गणं मापपद्यत दति श्रवयवेस्तावदवयवान्तरस्य व्यवधानादरेषग्णं नापपद्यते wifauewafy aq प्रात्निमतामय्णात् सेयमेकदेचग्रदणसह चरिता ठक्तमद्धि- द्रव्यान्तरात्पत्ते कल्यते न समुदाचमा इति ॥
qo साध्यत्वादवयविनि सन्देहः ॥ ३१ ॥
भा. यदुक्रमवयविसद्धावात् प्राक्निमतामयमदेतुः, साध्यलात् साध्यन्तावदे तत्कारणेभ्य द्रव्यान्तरमत्पद्यत tha श्रनुप- पादितमेतत्, एवच्च ति विप्रतिपत्तिमात्रम्मवति विप्रति-
पन्तेश्यावयविजि da <fan * सम्भवनम्तोति क्रचित् as: |
©R न्यायद एं AAA AW
wo सव्वाग्रहणमवयव्यसिद्धः ॥ 82 ॥
भा. यद्यवयवो नास्ति सर्वस्य गदणं भे पपद्यते किं awa द्रवयगणकमसामान्यविशेषसषमवायाः। कथङ्कला परमाण- समवस्थानं तावदश्मविषये* भवतीत्यतीद्धियलाद्णनां द्र वयान्तरद्चावयविश्रतं दभ्रनविषया नास्ति दर्थनविषय- araa दरयादयेा waa तेन निरधिष्टाना न रदयेरन्, Rat त॒ Fass VA एका महान् संयक्तः Wea अस्ति रटए्सयखेति, सन्ति चेमे गणादयेो wart xfs तेन wae ग्रदणात् पश्यामोऽस्ि द्रव्यान्तरण्छतेाऽवयवीति॥
ख° धारणाकर्षणापयत्तेख ॥ ६३॥
भा० श्रवचव्ययैाम्तरण्डत दति संग्रहकारितेवै धारणा- कषणे GIR माम संयोगसहचरितं गृणान्तरम्। खेद- द्र ्लकारितमर्पासंयागादामे कुम्भे, श्रभ्निषङ्गात् पक्षे यदि त्ववयविकारिते श्रभविव्यताम् पांग्टुरािप्रष्टतिष्वष्पन्ना- येतां द्रव्यान्तरानुत्पत्ता च दणापलकाष्टारिषु जन्तुबङ्ग- दो तेष्वपि माभविद्यतामिति। श्रथावयविनं प्रव्याशचाण- Banga wwe शृव्यणसश्चयं दर्रनविषयं प्रतिजा- मामः किमनुयोक्ब्य दति। एकमिदं द्र यमित्ये कबुद्धे विषयं पय्यगु याच्यः किमेकबद्धि रभिन्ना यैविषया, श्रारा मानार्थ विषयेति । अ्रभिन्ना विषयेति चेत् श्रयान्तरान॒श्चानादव- यविसिद्धिः, मानायंविषयेति चेत् भिन्नेववेकदश्चनानुपपत्ति। waafaas इति व्याहताबृद्धिनं gaa cian
wee ~, ee - क भिये,
# विषयो a xfa क्रचित् ara: |
र wats efeana | ७३
ख” सेनावनवद्रहणमिति चेन्नातीन्दियत्वादणुनाम् ॥ २४ ॥ :
भा यथा सेनाङ्गेषु वनाङ्गेषु च दूरादश्द्यमाणण्यक्वेषे- कमिद मि्युपपद्यते बुद्धिः, एव॑ परमाण सञ्चितेव्वग्टद्य- माणएणए्यद्लष्वेकमिद मिल्युपपद्चते बुद्धिरिति, यथाऽखद्य- माण्एटयक्तानां खलु सेमावनाङ्गानामारात्कारणान्रतः प्यक्तस्याग्ररणम्, ययाऽग्द्यमाणजातीनां vara इतिवा खदिर «fa वा नाराव्नातिग्रणम्मवति, गद्यमाणप्रस्य- न्दानान्नारात् स्यन्दग्रहणम्, WYATT चा्थजाते एयक्त स्यायदणादेकमिति भाक्रः प्रत्यया भवति, म await ग्टदय- AVI कारणतः एयक्तस्ाग्रदणात् भाक्त एक- प्रत्ययोऽतीद्धियलवाद णूनामिति । इदमेव च परोच्यते किमेकप्रत्ययाऽणुसञ्चयविषय आरेाखिन्नेति। ्रणसञ्चयएव सेनावनाङ्गानि मच परोच्छमाणमुदाहरणसिति awe, साध्यलादिति, इष्टमिति चेन्न तदिषयस्य परोश्योापपन्तेः। यदपि मन्यते दृष्टमिदं aaraargrat पथक्रस्याग्रद-
- णादमेरेनेकमिति wet न च दृष्टं We प्रत्याख्यातु- fafa, तथा नैवं तदिषयस्य परीच्छापपक्नेः। cwafaga- एवायं परोच्यते योाऽयमेकमिति प्रत्यया Tra a परो- wa fa द्र व्यान्तरविषये वाऽयाणखञ्चयविषय cas दणंनमन्यतरस्य साधकं न भवति भानाभावे चाणनां ए-
AND
यक्तस्याग्रदणादमेदेनेकमिति ग्रदएम् । wafsateia
L
७8 न्धायद ए्रनवाद्धयायनभाय्ये
भा प्रत्यया यथा wrer पुरुष दूति aa: किमतसिंस्तदिति प्रत्ययख्च प्रधानापेखितलात् प्रधानसिद्धिः, खाणे परुष- दति ्रत्ययद्छ किं प्रधानम्, योऽसा पुरुषे पुरुषप्रत्ययस- fay मति पुर्वसामान्यग्रहणात् wer परषाऽयमिति, एवं मानाश्तेव्वेकमिति *प्रामाण्छग्रदणात् प्रधाने afa भवितुमशति प्रधामच्च wtaraverfafa नोपपद्यते, त- स्मादनिश्न एवायमभेद प्रत्यय एकमिति, शड्धियान्तरविष- येष्वभेद् प्रत्ययः प्रधानमिति चेत न fated aura दृष्टा गाव्यवख्छा, ओचादि विषयेषु शब्दादि ष्वभिनतेवषवेकप्रत्ययः प्रधानमनेकस्मिन्लेक प्रत्ययति एवश्च सति दृष्टान्तापा- दानं म व्यवतिष्ठते, विग्ेषरेलभावात्, wey सञ्चितेष॒ एक- प्रत्ययः किमतक्षिंखच्मत्वयः QT परषप्रत्ययवत् ्रार्थस्य तथाभावात् afaiafafa प्रत्यया यथा शब्दसयैकलादेकः शष्ट इति। fatatauftaeamte दृष्टान्ता संशय- मापादरयत इति, कुम्भवत् सद्चयमाचं गन्धादयाऽपोव्य- नुद्ाररणं गन्धादय इति, एवं परिमाणसंयागखन्द- जातिविश्षप्रत्ययानणयनयोाक्षव्यासतेषु चैवं wey दति । एकलबद्धिखस्िख्तदिति प्रत्यय इति विणेषरेत॒मंहदिति maa खमानाधिकरष्यात् एकमिदं महेति एकवि- wat प्रत्ययो समानाधिकरणे भवतः तेन विज्नायते यादत्, तरेकमिति। श्रणएसमृहाति्रवग्रदणं महत्मत्यय-
* सामान्य्रङणदिति कचित् पाठः|
२ ध्याये १ afer | ७५
भाण्डूति चेत् मोाऽयममदत्छणुषु amma ऽतक्षिंदिति प्रत्यया भवतोति, किञ्चातः श्रतस्िंस्तरि तिप्रत्ययख प्रघा- मापेडितलात् प्रधानसिद्धिरिति भवितव्यं महत्येव aem- व्ययेनेति । sunset महानिति च व्यवायात् प्रघान- सिद्धिरिति चेत म मन्दतोत्रतायदणमिवन्तानवधारणात् यथा TAU: WAST मन्द् CAG ग्रहणम्, महान्- भ्रष्टः पटुतीत्र इत्येतस्य यदणम्। कस्मात् स्य्षामव- धारणात्, म यं महान् अन्द् दति व्यवदन्नियानयनमि- त्यवधारयति। aur वदरामलकवि्नारीनि संयुक्ते दमे दति च दिवसमानाश्रयं प्रािग्रदणम् द समरायावाश्रयः संयोगेति चेत् कोऽयं सुमद्ायः। प्रा्तिरनेकस्याऽनेका वा atfatae समुदाय xf चेत् प्रततेरयरणं प्राघ्या- भरितायाः संयुक्तं इमे वस्तनी दति नाचरे प्राप्तौ daw गद्यते WHI: समुदाय दति चेन्न fae समानाधि- करणस ग्रहणात् द्वाविमे खुंयक्राव्थाविति ग्रहणे सति नानेकसमुदायाश्रयः VATA WHA न चं दयारणोा- यं णमस्ति amraym दिलाश्रयश्छते इवयषंयागस्य खा- नमिति प्रत्यासत्तिः water तावता dara area रभिति चेत् माथान्तररेतुलात् संयोगस्य ब्रब्द्रूपादि- wart रेतः संयोगा न च द्रवययोगैणान्तरोपजनन- मन्तरेण शब्दे पादिषु ‘Ue च कारणलं द्यते तस्रा-
* स्यन्दे इति क्रचित् ota: | L 2
९६ न्धायद्ंनवाद्यायमभाष्ये
भाग्डुणामरं प्रत्ययविषयश्चायीन्तरं तद््मतिषेधा ar awe गररक्ुष्डलग्डाच दूति संया गबुद्धेख यद्यथान्तरं न विष- थः, अचा न्तरप्रतिषेधस्तददिं विषयस्तच प्रतिषिद्यामानवचनं dem <a इति यदथान्तरमन्यचदृष्टमिह प्रतिषिद्यते तदक्ृव्यमिति इयोामंदतो राभरितख्छ ग्रहणान्नाखाश्रय इति -भातिविभ्रेषख प्र्ययान'टत्तिखिक्गसयाप्रव्याख्यानम् प्रव्या- स्याने वा प्र्ययव्यवखानुपपन्तिः। व्यधिकरणस्यानभि- व्यक्रेरधिकरणवचनम् अणखमवखामम् विषय दति चेत्, आक्ताप्राप्तसामर्थ्यवचनम् | किमप्रा्ने ्रणसमवखाने तदा- अया जातिविक्नषो ग्टद्यते श्रय प्राते cfs, wate ग्रह. खमिति चेत् व्यवहितस्याणसमवस्वानस्याणपलयि प्रसङ्गः, अव्यवहितेऽएसमवश्थाने तदाज्रयो जातिविशेषो zea, प्रापे awufafa चेत्, मध्यपरभागयोरप्राप्तावनभिव्यक्िः, यावत् प्राप्तम्नवति तावत्यभिव्यक्तिरिति चेत् तावता- ऽभिकरणत्वमणएषमवस्थानस्य यावति प्राप्ने जातिविशेषो गद्यते तावदस्याधिकरणमिति प्राप्तम्भवति, तचेकसमुराये प्रतीचमानेऽथभेदः | एवश्च सति योऽयमणरमदाये टक- दति प्रतोयते तच टचबहलम्परतौयेत । यच यच दण- VATA भागे Wa गद्यते a asa दति तस्मात् समुदिताणुसमवखानख्याथमरस्य जातिविशेष स्धाभिग्यक्ति- विषयलाद वयव्यथान्तरण्छत cf प्रोक्ितं प्रत्यचम् । अनुमाममिदानीं Tee Il
२ अध्याये १ खाड्िकम्। €७
qo रेाधापधातसादश्येभ्यो व्यभिचारादनुमानम- प्रमाणम् ॥ ३५ ।
भा आअ्प्रमाणमिति। एकदाप्यथस्य मन प्रतिपादकभमिति। रोधादपि नदी ger सद्यते तद् Uafcerger देव- दति भिथ्यानुमानम्। नोडेपघातादपि पिपोलिकाण्ड- सञ्चारो भवति तदा च भविय्यति ठृष्टिरिति भिश्यानुमा- ममिति। पुरुषोऽपि मयूरवासितमनुकरोति तदापि अन्द- साद्श्याम्मि्यानमानस्भवति॥
नेकदेशाससादश्येभ्याऽथान्तरभावात् ॥ SE ॥ भा मायमनुमानवभिचारः श्रननुमाने तु खणज्वयमन्- मानाभिमानः, कथं, नाविशिष्टा लिङ्गं भवित महंति। dat दकविशिष्टं खल वादकं शोच्रतरवं Stadt बड़तरफण- फलपणकाष्टादिबड्लञ्चोपलभमानः war मध्या उपरि war रेव इत्यमुमिनेति भेदकटद्धिमाजेण। पिपीलिका- प्रायस्याण्डसश्चारे भविव्यति दष्टिरिव्यगमोयते म कासा- शिदिति नेदं मयुर वासितं तश्छदृशेाऽयं शब्द दूति विश षापरिज्चानाम्मिथ्यानुमानमिति ag agura fafrares - aifefag aatatfed zetia ae fafwerset रद्य माणे fag यथा श्पादोनामिति, शाऽयमनुमातुरपरा- W मानमानगस्य याऽयविरशेषेणानमेयमयमविशिष्टार्यद्शं-
मंम बुभुक्छत इति। जिकालविषयमनभानं ` जेकाखग्रर्- फादिल्युक्तमत्त च॥ eee
ex AAW A TAIT A AWTSY
We वत्तमानाभावः पततः पतितपतितव्यकालापपत्तः ॥ ३७ ॥ भा न्तात् प्रयतश्च WH श्म प्रत्यासोदते यदध स पतिताऽध्वा तत्संय॒क्रः कालः, पतितकाखः, याऽधस्तात् ख पतितव्याऽध्वा adam: कालः पतितव्यकालः, नेदानीं Nasal बर्तते यच पततोति वन्तंमानः काला गृहत, तक्मादर्चमामः काला न विधते दति॥
ह° तथार्यभावेा वक्तमानाभावे तदपेष्त्वात् ॥ १ २८ ॥ | | भा नाष्वव्यश्ः are, fanfe farayg: पततीति खदा पतनक्रिया sata भवति स काखः पतितकालः, द्रा त्पत्छते ष पतितव्यकालः | यदा द्ये वन्तंमाने क्रिया ग्टद्यते स वन्तंमानः कालः यदि चायं <a वर्तमानं पतनं न ब्टह्काति कस्यापरममत्यद्छमानतां वा प्रतिपद्यते पतितः are शति war क्रिया, पतितव्यः काल इति सात्पक्छमाना क्रिया, उभयोः कालयोः fared z- व्यमधःपततीति क्रियाखबबद्धम् सऽं क्रयाद्रव्ययाः ष- ai zeifa वर्तमागः कालस्तदाखयेा चेतर काले
तदरभावेम श्छातामिति। श्रथापि।॥
wo. नातीतानागतयारितरेतरापेष्षा fata: ॥ २९ ।
भा चयद्यतीतानागतावितरेतरापेकोा सिद्धेताम्, प्रतिषे
२ अध्याये ९ खाडिकम्। ee
भा०महि वन्तमागविलापम् । मातीतापेक्ताऽनागतसिद्धिः। नाप्यनागतापेका अरतीतसिद्धिः कया युष्या केन कथये नातीताः कयमतीतानागतयोारिति तज्ापपद्यते विग्रेषरे- त्भावात्। इष्टाकवत् प्रतिदृष्टान्ताऽपि nese) यथा सूपस्य WATS नेतरे तरापे faga एवमतोता- नागताविति नेतरेतरापेच्चा कस्यचित् सिद्धिरिति । var- देकाभावेऽन्यतराभावादुभयाभावः। चथ्येकस्लान्यतरापेचा- सिद्धिरन्यतरस्ेदानों किमपेखा यद्यन्यतर खेकापेा सि- fgtaaert faater एवमेकखयाभावेऽन्यतरनन चिद्य तीद्यभयाभावः WBA) श्र्थसद्धावव्यश्च स्वायं THAT: काशः विद्यते xe faua गणः विद्यते aaa यख चायं नास्ति तख il
ख वर्तमानाभावे सव्वाग्रहणम्प्रत्यश्चानुपपन्तेः ॥ # 8० ॥ भा० प्रत्य्मिद्धियायंसन्निकर्षजम् म चाविद्यमानमष्दि- fray सन्निरवयते, न चायं विद्यमानं सत् किञचिदनजा- नाति narefafad प्रत्यच्चविषयः प्रत्यश्नानं स्वन्ना- पपद्यते म्रत्यक्ानुपपन्ता च ततपुव्वकलात् श्रनुमागाग- मयोरमुपपन्तिः। समव्वपरमाणविलोपे सब्वग्रदणं न भव- तोति। उभयथा च adam: कालो zwa कविद्य- agra: चया "द्ये दव्यमिति, कचित् कियासन्तान- aif जयनितिकचित्पाठः।
ह AAT WTS [AAW
भार यञ्जः। यथा पचति हिनन्तोति, मानाविधा Saran किया क्रियासन्तानः क्रियाभ्चासख नानाविधा Sarit क्रिया पचचतोति खाद्यधिश्रयणमुदकासे चनं तष्डुलावपनमेघाप- सर्पणमम्यमिष्वाखमं दर्वीघरटनं मण्डश्चावणमसाऽवतारण- fafa. हिनन्तीति कियाभ्यास उद्यग्ाद्यभ्य qt दा- रणि निपातयन् डिनन्तीद्यच्यते । aed पच्यमानं च्छि wary तत्कियमाणं तस्मिन् क्रियमाणो ॥
ख° रतताकरतव्यतेापपततस्तुभयथाग्रहणम् ॥ Be
भा० क्रियासन्तामाऽनारभ्िकीर्षिंताऽनागतः कालः पच्य तीति। प्रयोजनावसानः क्रियासकानेपरमाऽतीतः काला- ऽपाकीदिति । आरभक्रियासन्तानोा वर्तमानः कालः प्व तीति। ay या उपरता ee Baar, aT चिकोर्षिता a adam, या विद्यमाना सा faaarer तदेवं क्रिया- सन्ानस्यस्वेका समाहारः पचति पच्यत इति वत्तमान- गणन ‘aya क्रियासग्तानस्य दवाविष्छदा विधी- यते area नोापरम इति साऽचम्भयया वक्तंमानेा ग्टद्यते | अपटक्ता व्यपटक्रख। शअ्रतीतानागताभ्यां खि- fauyg विद्यते xafafa कियाषन्तागविच्छदाभिधायी च जैकाष्याज्वितः पचति feawifi अन्यख प्रत्यासत्ति- प्रश्तेरर्थख faagrat तदभिधायो बह्प्रकारो लोकेषु ` :. उश्मेखितव्यः तस्मादस्ति amare: काल दति॥
२ Ewe खाड्िकम्। ख्
° श्चत्यन्तप्रायैकरेशसाधम्धाद्पमानासििः॥४२॥
भार अत्यन्तसाधम्योद्पमानं म सिद्धति, न चेवं भवति यया ata गोरिति, प्रायःसाधम्यदुपमानं म सिद्धति, afe भवति यथानद्धामेवं afer दति, एकदे्रषाध- म्यीदुपमानं म सिद्धयति, नहि सर्वैण सव्वम॒पमीयत दइति॥
ख° प्रसिद्खसाधम्यादुपमानसिद्धे यथोक्तदोषातुपप- fa ॥ ४३।
भा० न साध्यख छत्लप्रायास्यभावमा्चित्योपमानं प्रवन्तते, किन्तर्दि, ufegerudra साथ्यसाघनभावमाज्जित्य प्र vid, यत्र चेतदस्ि न तत्रोपमानम्प्रतिषेदुं अश्यम्, त- MPAA नापपद्यत tha) अरस्तु तश्युपमानर्मम्- मागम्॥
छ प्रत्यक्रेणाप्रत्य alae: ॥ ४४ ॥
भा यथा धूमेन प्रत्यक्तेणाप्रव्यक्च वङ्केशदणमनु मानमेवं गवा प्रत्यकतेणा प्रत्यस्य गवयस्य ग्रहणमिति मेद भभुमाना- दिभरिव्यते। fafaaa cary, कया awe ॥
qo AMA गवये प्रमाणा्थेमुपमानस्य पश्याम दरति ॥ ४५५
भा यदा इयमुपयुक्कापमानो गेदर्भी गवयसमानमथ quifa, तदाऽयं गवय इत्यस्य संज्ञाशब्दस्य व्यवस्धां प्रति-
खट् न्यायदश्रंनवात्धायनभाग्ये
भा ° पद्यते, म॒ °चेवमनुमानसिति, पराथ चापमानम् aw quaraanfeg तदये tafegrraa क्रियत दति परा- चंमुपमागमिति चेत् न खयमध्यवस्ायात् भवति च भः खयमध्यवसायः यथा Riza गवय दति। भाध्यवस्ायः प्रतिबध्यते उपमाने तु aa भवति प्रसिद्धसाधम्यात् साध्यषाधममुपमानम् म च यस्याभयं प्रसिद्धं तं प्रति- साध्यसाधनभावे विद्यत इति । wari it
qe तयेत्युपसंहा रादुपमानसिडधेनाविग्रेषः ॥ ४६॥
भा० तयेति समानधर्मा पसंहाराद्पमानं सिध्यति ata मानम्। श्रयश्चामयोविधंष दति
ह° -श्ब्दऽतुमानमथस्यानुपलन्धेरनुमेयत्वात्॥४७॥
भाग शन्दाऽनुमानं म प्रमाणान्तरम्, कस्मात् शब्दा थेखा- नुमेयलात्, कथमनुमेयलम्, प्रत्यं्ताऽनु पलभेः यथाऽनु- पलम्यमाने लिङ्गो मितेन faga पञ्चाकोयत दति ्न्- भागम् एवं मितेन शब्देन पञ्चाशमोयतेऽयोाऽयमनुपलन्य- मान CAAA अब्दः | द्तखामुमानं शब्दः ॥
we उपलब्धेरदिप्रटत्तित्वात् ॥ ४८ ॥
ato प्रमाणान्तरभावे दिप्रटन्तिङ्पलसिरन्यथा हपलभि- CHAT श्रन्यथापमाने, तद्याख्यानम् शब्दानुमागयोस्रष-
*.न चेदमिति कचित् पाठः। + प्रसिदधापमेयेनेति कचित.पाठः।
२ आाध्याये र खडिकम्। SR
ae लसिरदविप्रटन्तिय॑यानुमाने प्रवर्तते तथा अब्देऽपि विशे षाभावाद्नुमानं शब्दः दति i
ख ° सम्बन्याद्च॥४९॥
भा० शब्दाऽनमानमिति at, षब्बद्धयेख्च बरब्दाथयोः सम्बन्धप्रसिद्धा शब्दापखभेररथंग्रदएम् यथा सम्बद्ध यालिङ्ग- लिङ्गिनः सम्बन्धप्रतोते fagraesir लिङ्किदणमिति । यन्तावदर्थस्ानुमेयलादिति तन्न ॥ `
ह° ATT SATA TST WYO
Ato खगैः WYTT उत्तराः FCAGNAW: TART लेाक- संस्मिवेश्च दत्येवमादेरप्रत्यरस्या्ेख्य म WRATATA. भ्र त्ययः, किन्ति ्राग्नैरयमुक्रः शब्द इत्यतः सम्प्रत्ययः। विपर्ययेण सम्परत्ययाभावात्। न ल्ेवमनुमानजिति। यत् पुनर्पलेरदिप्रटन्तिलदिति,. अयमेव, शनब्दानुमानया- aqua: प्रटृन्तिभेदः। तच fate: सत्ये तुविभरेषाभा- वादिति। यत्पुनरिदं सम्नन्धाखति श्रस्ि शब्दार्थयोः सम्बन्धाऽनुश्नातः Wha च प्रतिषिद्धः। wagfafa ष्टी- विशिष्टश्च वाक्यस्यार्यविशेषोऽमन्नातः.प्रा्िलकलणस्ठ चन्दा- war मम्बन्धः प्रतिषिद्धः कस्मात् ॥
qo प्रमाणताऽनुपलब्धेः ॥ ५९१॥
as an + च्ापतापदेशसामरणाच्छन्दादयं aay डति कचित् पाठः। M2
<8 SMATU AATAY AAW
are प्रत्यचतस्तावच्छन्दार्थप्राप्ते नापलसिरतीद्ियवात् ये- भेदधियेण गद्यते शब्द स्तस्य विषयभावमतिटन्ताऽया न aga श्रस्ति चातीद्धियविषयश्डतोाऽपथैः समानेन चते नियेण ayaa: प्राभिरह्यत tha wheat च Mae सम्बन्धे weqruar, शब्दा ज्तिक वार्थः स्वात्, श्र्ाज्तिके arms: ख्यात्, उभयं वभय । Wa खल्वयं ॥
we पूरणप्रदाहपाटनानुपलब्धेख सम्बन्धाभावः ॥ ॥\५२॥ ate खानकरणाभावादिति wre: | न चायमनुमानता- ऽष्युपशचभ्यते अम्दाजिकऽथे दति । एतसिन् पर्तेऽप्यख य्थान- करखाशारणोयः श्रष्टस्तदन्तिकेऽथं दति। शश्नाग्न्यसि अ्ष्दाश्चारणे पुरणप्रदाद्पाटनानि VTA, न चप्रण्ट- WA अरग्रहणाननानमेयः प्रात्तिलक्तणः सम्बन्धः श्रथान्ति- के शब्द इति । स्वामकरणासम्मवादग् चारणम्, खानं कण्टादयः, करणं प्रयन विशेषः, तस्ाथान्तिकेऽनुपपत्ति- रिति उभयमप्रतिषेधाश्च नेाभयम्। aay WATT: प्रान्त इति॥ qo शब्दार्थव्यवस्थानादप्रतिषेधः ॥ ५९ ॥ भा. शब्दार्थप्रत्ययस्य व्यवख्ादभ्रंमादनमोयतेऽस्ति were qaall व्वश्ाकारणम्। श्रसम्बन्पे fe शब्दमानाद्थमात्र HAAG: तख्माद प्रतिषेधः TANS Wa समाधिः॥
त
are
‘| A अध्याये २ आाड़िकम्। ५
न सामयिकत्वाच्छब्दाथेसम्यृत्ययस्य ॥ ५४॥ `
न सम्नन्धाकारितं शब्दायव्यवसखानं किन्ति समय- कारितं यक्तदवाचाम। श्रस्येदमितिषष्टोविगिष्टस्य वा- कयस्यार्थविग्रेषोऽनन्ञातः wea: सम्बन्ध दति समयं तदवाखामेति। कः पुनरयं waa) Wa शब्दखेद्- मर्थजातमभिघेयमित्यमिधानाभिघेयनियमनियागः। त- faqaam अब्दा द य॑सम्प व्यये भवति | विषय्यं ये दि ब्द्- श्रवणेऽपि प्रत्ययाभावः, सम्बन्धवादिनापि चायमवश्नमोय द्ति। प्रयज्यमानग्रहणाख समयापयोगे जेकिकानाम् समयपाखनारथे चेदपदखरणया AG STATA व्याकर णवाक्यशचणया वातचताऽया लत्तणम्। पदसमूह वाक्य मथंपरिसमाप्नाविति | तदेवं प्रात्निलक्षणस्य भब्दार्यसम्न- न्ध खार्थजपोऽप्यनुमानदेतुनं भवतोति ॥
ao जातिविशेषे चानियमात् ॥ ५५ ।
भा सामयिकः शनब्दादथष्ग्मरत्यया न खाभाविकः। छ
qaqa यथाकामं शब्दविनियेगेाऽर्थप्र्यायनाय navidad, सखाभाविके fe शब्दस्याथंप्रत्यायकते यथाकामं 7 SA! यथा ARI प्रकाशस्य रूपग्रत्ययहेतुलं न जा- तिविश्रेषे* व्यभिचरतीति॥
° तदप्रामाण्यमन्टेतव्धाधातपुनरुक्तदेषेभ्यः ॥५६॥
` * विद्रैवमिति क्रचित् पाठः|
<¢ न्धायद् शं AAT ATR
भा पचकामेटिहवगाभ्यारेषु तस्येतिब्द विगरेषमेवाधिकु- aa भगवानुषिः। wee प्रमाणल्वे न म्भवति, कस्नाद्- नतदोषात्। पुचकामेषटि Gaara: पुचेष्या यजेतेति, नष्टा संखितायां werd दृ ष्ते। Tawa वाक्यस्छान् तलात् agua वाक्यमभ्निहातचं जुह्यात् खगेकाम इत्या- दयन् तमिति wraa 1 विदितव्याचातदोषाख wat “उदि- ते ₹हातव्यमनदिने- दातव्यं षमयाध्युषिते दातव्यम्" दतिः विधाय विदिते व्यादन्ति “्धावाऽख्याडङतिमन्यवहरति यः उदिते जाति भवलेऽस्छाङनिमभ्यवहरति येाऽनुदिते दाति TAMAS वास्याङ्ञतिमन्यवदरता यः षमयाधयु- fad जुहाति व्याघाताखान्वतरन्ियेति। एनरक्रदोषाख अभ्यासे gaara “जिः प्रथमामन्वार नजिरत्तमाम्" इति पनरक्रदेषो भवति । पुनरकञ्च प्रमन्तवाक्यमिति तस्ा- द प्रमाणं शनब्देाऽन्तव्याघातपुनरकदेपेभ्य दति ॥
ह° न कर्ममकठंसाधनवेगुण्यात् ॥ ५७ ॥
भार मानतदोषः पुजकामेष्टा, कस्मात्, क्कर्ठसाधनवेग- ष्यात् teat पितरौ संयव्यमानेा पुत्र जनयत दृति दृष्टेः करणं साधमम् पितरौ कन्तारो संयोगः wa जयाणां गणयागात् FARA वैगण्ादिपय्यंयः। दच्याश्रयं तावत्क- बते गण्छम् समीहा सेषः†। कट वेगृष्यम् श्रविद्धान् प्रयोक्ता
~ ~~ = => ~ य्या
* शयावः शवला वास्याङतिमभ्यव हरतीति कंचित् पाठः | + दाष डति कचित् पाठः|
२ अध्याये ९ खाडिकम्। ८७
भाग कपुयाचरणखच | खाधनवेगृष्छं हविर संछतमुपरतमिति। मन्ता न्यनाधिकाः सखरवणंडीना ta दक्षिणा दुरा- गता होना निन्दिता चेति। ्रयापयजनाश्रयं कम्वेग्छम् मिश्यासम्परयोगः। कदरवेग्छम् योानियापादोा वौजेप- घातद्चेति। साधनवेगु्छम् द ्टावभिदितम् लोकं चाद्नि- कामे रदारुणोमध्रोयादिति विधिवाक्यम्, त aaa a wa मिय्याभिमन्यनम्, adinwa प्रज्ञा प्रयत्न गतः प्र- मादः, साधनतवैग्छम् We सुषिरं दाविति, तत्र फलं न निष्यद्यत इति नान॒तदोषः। गुण्यागेन फलनिष्य्तिदश्- मातम चेदं लाकिकाद्भि्यते पजकामः Tear यजेतेति ॥
ख अभ्युपेत्य कालभेदे दोषवचनात् ॥ ५८॥
भा न व्याघातो हवन दृत्थनुवन्तते योाऽभ्यपगतं इवन-
कालम्मिनन्ति ada जहाति तच्रायमभ्यपगतकाशमेदे दाष उच्यते श्वावोऽस्याङतिमभ्यवहरति य उदिते जु- शाति तदिदं विधिभेे निन्दावचनमिति॥
Ho श्रनुवादापपत्तेशच ॥ ५९ ॥
भा० पुमरक्टषोाऽभ्यासे नेति प्रहतम् । अनयैकोाऽभ्यासः पुनरुक्रः अ्रथेवानभ्याशोऽनुवाद्ः येाऽयमण्याससिः प्रयमा- मन्वाह चिरुम्तमामित्यनुवादर् उपपद्यते अ्रथेवच्लात्। जि- वचनेन fe प्रयमोात्तमयेाः पञ्चदशलं सामिधेनोना-
ee AMAR ्ंनवाद्यायनभाष्ये
are wrafa | तथाच मन््ाभिवादः। "दमं area पञ्चद्- Way AAA ag यास्मान् sf ay ad few cfa पञ्चदशसाभिधेनोवं मन््ाऽभिवदति तदभ्यासमन्तरेण म स्यादिति॥
छ वाक्यविभागस्य चा्थ॑ग्रहणात् ॥ go ॥
भा० प्रमाणं wear यथा लाके विभागसब्राद्यणवाश्यानां जिविधः ॥
ao विध्यथेवादानुवादवचनविनियागात् ॥ ६१ ।
भा०. Fae खल् ब्राह्मणवाक्याजि विनियक्तानि विधि- वचनानि श्रथेवाद वचनान्यनवादवचनानोति तच ॥
छ विधिविधायकः॥ &२॥ भा० यद्ाक्यै विधायकं वादकं a विधिः, विधिषु नि- येगाऽनज्ना वा यथाग्नि जुह्यात् खगेकाम इत्यादि ॥
ao स्त॒तिनिन्दा परकृतिः पुराकल्प इत्यर्थवादः ॥ Ags ॥ ।
भा० विः फलवादलद्णा या प्रशंसा सा सुतिः सम्पत्य-
ait waa श्रद् धीतेति wafer च wears
yada | wifaa वे देवाः waaay etary wala
faa wiaaaarata wa waaaaarz: 1 अनिष्ट
उ इममदमिति कचित् पाठः। † सम्मह्मयार्था इति चित् पाठः। कचित् ATS: |
Se नगक क = ge a ~ + net ~ a ee
२. खध्याथे १ aires | ee
wre फलवाद निन्दा aalara निन्दितं भ वमाषरेटिति। ख एष वा प्रथमे यन्नो चज्नानां यच्ज्यातिष्टामेा च एतेना- निष्ठाऽन्येन यजते गन्तं पतल्ययमेवेतश्वी ते वा इत्येव- मादि । ्रन्यकर्कस्य व्याहतस्य विधेवाद्ः परकृतिः wat वपामेवागेऽभिधारयस्ति अय एषद्ाच्यं ATTY चरकाष्व- aq, पषदाचञ्यमेवायेऽभिधारयन्ति। At: प्राणाः एष- zis सोाममिल्येवमभिदधतीत्येवमादि। रेतिद्यसमाच- रिते विधिः acme cfr) तस्मादा एतेन ब्राह्मणा हविः पवमानं सामस्ताममसाषन् यामे यज्नं प्रतनवा-
. - मर द््येवमादिः। कथं परशृतिपुराकल्पाो श्रथेवादा- विति। स्यतिनिन्द्ावाक्येनाभिसम्बन्धादिष्याश्रय्य कख
कसयविद येखख द्यातमाद् वाद «fa i
छ विधिविदितस्यानुवचनमनुवाद्ः ॥ ee ॥
भार विध्यनुवचनच्चानुवादा विडितामुवचगश्च, पवः HEAT नुवादेाऽपरोाऽचानुवादः | चथा पुनरुक्तं दिविधमेवमनुवा- दाऽपि।* किमर्थे पनविहितममूदयते, श्रधिकाराथैम्, विहि- aafaaag स्तति्बाध्यते निन्दा वा विधिरशेषोा वाभिधी- यते। विडहितानन्तरायाऽपि चामुवारो भवति । एवमन्य- द णुत्मे्णोयम्। लोकेऽपि च विधिररथंवादेाऽनुवाद इति च fafad वाक्यम्। Size पचेदिति विधिवाक्यम्। श्रय- वाद वाक्यमाययर्व॑चा बलं सुखं प्रतिभागश्चान्ने प्रतिष्ठितम् | अनुवादः पचतु पचतु भवानित्यभ्यासः चिप्र प्र्यता-
as भ्यायदंशशंनवात्यायनभाष्ये
are fafa वो, wy प्यतामित्यथ्येषटार्थम् । पच्यतासेवेतिं , -वाऽवधारशार्यम्। थथा साकिकं वाक्ये विभागेनार्ययद- - शात् *प्रमाणलमेवं वेदवाक्यामामपि विभागेनायग्रदणात् प्रभाणलं भवितुमरंतीति.॥ qo नानुवादपुनरुक्तयोर्विशेषः शब्दाभ्यासापपत्तः aie ` पंगशक्रभसाधु, साधरनुवाद दति we विभषा Frq- ‘dear कसमात् । उभय fe प्रतीताः णब्दाऽभ्यस्यते + ` चरितस्य शब्दस्याभ्यासादुभयमसाधिंति ॥ शीध्रतरगमनेापरेशवदभ्यासानाविशेषः॥ ६६॥ ato मानवादपनर्क्रयोारविश्रेषः। कस्मात् | अ्रयेवद्- भ्यासस्यामवाद भावात् समामेऽभ्यासे पमर्क्रममयंकम् | शर्थवामभ्यासाऽनवा्दः। ` श्रीच्रतरगमनापरेश्रवत् । wre Wa गम्यतां wreat गम्यतामिति फरियातिश्याऽभ्धासे- HAST | उदाषरणा्यंचचेद म् एवमन्याऽयनभ्यासंः | पव- ति पचतीति क्रियागपरमः। यामो ग्रामा रमणीयद्ति ्यां्षिः। परिपरि चिगन्तभ्यो car देवद्रति परिवर्श्णनम्, ` अध्यधि ge भिषणणमिति सामीप्यम् । तिक्त तिक्रमिति प्रकारः । Usage ` स्हतिभिन्दागरेषविधिषधिका- ` ` रार्धता विहितार्थता चेति । किं पुनः प्रतिषेधदेदढङ्धा- ` दादेव अब्दस्य प्रमाणलं न सिद्यति। ` ~ + gare तया वेरेऽपि मवितुमर्सीति कचित् aa: |
२ ध्याये y याड्िकिम्। ९१
ख मन्लायवद्प्रामाण्यवच्च ततप्रामाण्यमात्तप्रामा- WIT ॥ so | मा० fa पनमरायवेदस्य प्रामाण्यं यद्ायंवेदेनोापदिष्पतेद्दं छल्वेष्टमधिगच्छति ददं वच्लयिलाऽजिष्टं जहाति तद््ानु- WAAAY तथाभावः सत्यार्थताऽविपखेदयः, मन्तपदा - arg विषभूताऽअ्निप्रतिषेधा्थानां प्रया गेऽथंस तथाभावः एतत्ामाश्यं fa छतमेतत् । श्राप्तप्रामाखहत्तम् । किं .पन- Taal प्रामाण्यम् साल्ताक्छतधमेता तदया यथा- तार्थचिस्यापयिषेति। wat: खल सात्रात्कृतधमाणः द्द हातव्यमयमसख्य शानिदेतुरिदमस्षाधिगन्तच्मयम- स्याधिगमदेतुरिति श्वतान्यमुकन्पन्ते । तेषां खघ वे प्राण- wat खयमनवबुष्यमानानां नान्यदुपदेभ्रादवबाघधकारण- मस्ति, न चानवबेाधे BATE ale व्रा, मवा$कवा खस्ि- भावः, ATTY उपकारकोाऽप्पस्ति। इन्त aaa यथादधरमं यथाश्रतमुपदिभ्रामस्त द mat प्रतिपद्यमाना हेयं हास्यन्यधिग्रन्तव्यमेवाधिगनियन्तोति। एएवमात्नाप- देषः एतेन चिविधेनाप्षप्रामाश्छेन परिष्टकोताऽमृषटीग्रमा- नेाऽयंस्य साधका भवति। एवमाभ्नापदेश्रः प्रमाणमेवमाप्राः प्रमाणम् | इष्टार्यनाप्तापदेशेनाय्वेदेनादृष्टाय वेदभागा- ऽनमातव्यः प्रमाणमिति weary इता; समान- ल्ादिति, warfa age ग्रामकाम -यजञेतेत्येवमादि-
दृष्टा्यस्तेनानुमातव्यमिति । BWR च क्डयानुपदेग्ाश्रयोा N 2
C ५
ée न्यायद श्रं TAT AIA AIT
aT MARTE ला किकस्दा णुपदेषुरपदेषटयार्थं*्ानपरानुजि- चया यथाग्रता्थंचिख्यापचिषया च प्रामाष्छम्। तत्प- fraerararugs: प्रमाणमिति द्रषप्रवक्ुसामान्वाचानुमा- नम् य एवाप्ता वेदाथानां द्रष्टारः प्रवक्ारख त एवार्य्वेद- प्श्ठतीनामिल्या युवद प्रा माख्यवदेद प्रामाण्छमनुमातव्यमिति। निल्यलादेदवाक्यारनां प्रमाणले तद्मामाष्यमाप्तप्रामाणा- दित्ययक्षम् शब्दस्य वाचकलाद्र्थप्रतिपन्तो प्रमाणलं न नि- wera fara fe we eau वचगाच्छब्दार्थव्यवसा- मुपपन्तिः। faa वाचकत्वमिति चेत् म लेाकिकेष्वद्- ` Mara, तेऽपि far cf सेत् म अनगा्नापदेध्राद थविषं- वादेाऽनुपपन्नः | निद्यलाद्धि we: प्रमाणमिति श्रनित्यः a tfa चेत् अरविशेषवष्वमम् श्रनापतपदेे aria म fam दति कारणं वाच्यमिति। यथाजियागश्चार्थय्य प्रत्यायनाल्लामधेयग्रन्दानां Bra waren मित्यलाग्रा- माख्ठानु पपत्तिः। award नामपेयश्रब्दा नियुज्यते लाके aw. मियागसामथ्यात् प्रदयायका भवति न नित्यलात् मन्वनरयगान्तरेषु चातीतानागतेषु सम्प्रदायाभ्यासप्र- यागाविच्छेरो वेदानां निद्यवम् ज्राप्तप्रामा्याखं प्रामा- wey जाकिकंषु wey चेतत् समागमिति॥ दति वाद्यायनीये न्याचभाये दितोयाष्यायखाचमा- हिकम् ux tl * भानेन इति कचित् a: | -
२ ध्याये २ आडिकम्। € ato जअथथा्थैः प्रमारोदश दति BATE 7
we न चतुष्ठमेतिद्चाथापत्तिसम्भवाभावप्रामाग्यात् we
भा० म खलार्येव प्रमाणानि, किन्ति, रेतिद्यमथापल्तिः सम्भवाऽभाव दत्येतान्यपि प्रमाणानि, दति. च्रित्यनिदि- टपरवक्षकम्प्रवादपारन्यय्य Hayy, अरयादापन्तिरथौप्तिः graf: atfa: wee: | यत्राभिधीयमानेऽथ याऽन्याऽथैः Naya साऽथापत्तिः | यथा aaaegq ged भवतीति faay प्रसज्यते way भवतीति। waar ara अविमाभा- विनाऽथ॑स्य सक्नाग्रदणाद्न्यस्य सन्ताग्दणम्। यथा FT- WY सप्ताग्रदणाद्ाठकस्य सत्ताग्रदणम् श्राठकस्य सत्ता- गरहणाप्मख्यस्येति | अभावे विरोधो sara शतस, ्रविद्य- मानं aaa विद्यमानस्य वायभरस॑यागस्य प्रतिपादकम् विधारके हि वाखभ्नसंयागे गर्ल्ादर्पापतनकको न भव- तीति। सत्यमेतानि प्रमाणानि म तु प्रमाणन्तराणि प्रमाणन्तरञ्च मन्यमानेन प्रतिषेध उच्यते सोऽयम् ॥
qe शब्द् रेतिद्यानधान्तरभावादनुमानेऽथापत्तिस- म्भवाभावानथीन्तरभावाश्चाप्रतिषेधः॥ २॥
भा० | MANIA: प्रतिषेधः कथम् श्राप्तापरेभः शब्द दति म च श्ष्टलच्षएमेतिद्याद्चावन्तते sss मेदः सामान्यात्
é9 ATW AN TAWA
aredzya tf प्रत्यकेणा प्रत्यस्य सम्बद्धस्य प्रतिपन्तिदनु- मानम्, तया चाथापत्तिसम्भवाभावाः, वाच्यार्थसम्परत्यये- नानभिहितस्यायेष्ध प्रत्यनीकमावाद्र दणएमथापन्तिरन्मा- नमेव, श्रविनाभावदटत्या च सब्बद्धयोाः समुदायषमृदा- चिना: समुदायेनेतरस्य ग्रहणं सम्भवः | तद्यमुमानमेव | अरसिन् aang नोपपद्यत टति fatwa प्रषिद्धे काय- AMM कारणस्य प्रतिबन्धकमनमीयते सोऽयं यथायं एव प्रमापादेग इति सत्यमेतानि प्रमाणाजिन तु VAT फान्तराणील्यक्तम्। श्रचायापक्नेः प्रमापभावभ्वनुन्ञा नोपपद्यते तथा डीयम् ॥
ge. अरधापत्तिरप्रमाणमनेकान्तिकत्वात् ॥ ₹ ॥
ato अत्तु Hay ठष्टिनं भवतोति सत्सु भत्रतीद््ेतद- dreamer waft Yer न भवति शेयमयापन्तिरप्र- माणमिति । नानेकान्तिकल्मथापन्तेः ॥
° अनधापत्तावथोपत््यभिमानात् ॥ ४ ।
भा० श्रवति कारणो HASTA दति वाक्यात् प्रत्यनीक- तेऽरयः उति कारणे कार्यमुत्प्चत द्री दाप्यते ्- भावस्य fe भावः प्रव्यनोकद्ति। साऽयं arate: सति कारणेऽथादापद्यमानोा न कारणस सत्तां व्यभिचरति म खल्वसति कारणे Braga तखान्नानेक्ान्तिको यत्त॒
२ ays २ arena | ey
भासति कारणे निमिन्तप्रतिबन्धात् काथज्ञात्पद्यत इति
कारणधर्बोऽसा न aad: प्रमेयं किन्त्॑स्याः प्रमेयम् सति कारणे का््मुत्यद्यत दति योाऽणा arate: कारणस्य aati a व्यभिचरति एतदस्या प्रमेयम्। एवन्त् सति श्रनंयापन्तावयापत्यभिंमानं छता प्रतिषेध उच्यत द्ति। दृष्ट कारणधम म शक्यः प्रत्यास्यातु्भिति॥
° प्रतिषेधाप्रामाण्यश्वानैकान्तिकत्वात् ५॥५॥ `
भा drafted प्रमाणममेकान्तिकलादिति वाक्यम् प्र-
तिषिधः तेभागेनाथापन्तेः saved प्रतिविद्धते भ agra: एवन कान्तिक भवेति अनेकाज्तिकलादप्रमाशेनानेन म afazu: प्रतिषिद्यते इति। श्रथ मन्यसे नियतविषये- aug खविषये व्यभिचारो भवति न च प्रतिषेधस्यास- = दभावे विषयः wate ॥ ae
ae ~ re
qo तत्प्रामाण्ये वा नाथीपत््यप्रामाण्यम् ॥ € ।
भा. श्रथापत्तेरपि कार्यात्पादेन कारणसत्ताया अरय
fart विषयः न च कारणधस्या भिमिन्तप्रतिबन्धात कायामत्पादकल्मिति । अभावस्य तहिं प्रमाणभावा- waygt नापपद्यते कथयमिति॥
ह° नाभावप्रामाख्यम्प्रमेयासिङेः ॥ ७ ॥
९१ न्धायद्रं नवाद्छायनभाे
भा अभावस्य यंसि प्रमेये Grafeg वेजात्यादच्यते नाभावप्रामाण्छम् प्रमेयासिद्धेरिति। श्रयाऽयमयेबडलाद- यैकदे उदाद्धियते॥
qo लष्ितेलश्णलश्ितत्वादलक्ितानां तत्प्रमेय- सिङ्ः॥ ८ ॥
भार. ..तच्याभावख्ध सिद्धति प्रमेयम्, कथम् लधितेषु वासस अनपारेयेषु उपाद्यानामलक्वितानां . खचणलकितवात् खल्तणाभावेम् लचितत्वादिति । उभयसन्निधावलक्ितानि वार्षाद्यामयेति प्रयुक्ता येषु वाषसु खचणानि न भव- fer तानि खच्षणणभावेनं प्रतिपद्यते प्रतिपद्य चानयति . . .रतिपन्तिरेतुख प्रमाणमिति॥
° असत्यर्थे नाभाव इति चेन्नान्यलक्षणेापपन्ेः | vel |
भा० यच श्त्या किञ्चिन्ल भवति तच तस्याभाव उपपद्यते।
अलधितेषु च वासु waurfs war न भवन्ति तस्मात्
तेषु छल्षणाभावेाऽनुपपन्न दति गान्यललणापपन्तेः यथा-
यमन्येषु वासः लचणानामपपत्तिम्पश्ति नेवमलचितेषु सोऽयं ल्षणाभावं पश्लभावेनायंग्तिपद्यते षति॥
we तत्सिदरलक्ितेषषेतुः ॥ १० ॥
२ GWT याड़िकम्। £9
are तेषु वासःसु afeay सिद्धिविंद्यमानता येषां भवति न तेषामभावे खचणानाम्, यानि च afety विन्ते wa- फानि, तेषा मलसितेव्वभाव Cae: | यानि खल् *भवन्ति तेषामभावे व्याहत इति ॥
wo न लकछ्षणावसख्ितापेष्सिङ्धेः ॥ ११ ॥
भ . Ow Mat यानि लच्तणानि †भवन्ति तेषामभावद्ति।
fara केष॒चिष्ठक्षणान्यवस्ितानि अनवख्ाभि कंषुचिदपे-
माणे येषु लचणानां भावं न पश्यति तानि लक्षणाभा- वेन प्रतिपद्यत इति॥
ख° प्रागुत्पत्तरभावापपत्तेश्च ॥ १२॥
भा० अरभावदेतं खलु भवति प्राक् चेत्पन्तेरविद्यमानता उत्पन्नस्य चात्मना दानाद्विद्यमानता, तत्रालकितेषु वा- BZ प्रागत्पत्तेरविद्यमानतालच्षणा लचणानामभावेो TAT दति । आपोपदेश्ः अन्द् इति प्रमाणभावे विशेषणं ब्रुवता नानाप्रकारः भब्द tfa ज्ञायते तस्मिन् सामान्येन विचारः fa जित्योऽयानिद्य इति॥
ao विमशेत्वनुयागे च विप्रलिपन्ते संशयः; ॥१३॥
भा० श्राकाभ्रगुणः न्दा विञ्युनित्योाऽभियक्तिधम्मक cas,
* सम्भवन्ति इति क्षश्वित् पाठः| † सम्भवन्तीति क्वचित् ara: | t efanrcad ae as किन्तु भाप्यमिति।
५)
éc न्यायद्नवाद्यायनभाष्ये
' भाग गन्धादिसदटत्तिद्रयेषु सन्निविष्टा गन्धादिवदवख्िताऽ- भिव्यक्तिघर्ंक दत्यपर, श्राकाशगृणः भब्द उन्पत्तिनिरोध- धका बृद्धिवदित्यपरे, awa gras: शब्दाऽनाश्रित उत्यभ्निधग्बंका निराधधमक इत्यन्ये, चरतः संशयः किमच तत्वमिति, अनित्यः शब्द THM, कथयम ॥
we आ्रादिमत्वादं न्दरियकत्वात्छतकवद् पचाराच ॥ ॥ १४ ॥ भा० श्रादियानिः कारणम्, आदीयतेऽस्मादिति कारण- वदनित्यं दृष्टम् संयोगविभागजच्च शब्दः कारणवक्वाद- नित्यष्ति, का पनरियमथदेश्रना कारणवदिति उत्य्ति- धर्बाकलादनित्यः wee tia wet न भवति विनाग्रधग्बक vfa, सांश्यिकमेतत् किमत्यन्तिकारणं संयोगविभागा शब्दस्य, श्राराखिदभिव्यक्रिकारणएमित्यत श्राद। शि anata दद्धियमप्रत्याखत्तियराद्यरे'द्धयः। किमयं व्यञ्च. कन समानद्शाऽभिव्यज्यते रूपादिवत् श्रय संयागजाच्छ- ब्दा च्छन्द सन्ताने उति ओ्राचप्रत्यासन्रोा गद्यत दति, संया- गजिदन्तो शब्दगरदणान्न वञ्चकेन समानद्भस्य ग्रदणम् | STREAM? दारूपरष्संयोागनिरत्ता दूरसेन शब्दो द्यते न च व्यञ्चकाभावे BY गणं भवति, तस्मान्न aga: संयागः। उत्पादक तु संयोगे संयागजाच्छष्टाच्छब्दस- wart सति ज्राचप्रत्याखन्नस्य ग्रहणमिति यकर ख्याग- fagat शब्दस्य ग्रदणमिति। tag शब्द उत्पद्यते
=-=
————— ee -ककन - _ ——_—-a- oe ee ~
२ ्वध्याये २ श्ाड्िकम्। €<
भा नाभिव्यज्यते रृतकवदुपचारात् तोत्र मन्दमिति aa- aad Na सुसं मन्दं सुखं तीव्र दुःखं मन्द् दुः- खमिति उपचयते च तोत्रः शब्दा मन्दः शब्द दति। व्यश्चकस्य तथाभावाद्रदणएस् तीव्र मन्दता रूपवदिति wa श्रभिभवेापपत्तेः संयागसख्य व्यञ्नक्खय तीत्रमन्दतया श्रन्द- ग्रस्य तीत्रमन्दता भवति न तु शब्दाभिद्यते यथा प्रकाश्रसछ तोत्रमन्द्तयारूपग्रदणस्येति तच नेवम् wha भवेोापपत्तेः, तीत्रोमेरोशनब्दामन्दं तन््ीश्ब्दमभिभवति म॒ मन्दः, न च शब्दयदणमभिभावकं wey न भिद्यते we तु भिद्यमाने य॒क्राऽभिमवः तस्नादुत्पद्यते. wet नाभिव्यज्यत इति, श्रभिमवानुपपत्तिख. व्यश्चकसमा- नदे्स्याभिवयक्ता प्रा्यभावात् व्यश्जकन समानद् शाऽभि- व्यज्यते शब्द दृत्येतस्िन् पक्वे नापपद्यतेऽभिमवः, नहि भरी- ब्देन ated: प्राप्त दति, अप्राप्ते श्रभिभवद्ति चेत् श्न्दमात्राभिभवप्रषङ्गः। WY मन्येताऽसत्यां प्राप्तावभिभवे भवतोति। एवं शति यथया addin: कञ्चिन्तन्तौखन- मभिभमवति। एवमन्तिकस्योापादानमिव दवीयश्यापादान- मपि तम्तीखनं नाभिभवेत् श्रप्राप्ेरविश्षात् तच कञि- देव Hat प्रणादितायां waaay समानकालास्तन्त्री- खनान श्रयेरन् दूति । मानाश्तेषु अब्दन्तानेषु सत्मु ओ त्रप्रत्यासत्तिभावेन कस्मचिच्छब्दस्य तोत्रंण मन्दस्या- भिभवे am viii कः पमरयमभिभतरो ara arg-
0 2
१०० | न्यायदण्ंनवाव्यायनभा्ये
भाग्समानजातोयग्रदणरूतमग्रडणमभिभवः | यथयाकाप्रका- शस्य यदणास्यादिल्यप्रकाग्रनति॥
ह° न धटाभावसामान्यनित्यत्वात् “नित्येषप्यनि- त्यवदुपचाराच्च ॥ १५ ॥
भा न ae श्रादिमत्वादनिल्यः wez:, कस्मात् व्यभिचा- रात् ्रआादिमतः खल् घटाभावस्य दृष्टं नित्यलम्, कथमा- fear, कारणविभागेण्योा fe घटो न भवति कथमद्य fared याऽस कारणविभागेग्या न भवति न तस्याभावो भावेन कदाचिन्निवरत्यत इति, यदप्येद्धियकल्वात् तदपि व्यभिचरति। रेदियकच्च सामानं नित्यञ्चेति, यदपि छृतक्वद्पचारादिति तदपि व्यभिचरति नित्येव्वनित्यव- SVU Ts: यथा fe भवति qaw प्रदेशः कम्बलस्य प्रदः एवमाकाश्सख्य प्रदेशः waa: yew दूति भव- तीति॥
ह° तत्वभाक्रयानानात्वविभागादव्यभिचारः ॥ ॥ १६ ॥ भा नित्यमित्यच् किं तावन्तत्वम्। श्रात्मान्तरस्वानत्पत्ति-
धश्मकस्यातम हानानुपपन्तिनिंत्यवम् । तच्वाभावे नापप- दयते, भारं तु भवति, GAMA म मदहानासोत् यद्भूवा न
* निल्बेष्वनित्यवद्ति कचित् पाठः|
R Sys a alyna | १०९
wre भवति म जातु तत् पनभंवति तचरानित्य xa निलयो घटा- भाव इत्ययं पदार्थं दति, त्र यथाजातोयकः शब्दान तथाजातीयकं काय्यं fafafaa दृष्यत इत्यव्यभिशारः। यदपि सामान्यनित्यलादिति श्दियप्रत्याख््तिग्राद्यमेदि- यकमिति॥
छ सन्तानानुमानविशेषणात् ॥ १७॥
भा नित्ये व्यभिचार दति प्रतम्। मेद्धियग्रणसा- मथ्याच्छन्दस्सानित्यलं किन्तर्दीद्ियम्रत्यासन्तियाद्मलात् सम्तानानमानं तेनानिद्यत्वमिति चदपि नित्येव्वणयनित्य- त्वद् प्वारादिति न॥ |
qo कारणद्रव्यस्य प्रदेशशब्दनाभिधानाननित्येषप्य- व्यभिचार इति ॥ ec a
Blo एवमाकाशप्रदेश श्रात्मप्ररेशडश्ति नाचाकाग्रात्मनोाः कारणद्रव्यमभिधीयते यथा Base, कथं हाविद्यमान- मभिधीयते ्रविद्यमानता च प्रमाणताऽनुपलभेः कि- मादिं तचाभिधीयते संयोगश्यायाणटत्तिलम् परिच्छि- सेन द्रयेणाकाशस्य संयोगा नाकाशं वाश्नाति अव्या ava दृति, तदस्य छतकेन द्रव्येण सामान्यम् नद्या- aaa: dara was वाप्नोति सामान्यकता च भ- क्िराकाश्स्य प्रदेश cf अमेनात्मप्रदेणे व्याख्यातः
RoR न्यायदश्रंनवाद्छायनभाष्ये
भाः खंयोागवचख णब्दबुद्यादोनामव्या्यदन्तिलमिति । परोचि- ता तोत्रमन्दता शब्दतक््वं न भक्तितेति। कस्मात् पनः खच्रकारस्पाख्िक्षये तरं न yaa इति, भोलमिदं भगवतः चकारस्य बड़व्वधिकरणेषु दा पक्ता. न व्यवस्था- पयति तच श्रास्तसिद्धान्तात् तच्वावधारणं प्रतिपत्तमदं- तीति मन्यते शास्तबिद्धान्तस्ु न्यायषमास्यातमनमतं बडशाखमनुमानमिति) श्रथापि खल्िदमस्ति दरदं ना- wifa कुत एतत् प्रतिपत्तव्यमिति प्रमाणत उपलबेरन्- पलरभसति। अविद्यमानस्तरिं शब्दः ॥
द° प्रागु्ारणा यनुपलब्धेरावरणा यनुपलब्धेश्च | ॥ १९ ॥
भा परागषारणान्नास्ि श्रब्दः। कस्मात् | WAGGA: षता- ऽनुपलसिरावरणादिग्य एतन्नो पपद्यते कस्मात् | शअ्वरणाः दौीनामनुपलसिकारणशानामयदणात्। श्रनेनादटतः शब्दा नोापशभ्यते असन्िष्टष्टखेद्ियव्यवधानादित्येवमादि श्रन्- पलविकारणं न wzya दति साऽयमनुखारिता ना- सौति, उचारणमस्य व्श्चकं तदभावात् प्रागृचारणाद्- जपल्लसिरिति । किमिदमृष्वारणं नामेति । विवक्षाजनि- तेन yaaa काष्ठस्य वायाः प्रेरितस्य कण्ठताल्वादि- प्रतिघातः । यथाख्यानं प्रतिघातादणाभिययक्रिरिति। संया गविशेषोा a प्रतिघातः ufafegy संयागख वयश्च-
२ अध्याये २ Beara | १०३
भा कलम्। तस्मान्न व्यञ्जकाभावादयदणम् श्रपि लभावादेवेति साऽयमुचाय्येमाणः शूयते श्रुयमाणख war भवतोति अनुमीयते ष्व चेारणाचछरूयते a zat म भवतोति अभावान्न अयत दूति कथं श्रावरणायनुपलभेरिद्युक् तस्मादत्पत्तितिरोभावघ्भकः शब्द दति एवश्च सति तन्तं पांश्टभिरिवावाकिरन्निदमाड॥
ख तदनुपलब्धेर नुपलम्भाद्ावरणापपत्तिः॥ २० ॥
भा यद्यमुपलम्भाद्ावरणं नास्ति श्रावरणानुपलयिरपि तद्यनपलम्मान्नासतीति तस्या श्रभावादप्रतिषिद्धमावरण- fafa कथं पनज नीते$भावान्नावरणानुपलमिरुपलभ्यत ट्ति किमव ज्ञेयं प्रत्यात्मवेदनौयलात् समानम् श्रयं खख्वावरणमनुपलभमानः प्रत्यात्ममेव सवेदयते नावर- एमृपलम्भ दट्ति यथा जुद्येना तस्या वरणमपलममानः प्रत्यात्ममेव संवेद्यते सेयमावरणेपलयिवदावरणानप- खथिरपि संवेदयेवेति एवञ्च सत्यपतविषयमुत्तरवाक्यम- सोति श्रभ्यनुन्ञावादन aad जातिवादि्ना॥
Go अनुपलम्भादप्यनुपलन्धिसद्धाववन्नावर णानुप- पत्तिरनुपलम्भात् ॥ २१॥
भा यथानुपलन्यमानाऽप्यावरणानुपलसिरस्ति एवमनुप- रभ्यमानमप्यावरणमस्तोति यद्न्यनुजानाति भवाननप-
) 94
१०४ न्धायदणश्रंनवाव्छयायनभाष्ये
भा. खभ्यमानाप्यावरणानु पखथिरस्ि CRA पलभ्यमानमघया- वरणमस्तीति । यद्यभ्यनुजानाति न चानुपलभ्यमाना ना- वरणानपखभिरस्तोति श्रभ्यनुञ्ाय च वदति नाम््ावरण- मनुपलम्भादिति। एतस्िन्नणन्यनन्नावादे प्रतिपत्तिनि- यमा नोपपद्यत इति॥
Ro अनुपलम्भात्मकत्वाद नुपलब्धेरदेतुः ॥ २२॥
We यदुपलभ्यते तदस्ति यन्नोपलभ्यते तन्नास्तीति श्रनुप- खम्भात्मकमसदिति व्यवख्ितम् उपलशयभावख्ानपल- सिरिति सेयममावलान्नापखभ्यते we खलवावरणं तस्या- awa भवितव्यम्, न चोपलभ्यते तस्नान्नासोति। तख यदुक्रं मावरणानु पपत्तिरनुपलम्भादित्ययक्मिति श्रय ब्द स्य नित्यलं प्रतिज्ामानः कस्माद्धेतोः प्रतिजानीते ॥
स MANA ॥ २९॥
भा० श्रस्पञ्रमाकाश्ं faa दुष्टमिति तथाच we दति साऽयमुभयतः सव्यभिचारः स्यशंवांखाणर्नित्यः wary कम्मोऽनिव्यं दष्टं श्रस्यर््लादित्येतस्य साध्यसाघम्चैणादा- शरणम् ॥
ख० न कम्भानित्यत्वात् ॥ २४ ॥
भा सध्यवेधर्गर्ादादरणम् ॥
र् sega २ aifeaa | १०४ qo नाणखनित्यत्वात् ॥ २५॥।
भा० उभयस्िन्नदादरणे वयभिचाराखर Ya: | अयन्ति हेतुः ॥ a |
छ सम्यदानात् WE
भा० सम्प्रदोयमानमवश्ितं दृष्टम, सम्प्रदीयते च we च्राचार्यैणान्तवासिने तस्मादवखित इति॥ `
ख” तदन्तरालानुपलब्धेर हेतुः ॥ २७ ॥
भा० येन सम्प्रदीयते Ga च तयारन्तरालेऽवस्थानमख्य कन लिङ्गेनापलभ्यते सम्प्रदीयमाने wafea: बम्पररात्- Tifa सग्मदागश्च प्राभोतोत्यवज॑नोयमेतत् ॥
ह° अध्यापनाद्प्रतिषेधः ॥ २८ ॥
भा श्थ्यापनं fay श्रषति *सम्प्रदानेऽध्यापनं न स्यादिति॥
ल उभयोः पश्षयारन्यतरस्याध्यापनादप्रतिषेधः॥ ॥ २९ ॥ |
भा समानमध्यापनमसुभयोः Gear: संश्रयानतिटन्तेः कि-
माचा्थंखः शन्दाऽन्तेवासिनमापद्यते तदध्यापनम। श्रा-
* सम्मदीयमाने cad: | 1 संग्रयानिवुत्तेरिति कचित् पाठः।
jn PO
१० | MATT AAT AAW
are ई खिनूतयोपदे्वद्गरीतस्या नृकर ण मध्या पन मिति | एवम- ध्यापनमलिद्गं सम्परदानयेति। श्रयम्तदिं दतु: ॥
ख अभ्यासात् ॥ ३० ॥
भा० अभ्यस्मानमवद्धितं दृष्टम् WAAR: पश्यतीति, रूप- मवख्धितं पमः पुन दृ ते, भवति च शब्देऽभ्याषः, TIRAT- धोताऽनवाकोा विंश्रतिवोऽधौत «fa, तस्माद वस्तस्य पनः पुमरुचारणमभ्यास दति i
ह° नान्यत्वेप्यभ्यासस्योापचारात् ॥ ३१ ॥
भा० ` अमवश्यानेणभ्यासस्याभिधानं भवति । दिनुत्यत् म- वान् fata भवानिति, facaaa चिरनुत्यत् दिर- fatra werfa द्िभुङ्गं एवं व्यभिचारात् sfafeg- रता वन्यञ्नब्दस्य प्रयागः प्रतिषिध्यते॥ |
qe अन्धदन्यसादनन्धत्वादनन्धदित्यन्यताऽभावः। ॥ ३२ ॥.
भा चदिदमन्यदिति मन्यसे तत् खायनानन्यलाद्न्यन्न भवति | 'एवमन्यताया अभावः, तच | यदुक्रमन्यलवेऽणनग्या- खापचारादिन्येतदयक्रभिति शब्दप्रयोगं अ्रतिवघतः WC ब्दानरप्रयागः प्रतिषिध्यते ॥ |
२ अध्याये २ Ties Ce १०७
ल ° तदभावे नास्यनन्धता तथारितरेतरापेष्षसिद्धं ॥ २२॥ भा० *श्रन्यस्माद्न्यतामुषपादयति भवान् उपपाद्य चान्यत् त्याचष्ट अ्रनन्यद्ति च शब्दमननानाति प्रयङ्के चान- न्यद्ति। एतत् समासपदमन्यश्ब्दोऽयं प्रतिषेसेन ay समस्यते यदि चाजान्तरं पदं मास्ति कस्यायं प्रतिषेधेन ae समासः, तखमात्तयोरगन्यानय्द यो रितरोऽन्यभ्न्द ईतर- मन्यश्रब्द मपेच्तमाणएः सिद्यतोति aa यदुक्रमन्यताया अभाव दतटेतरयुक्तमिति, wa तर्दोदानों wee नित्यवम् ॥
qo विनाश्कारणानुपलग्धं ; ॥ ३४ ॥
भाग यदनित्यं aw विना्रः कारणाद्भवति यथाल कारणट्रव्यविभागात्, न्द सचेदनित्यस्तस्य विनाशे यस्मात् HITT Rafa तदु पखभ्येत न सापलभ्यते तस्मान्नित्य इति॥
छ अश्रवणकारणानुपलगः सततश्रवणप्रसङ्गः ॥ ॥ ३४ ॥
भा० यथा विनाश्कारणानुपलसेरविनागरप्रसङ्गः। एवम-
अवएकारणानुपलसेः सततं अवण प्रसङ्गः ।` व्यश्चकाभावा-
दश्रवणएमिति चेत् प्रतिषिद्धम् यश्चकम्। अशविद्यमा-
मस्य fafafan श्रवणमिति विद्यमानस्य निनिंमित्ता
* न्धस्यानन्धतामिति क्रखित् qa: | x2
१०७ UCU ATTA AAT
भाग विनान्न दति sara दृष्टविरोधोा fafadaate faut «aaa सेति॥ ख° उपलभ्यमाने चातुपलब्धरसत्वाद नपदे शः॥२६॥ भा० अनुमानाचोपलभ्यमाने WA विनाशकारणे fa- awercersqadicenfeerate: | चसख्ादिषाणो तख्मादश्च षति किमनमानमिति चेत् सन्तानापपत्तिः उपपादितः बरब्दसन्तानः संयागविभागजाच्छन्दा च्छन्दा- ` ` भोर तताऽणयन्यन्तताऽष्यन्यदिति तच कार्यः wee: का- cuned faqufg प्रतिघातिद्रव्यसंया गस्वग्यस्य शब्दस्य निरोाधकः।; *rd fe तिरः प्रतिक्षुद्यमन्तिक्येनाणश्रवणं WS, BIG दूरस्येनाष्यसति व्यवधान इति। चण्टावा- मभिरन्यमाना्यां तारस्तारतरो मन्दो मन्दतर् इति 7 afauqrararmcemtaisfagedr sua aq fra We, चण्टाच्यमन्यगतं वाऽवश्धितं wuafsafacfa- -्यक्गिकारणं वाच्यम् येन सृतिसन्तानेां भवतीति wee भेदख्चाखतिश्रतिभेद उपपादयितव्य इति । श्रभित्मेतु wee Perey सन्तानटन्तिमंये गसदकारिनिमिन्तान्तरं संस्कार awa 1†परटमन्द्मिति ada verse अ्नब्दसन्तानान- aha पटमन्दभावाचख तीत्रमन्दता शब्दस्य, ABAG
— « * eet fw ae प्रतिकुश्यमिति कवित् as: | † पटुमन्दमनुवत्तते इति कचित् पाठः,
र् ध्याये २ ष्याङिकम्। १०९
av afaiz इति tad निर्निंमिन्नान्तरं संस्कारं उपलभ्यते अनपलमभनासोति ॥
@° पाणिनिित्तप्रस्षेषांच्छब्दाभावे नासुपलस्थिः॥ ॥ 89 ॥ भा० पाणिकर््णा पाणिघष्टाप्रद्ेषोा भवति तसिश्च सति श्न्दसन्ताना नोपलभ्यते Ba: अवणानपपल्तिः। ततर प्रतिचातिद्र यस्यागः wee निमित्तान्तरं संखार- wad निरूणद्धोत्यनमीोयते । तस्य . च, निरोाघाच्छब्द- खाने Arequa , अनुत्पत्ता श्तिविच्छेदः। यथा प्रति- .चातिद्रव्यस॑योागादिषोाः क्रियाहेता. dare निरद्धे गम- ` नाभाव दति, कम्यसन्तानसख् स्शनेद्धियग्राद्यख , चाप- 1: : रमः :कांश्पाचादिषु orfedgar. लिङ्गं .संस्कारसन्तान- सतेति, तसरान्निमित्ताकरख् संखारभूतख,.नानुपलथि- रिति॥ | qe विनाशकारणनुपलम्धश्चाविसयानेः तन्नित्यत्व प्रसङ्गः ॥ RE I 2 ate. चदि यस्य, विनाकारणं , नोपलभ्यते, तद् तिष्ठते शरवस्ामाखः तस्य नित्यलं ,प्रसज्यते 1 एवं यामि खल्विमानि.
शब्दश्रवणानि .शब्दाभिव्यक्रय षति मतं न तेषां विनाश्न- कारणं भवतापपाद्यते `श्रनुपपादनादनवस्यानमनव्या-
7 i "1 11 12
+न वे निमिक्तान्तरमिति कचित् पाठः|
१९१ न्धायद शं ATTA
भाग्नात् तेषां नित्यत्वे प्रसज्यत इति। श्रथ नेवन्तदिं वि- नाश्कारणानुपलभेः शब्दख्यावसखानाल्िव्यवमिति। कम्प VATA च नादस्य पाणिप्रङषात् कम्पवत् कारणा- परमादभावः वैयधिकरण्छे fe प्रतिघातिद्रवयप्रक्षषात an समानाधिकरणख्येवापरमः स्यादिति॥
wo अस्पशत्वादः प्रतिषेधः ॥ ३९ ॥
भा० यदिदमाकाश्रगृणः शब्द् इति प्रतिषिध्यते श्रयमनुप- ` ' पन्नः ' प्रतिषेधः श्रवा च्छब्दाश्रयस्य खूपादिषमान- "` "दषष्छायदणे श्द सन्तामोापपन्तरस्यभ॑व्या पिदर याश्रयः we ef ज्ञायते न ष्व कम्पसमानाश्रय इति प्रतिद्रयं ख्टपादिभिः ay सन्निविष्टः शरन्दसमानदेओो व्यज्येत इति नापपद्यते FAA Wl |
wo विभक्तयन्तरापपत्तश्च समासे ॥ ge
भा सन्तानोापपन्तेसेति चायः, तद्याख्यातम्। यदि खूपा- दयः शब्दाश्च प्रतिद्रव्यं समस्ताः vafzarafaa समा-
खे agra at यथाजातीयकः खज्ञिविष्टक्तसख तथाजा-
` तगेस्छेव ग्रहणेन भवितव्यं शब्दे खूपादिवत् तच याऽयं विभाग waza नानारूपाभिन्नश्रतयो विधक्माणः भन्दा श्रमि यज्यमानाः शूयन्ते) ae विभागान्तरं सरूपाः
२ Ga 2 ाडिकम। १११
भा. समाभन्रूतयः सधम्माणः शन्दाखीत्रमन्दध्मतया भिन्नाः श्रयन्ते तदुभयं नोपपद्यते माना्धतानामुत्यद्यमाना- नामयं स्रौ नैकस्य व्यज्यमानस्येति ! श्रस्तिचायं विभागे विभागान्तरश्च तेम विभागापपन्तेर्मन्यामद्े म प्रतिद्रयं ूपादिभिः खद शब्दः सन्निविष्टा व्यज्यत fai दिवि- Wad war वणंात्मकोध्वनिमातच्रख, तत्र . वणात्मनि तावत् ॥
wo विकारादेशपरेशणत् संशयः ॥ ४१ ॥
भा दध्यत्रेति) कषिदिकार ca fear यत्वमापद्यते दति विकारं मन्यन्ते। कंचिदिकारद्य प्रयोगे favaaa थदि- कारः खानं जाति तत्र यकारस्य प्रयोगं Hadi संडि- तायां विषये दकारो म प्रयुज्यते तख स्याने यकारः प्र यच्यते स श्रादेश tf उभयसि््मुपदिश्ते तत्र न ज्ञायते किन्तत्तमिति । श्रादेश्ापदेश् सत्तम् । विकारोाप- au ह्यन्वयस्ाग्रणादिकारानुमानम् सत्यन्वये किञ्चिन्नि- ava किञ्चिदुपजायत इति शक्येत विकारोऽनुमातुम्,न चाम्बया Waa, तस्मादिकारो नास्तोति, भिन्नकरण्याख वणयारप्रयागे प्रयागापपत्तिः। °विदटत्तकरण दकारः, ईषतस्ष्टकरणा यकारः । afar एयक् करणास्येन
* निषटत्तेति कचित् पाठः
= AR MAVW AN AQAA AT
Ul WAAATMANTWA तयोारेकस्या प्रयोगे *<न्यतरस् प्रयाग उपपन्न इति. श्रविकारे way, । यचेमाविकारय- कारो न .विकारण्ता यतते यच्छति प्रायंख् दति। दक्रार टदमितिचख। यचच विकारण्डती ददं areca उभय प्रयाक्ररक्तिषो यतरः, Bag wfafrare- ओपपसम्तिः। प्रय॒व्यमानाग्रहणा्च न खजिकारः प्रय्- YAR यकारतामापद्यमानेो wea) किन्ति दकारस्य प्रयोगे यकारः प्रयज्यते तस्मादविकार टति। श्रविकारे च न श्ब्दान्वाख्यानलापः। न विक्रियन्ते वणा टति नच- afar aq श्रब्दान्वाख्यानख्याषम्भवा येन वणएविकारं प्र तिप्ेमद्ोति न खल वर्णस्य adit कायम न 1†दोका- राद्यकार उत्पद्यते यकारादिकारः। एयकस्यानप्रय-
ब्रोत्पा्या Wa वणी स्तेषामन्यान्यख wrt qua इति यक्रम। Wataeaa परिणामा विकारः wa कार्यं कारणभाव वा Guay नास्ति agra सन्ति वणविका- रा वणंसमदायविकारानपपन्तिवख वण्विकारानपपत्तिः We wv: प्रवो व॒चिरिति यथा वणणसमृदाचख धातुलच्तणस्य क्रचिदिषये वफाम्तरषमदायेा न परिणामा नाकाय q- IMTS स्यामे च्ब्दानारं प्रयच्यते तथा AWA वणा- न्तरमिति feay म सन्ति व्ंविकाराः॥
* qaata कचित् पाठः। † नहोशारो यकार उत्पद्यते यक्षार इकार इति कचित् पाठः| ‡{ खतश्वेति क्षित् ws: |
२ wwe खाहिकम्। ०९९३
ख° प्ररतिविदद्धा विकारविदहः ॥ ४२ ॥
भा प्रृत्यनुविधानं विकारेषु इष्टम् । यकारं इखदो- घंनुविधानं नास्ति येन विकारलमनुमीयत इति ॥
qo न्युनसमाधिकापलन्पे विकाराणामहेतुः ॥ ४३॥
भा दव्यविकारा न्यूनाः समा wfwarg wa तददयं विकारो न्यूनः खादिति fafawerfa हेतारभावाद- साघनं दृष्टान्तः च नादाहरणसावषम्यैद्धेतरस्ति म वेधम्यात् अरमुपसं इतश्च रतुना दृष्टान्ता न साधक ch प्रतिदृष्टान्ते चानियमः प्रसच्येत। ययाऽनडुदखानेऽशचो मेदं front म तद्िकारो भवति, एवभिवणंस्य थाने यकारः waar म विक्रार इति, नचात्र नियमरेतुरसि दृष्टान्तः साधका न प्रतिदृष्टान डति, द्रव्यविकारोादादरणञ्च॥
wo नातुख्यप्रकतीनां विकारविकल्पात् ॥ ४४ ॥
भा श्रतुद्यानां दइव्याणां प्रकृतिभावे विकल्यते वकारय प्रतीरनुविधोयते, म त॒ दवणंमनुविधीयते यकारः, तस्मादनुद्ादरणं द्रव्यविकार इति।
a be
* famrcaaate कचित् पाठः। ० [६८८८५८4
१९१ न्धायद षरंनवात्छ्यायनभा्ये
भा० यथा द्रयभावेम Berar: naa विकारवैषभ्यम्, एवं वणंभावेन Gara: प्रृते विकारविकल्य दूति॥
ख न विकारथमानुपपन्तः॥ ४६ ॥
भा श्रयं विकारधमा TAWA, यदात्मकं Ta खदा सुवणं वा तस्यात्मनाऽन्ये wit ब्यहा निवत्ते, व्यहामरश्चोपजायते तं विकारमाचक्छदे। न वर्सामान्य कथिच्छब्दात्माश्वयी य ta जहाति यत्श्चापद्यते aq यथा सति द्रव्यभावे विकारवेषम्ये नाऽनड्रोाऽगो विकारो विकारधम्बानुपपन्तेः, एवमिव न यकारो विकारो विकारधश्मानुपपन्तेरिति । इत्च म सन्ति वणंविकाराः॥
qe विकारप्राप्तानामपुनरादत्तेः॥ 89 I
भा० श्रनपपन्ना पनरापत्तिः। कथम्। पुनरापत्तेरन- मुमागादिति। दकारो यकारल्वमापन्नः पुनरिकारोा भवति म पुनरिकारख्य शयाने यकारस्य प्रयागेऽप्रयोग- खेत्यजागुमानं मासि i
we मुवणादीनां पुनरापत्तेर हेतुः ॥ ४८ ॥
भा श्रननुमानादिति न ददः हानुमाभम्, सुवणं कुष्ड- ललं हित्वा. स्चकल्वमापश्यते quad हिला पुनः कुष्डल-
2 ष्यध्याये alee | १९५
भा० लमापद्यते, एवमिकारोऽपि चकारवमापन्लः पुनरिकारोा भवतोति यभिचारादननुमानम्, यया war द्धिभावमा- पन्नं पुनः पयो भवति किम्, एवं वणानां ग पनरा- पत्तिः । श्रय सुवणंवत्युनरापत्तिरिति सवणादाषहरणापप- fag ai
खछ° ` तदिकाराणां सुवणेभावाव्यतिरेकात्॥ ४९ ॥
भा० श्रवश्धितं सुवे होयमानेभापजायमानेम wag ufai भवति नेवं कञिच्छष्दात्मा दोयमानेमेलेनापजा- यमानेन यत्वेन uaf गद्यते | तख्मातसुव् रा दरणं नापपद्यत <fa |
we वणशेत्वाव्यतिरेकादणेविकाराणामप्रतिषेभः। ॥ ५०॥ भा० वर्पविकारा अपि ata म वयभिषरन्ति। यथया सुवणंविकारः gavafafa i
ह° सामान्यवतेा VAT न सामान्यस्य ॥ ५१।
> € = e Wo कुण्डलरुखका सुवणस्य war a qavaw vafa- ~ १ ~ e कारयकारा कसय वणंत्मना war add सामान्ये न ~ Ae i तस्येमे aur भवितुमदतः। न च faadarar wal
उपजायमानस्य vata. तच निवत्तमाम दकारो म o 2
न्यायद श्रं AGT AA WTA
भा" यक्रारस्छापजायमानस्छ प्रहतिरिति। cag वणं विकारा-
मृपपतन्तिः ॥
a नित्यत्वे विकारादनित्यत्वे चानवश्थानात् ॥ ॥ ५२।
भा० निद्या वणौ दृत्येतसिन् पत्ते टकारयकारौ aur द्त्यभयोर्निंत्यलादिकाराम् पपन्तिः। अनित्यते fafa area: aw विकार दति श्रथानित्या वणौ इति पचः wanna वर्नाम्, किमिदमनवस्छानं वणानाम् say निरोाधः। उत्पद्य faag दकारे यकार उत्पद्यते यकारे aay जिरुद्धे दकार उत्पद्यते दति कः कस्य विकारः तदेतदवग्टहम सन्धाने सन्धाय wane वेदि- तव्यसिति। नित्यपक्चे तु तावक्छमाधिः॥
ao नित्यानामतीन्दियत्वाततद्वमपविकल्पाच्च व्ण विकाराणामप्रतिषेधः ॥ ५३ ॥
भा जित्या वणा म॒ विक्रियन्त दति विप्रतिषेधः यथा
निव्यले षति किश्चिदतीद्धियं किञ्चिदिद्धिवयादयभिन्धिय- awry वणा एवं fama सति किञ्चिन्न विक्रियते वास्त fafwam इति fatrarctaqagafane:, faa नाप- जायते नापेति अ्रनुपजनापावधंकम्, अनिन्यं पृनरप- ` लनापावयक्तम्, म चानारणापजनापायै विकारः way
२ ध्याये २ खाङ़्िकम्। १९७
भा वति, तद्यदि aur विक्रियन्ते नित्यलमेषां निवत्तंते। ay faar विकारघण्बलमेषां निवन्तंते साऽयं विद्धा रेलाभासा wafaaw <fa, afaaed समाधिः॥
a अनवस्थायित्वे च वशापलसिवत्तदिकारा- ` पपत्तिः ॥ ५४॥
भा यथाऽनवसायिनां वणानां अवणम्भवति एवमेषां विकारो भवतीति श्रसम्बन्धादसमर्था श्रथंप्रतिपादिका वणापलसि'मं विकारेण सम्बन्धादसम्था या गद्यमाणा वविकारमनुपपादयेदिति। तत्र aging warmer vfan wa भरब्दसुखादिगणापोति तादृगेतद्धवतोति । नच adraafardufaetr व्ान्तरप्रयोगख निवर्तिका याऽयमिवणंनिदटन्ता यकार प्रयोगा यद्ययं वापचब्या निवन्तंते तदा तचापलभमान शव्या यत्वमापद्यत इति BWA) तस््मादणोपलयिर देत वंणविकार सेति ॥
ao विकारधम्मित्वे नित्यत्वाभावात्कालान्तरे वि- कारापपत्तेशाप्रतिषेधः॥ ५५॥
ate agafaaentefa a am: प्रतिषेधः,न खख विकार- waa किञ्चित् नित्यमुपलभ्यत tia वे पल्लयिवदिति न am: प्रतिषेधः, ware fe दधि श्रजरेति प्रयुज्य fet खिला ततः संहिताचां wag दध्यत्रेति, चिरनिटके चायभिवं
११८ AAT WAAAY ATS
भा यकारः प्रय॒व्यमानः VA विकार इति प्रतोयते कारणा- भावात्का्ययाभाव Lara: प्रसच्यतदूति। Tay aw- विकारानपपत्तिः ॥
wo प्रछत्यनियमादणेविकाराणाम् ॥ ५६ |
भा इकारश्थाने यकारः यूयते यकारख्छाने खल्िकारो विधीयते, विध्यति, तद्यदि स्यात् प्रटतिविकारभावे वणार्नां aw प्रतिनियमः स्यात ger faarcufsia प्ररति- जियमद्ति।
ao अनियमे नियमान्ानियमः ॥ yo i
भा योऽयं प्रतेरनियम om: ख नियता यथाविषयं व्यवसितः, नियतलाज्नियम दूति भवति, एवं सत्यनि- यमे wife ay age प्ररत्यजियमादित्येतद्युक्मिति ॥
ao नियमानियमविराधादनियमे नियमाचाप्रति- षेधः ॥ ५८॥.
भा० नियम दत्यचाथोभ्यनुज्ञा, भ्रनियम tf तख प्रति-
षेधः । श्रगुक्ञातनिषिद्धवाख वयाघातादनयान्तरलवं न
भवति। अनियम जियतताञज्ियमेा म भवतोति ना-
ade तथाभावः प्रतिषिथ्यते किन्ति तथाश्रतस्या-
qa निवमशब्देनाभिधीयमानस्य निवयतलान्नियमशब्द
२ ध्याये २ ्पाड्िकम्। ११९
भा. एवापपथते सेाऽयं नियमारनियमे प्रतिषेधा न भवतोति भु सेयं वं विकारापपत्तिः परिणामात्कार्यकारणभा- वाद्वा, farafe ॥
we गुणन्तरापत््युपमद हासटद्विखेशश्षेभ्यस्तु वि- कारोापपत्तेवणंविकारः॥ YE ॥
भा० स्थान्यादे्भावादप्रयोमे प्रयोगा विकारथन्दाथः, ष भिद्यते गणा नरापत्तिः उदात्तख्ानुदा त्त इत्येवमादिः | उपमदा नाम एकखूपमिदटन्ता रूपाम्रोापजनः । हास दीर्ध इखः, दद्धिष्रंखख्छ दीधः, तयोव ga शेभो लाघवं स दत्यस्तविंकारः। देष श्रागमः प्रकृतेः प्रत्ययस्य ati एत एव विगरेषा विकारा इति। एत एवादेभा- एते चेदिकारा उपपद्यन्ते तदं वणंविकारा दति॥
° ते विभक्तयन्ताः पदम् ॥ ६० ॥
भा यथादर्भनं विता adr विभक्वन्ताः पदसंज्ञा भव- fai fanfe dat नाभिक्यास्यातिको च, argu: पच- तील्यदाशरणम्, उपसगनिपातास्तहिं न ada: we- wat वाच्यमिति, fred च खलु नानमिक्या विभक्र- THAI: तयाः पदसंज्नार्यमिति परेनार्थसम्प्रत्यय दति प्रयोजनम् नामपद् श्चाधिषटत्य परोक्षा गोरिति पदं खल्विदमृदादरणम् i
१९० न्यायद शं गवाद्यायनभाष्ये
qo तदथ व्यक्तयारूतिजातिसत्निधावुपचारात् सं- भयः ॥ &९॥
भा श्रविनाभावदृन्तिः सन्निधिः श्रविनाभावेन वन्तंमा- मासु ग्यह्याकतिजातिषु गोरिति प्रयच्ते तत्र न ज्ा- यते किमन्यतमः पदार्थः उत सव्वं दति। शब्दस्य प्रया- गसामथ्यैत्पदाथावधारणएम् ABTA ॥
qo याशब्दसमूहत्यागपरि ्रहसंस्याटृद्धुपचयवणे- समासानुबन्धानां व्यक्तावुपचाराद्यक्तिः ॥ ६२ ॥
भा व्यक्तिः पदाथः कस्मात् याश्रब्दप्रष्टतोनां व्यक्तावुप- चाराद्पचारः प्रथोगः। या गासिष्ठतिया गेानिंषष्येति az वाक्यं जातेरभिधायकमभेरात् द्रव्याभिधायकम्, गर्वा समृ इति भेदात् द्रव्याभिधानं न जातेरमेदात्, वेद्याय at ददातीति VS ल्यागे म जातेरमृत्तलात् प्रतिक्रमा- नक्रमानुपपन्तेख, परिग्रहः Gane, aera ar ब्राह्यणस्य शारिति द्रव्याभिधान द्रवयभेदात् खग्नन्धभेद इति उपपन्नमभिन्ना ठु जातिरिति, सषा दन्न गावा- विं्रतिगाव दति भिन्नं द्रं agreaa + जातिरभेदादिति, बद्धः कारणवतेा इ्वयस्यावयवापचथः waga गेारिति निरवयवा तु जातिरिति, एतेनापचये व्याख्यातः, ae: sat शाः कपिला गारिति द्वयस गृणयोगा म सामा-
२ अध्याये २ ayaa, | ६९६
भा०न्यश्ट, समासः गाहित Argefafa cea सुखादियागा न जातेरिति। श्रनबन्धः सरूपप्रजगमसन्ताने गैः गीं जमयतोति तदुत्पत्तिधग्बलाद्रषये aw a जाता faqaar- दिति। zai वयक्रिरिति हि मायान्तरम्, wa प्रतिषेश्रः॥
छ न तद् नवस्थानात् ॥ ६३
भा न व्यक्तिः पदायः। कस्मादमवखामात् याबब्दप्रश्- तिभि या विशेष्यते स गा्रन्दायाया जास्तिष्टति याः गा्नि- षथेति म द्रव्यमाज्रमविशरि्टं जात्या विभाऽभिघीयते,.कि- मारि जातिविचिष्टं, तस्मान्न afm: पदार्थः, एवं बमूदा- दिषु द्रष्टव्यम् यदि a afm: पदार्थः कथं aft व्यक्ा- वृपवार tia निमित्तादतद्खावेऽपि तदुप॑चारो Tat खलु ॥ = 4s छ° सषष्वरणस्थानतादय्येष्षमानधारणसामीषप्य- यागसाधनाधिपत्येभ्या ब्राह्मणमश्चकटराज- शक्षुचन्दनगङ्गा"शटकान्नपुरुषेष्तद्धावेऽपि त ETAT ॥ ६४ ॥ | भा अतद्भावेपि तदुपचार Law तेन भरष्देना- भिधाममिति, सहचरणाच्चष्टिकां भोजयेति afzaree चरिता ब्राह्मणऽभिपीयतःश्ति, सानात् WET, क्राश-
° waetata कचित् पाठः|. ` P
yee | ग्धयायदशंनबाद्यायमभाय्ये
° जतिः Agar: पर्षा अ्रभिधोयको, तादथ्यात् see HT BAA कटद्रोातीति, Sara यमाराजा कुषेरा राजेति acada इति, मानात् आढकेन मिताः awa: शआ्हकश्क्रव दूति, धारणात् तुलया wa चन्दनं त॒लाचन्दलमिति, सामोणात् wyrat areata, सओाऽभिधीयते efawe:, योगात् wae रागेण am: . wIze: ay Cafadtad, साधनात् we प्राणाद्ति। आध्पित्यात् श्रयं परुषः Oe अयं arafafa तचायं ` सरचरणाघ्ागादा लातिगष्दा amar प्रय॒च्यत इति यदि , fae पदस्य म. afaciisa afe we, आआरूतिस्तदपेषछत्वात् सच्वव्यवस्थानसिद्धेः॥६५॥ भा आहतिः पदार्थः कस्मात् तदपेक्वात् मचलव्यवमग्यान- : fags. सक्वावयवाां तदवयवानाच्च नियतोब्युद भ्रा, हतिः aat zwarurat स्ववयवश््ानं मिध्यति श्रयं . क्ारयमश्च दति गाख्द्ममाणायाम्, यद ग्रहणात् THe wia सिध्यति तं अरब्दाऽभिधातुमदति शे.ख्याय दति नैतदुपपद्यते चदय जात्या योगखद च जातिविशिष्टमनिधी- owe शारिति। मचावयवव्यस् जात्या योगः, we तहि , . निच तावयवब्युहखट cae, तस्ाक्ञाहतिः पदाथः । VS cafe जाति; are:
* wae. इति क्रचित् ara |
श्खथ्याये श याड़िकम् |: १९द्
त° व्यक्तयारृतियुक्तेप्यप्रसक्गात्मोश्चणादोनां महव नातिः॥ dé ।
भा जातिः पदाथः, कस्मात्, wmrafaansfa agar प्राचणादोनामप्रषङ्गगादिति। at ira गामानय at z- हीति tara wa_as प्रयज्यन्ते sara जातेरभावात्।, रस्ति हि तच afacwafa: यदभावात तजासम्प- त्ययः स पदाय ofa
° नाकतिग्यक्चयपेक्षत्वाजात्यभिव्यक्तेः ॥ go ॥
भा जातेरभिव्यक्रिराकृतिव्यक्रो श्रपेठते नाण्द्यमाणाया- माता व्यक्त जातिमानचं we गद्यते तस्मान्न जातिः पदाचे tia नवे vga न भवितुं waa कः खलिव दानीं पदाय॑ vfa i
ख ° व्यक्तयारृतिजातयस्तु पदाथः ॥ &८ ॥
भा तशब्दो विशेवणार्थः। किं fafa परधानाङ्गभाः वद्यानियमेन पदाचैलमिति। यदा हि भेदविवक्षा विभे- षगतिख तदा aim: प्रधानमङ्गन्तु जाद्याहती, यदातु भेदोऽविवक्ितः सामान्यगतिकतदा जातिः WTA ay व्यहवारृती सोति तदेतदडलं प्रयो गेव्वाहृतेस्त॒* प्रधागभाव †उक्मचितव्यः। कथं पुन श्रयते नागाव्यक्माहृतिजातय दति लखणभेद्ात् तन्न तावत् ॥ [व ध
* प्रयोगे श्यश्याछतेखतु इति क्षयित्पाठः'। 1 उपेदितश्च दति कवचित्ाठः। r 2 |
१४ न्धायद्रनवाद्छायनभाष्ये » व्यक्ति मरि qe fadrarsrat afi: ॥ &€ ॥ भा व्यश्यतद्ति व्यक्रिरिडिययाद्येति म सगव द्रव्यं afin: धा गणविश्ेषाणां स्ान्तानां गृरलचनलद्रवनवसंस्का-
राणामव्यापिनः परिमाणस्याग्रयो यथासम्भवं तद्रू्यम् मून्तिः मृच्छिंतावयवलादिति॥
we श्राङति नातिलिङ्गाख्या ॥ ७० ॥ .
भा. यया जाति जातिखिद्मानि च प्रख्यायन्ते ararafa
fauray ate नाना eerat तदवयवानाश्च नियता
हादिति नियतावयवश्यूहाः खलु घत्वावयवा जातिलिङ्ग
` निरा पादेन गाममुमिष्न्ति। नियते च सत्वावयवानां
' ब्यृहे सति गालं प्रष्यायत दति । श्रनारृतिव्यञ्चार्यां जाते
amgat रजतमिव्येवमादिव्वाहृति वन्ते जहाति पदा- य॑वमिति॥
wo समानप्रसवात्मिका जातिः ॥ ७१। भा `या warat afg प्रते भिन्नेव्वधिकरणेषु यया बह- भोतरेतरतेा ग व्यावर्तन्ते याऽचाऽनेकच प्रत्ययागुठि-
` निमित्तं तत् सामान्यम्। यख कषाश्िद्धेरं कुतचिद्धेदं करोति तत् सामान्यविद्रषोा जातिरिति॥२॥
' इति वाद्यायमौये न्यायभाये दितोयाध्यायसख डितोय- माश्िकम् ॥ # ॥ |
समात्त्चायं दितीयाऽष्यायः॥ २॥
PRE PPPS DDD CLG ADA FIDO OD पेज td स OO ण प र पः At ५७0 च ऋ
RVs १ खाडिकम्| RY
ar oadifaafs प्रमाणानि, प्रमेयनिदामीं परोच्यते तचा- त्मादौद्यात्रा विविच्यते । कि देरेद्ियमनोनुद्धिवेदना- सद्रमतमाचमाद्मा श्राडाखिन्तद्यतिरिक षति, कुतः da- यः व्यपदेशस्योभययाबिद्धः क्रियाकरणयाः कजा `सम्ब- न्धस्याभिधानं व्यपदेशः स द्िविधः श्रवयवेन waqrag ae wufasfa wal: प्रासादोभियत दति । भ्रन्येनान्य्य व्यपदेशः UTI saa प्रदोपेन पश्छति। sla चायं च्छपदेशः चक्षुषा पश्यति मनमा विजानाति ger विचार यति न्ररीरेण सुखदुःखममभवतोति तत्र॒ नांवधार्थ॑ते किमवयवेन समदायश्य देहादि सहातस्य quanta agfafcme वेति अरन्येनायमन्यस Basa: कखमात्॥
° दशनस्पशनाभ्यामेकाथैग्रहणात् ॥ १॥ भा रशंनेन गकथिदय ग्टहोतः खध्रनेनापि साऽय ग्ट- Wa यमदमद्राचचचल्षा तं wwe स्युभामीति.चच्चा- स्या सशंमेन तं चत्ृषा aaa fa, एकविषरय्याविमे प्रद्ययावेककद्रंका प्रतिसन्धोयेते ग च. apimaneay, ने- द्ियेेककटंकोा । तदाऽत चक्षुषा लगिद्धि्ेण. tarde स्गहीता भिन्ननिमित्तावनन्यकद्रकोा प्रत्यये. समागवि- षये प्रतिषन्दधाति मेाऽथानरभ्रत श्रात्मा। कथं पन Tfataadar tied aa खसं तरिषयग्रदणमनेन्य- कटकं प्रतिसन्धातमर्दति नेद्धयाम्तर्स्य विषयान्तर-
* mara प्टद्धीत डति कचित् पाठः| ` :
ARE न्यायदश्रंगवात्छायनमभाव्ये
भागग्रदएमिति । कथं म सद्गतकर्ठकोा एक; खल्वयं भिन्न , निमिना. खात्मकठकरा प्रत्यथी प्रतिषंदित्रो वेदयते न SETH कस्मात् श्रनिद्धन्तं हि ayia प्रत्येकं विषयान्तर्- ; -ग्रडणस्याप्रतिमन्धानमिद्ियान्तरेणेवेति i
छ न विषयव्यवस्थानात् ॥ २॥
भार म॒ दहारिसहातादन्य्ेतनः, कस्मात् विषयवब्यव- | RATA व्यवस्थितविषयाणोद्धियाणि च्तप्वसति ed न | awa सति च गट्द्यते। ae ufaaefa a भवति , सति भवति तस्य तदिति विज्ञायते। तख्ाद्रपग्रदणं WET VG रूपं “ufa एवं शव्राणादिष्वपोति arnhx ava सखविषयग्रदणाखेतनानि cfyarat arat- भावया fagaqywe तथाभावात् एवं ofa किमन्येन " सेतनेन 1सन्दिग्धत्ाददतुः याऽवमिद्धियाणमभ्भावाभा- वयो विंषयथदणस्य तथाभावः स किञ्चेतनव्वादाराखि- चखेतनापकरणानां गदएनिमिन्तत्ाडिति सन्दिद्यते, 4- ` तनोापकरणत्वेऽपोद्धियाणं यदणनिमिन्तवाद्धवितुमर्दति ` ` eam विषथव्यवस्यामादिति॥ !
Go तद् व्यवस्थानारेवात्मसद्धावादप्रतिषेधः॥ ३ ॥
भा यदि wwafafmaamafenfasad aay सर्ग्व॑वि-
* gia जिघ्रतोति कचित् पाठः| † सन्दिग्धत्व!द् हेतुरिति छच्रमिति कचिददन्ति।
2 अध्याये १ airy) . १९०
भा. षययराहि चेतमं wa, seats चेतनमगृमातं wa यात् । यस्मात व्यवखितविषयाणीद्धियायि : तस्रान्तेभ्योा- sagan: wy: सम्बेविषययाडही विषयव्यवद्ितितेऽन्- मोयते । तत्रेदमभिञ्चानमप्यास्येषं ` चेतमटन्तमृदाददि- यते Surat खल्वयं Te गन्धं वा पुत्दग्टहोतमनुभिनेाति। गन्ध प्रतिसंवेदी च रपर सावनुमिनेति।. एवं विषयग्रेषेऽपि "वाच्यम् सूपं दृष्टा गन्धं जिच्रति wary गन्धं Ed पश्ति। तरेवमनियतपयायं सव्व॑विषययदणमेकचेतमा- भिक्ररणमगन्यकटंकं प्रतिसन्धत्ते प्रत्यकानमानागमसं- ्रयप्रत्ययां ख गानाविषयान् खात्मकटंकाम् प्रतिसन्धाय वेदयते सग्वार्थविषयश्च शास्तं प्रतिपद्यते। अर्यमविषय- तं जाचख्य क्रमभाविनो वणान Bar पदवाक्यभावं मति- सन्धाय अब्दायंवयवख्छाश्च बध्यमानोऽनेकषिषयमयजातय- इएणेयमेककनेद्धियेण ग्टद्धाति। सेयं waya Hart व्यव- स्ाऽनपद्ः न क्या परिक्रमितुम्। ्रारतिमाजन्तदाइतम्। त्र यदुक्रमिद्धियकचेतन्ये सति किमन्येन चेतनेन aca भवति । cag रेदादिव्यतिरिक्र ्रात्मा"न देदादिष- yaar ane
we MATES पातकाभावात्॥४॥ ` `
wie भ्ररीोरयदणेन भ्ररोरेखधियबुद्धिवेरनाषद्तःप्राणिगतेां awa प्राणिष्तं wert दहतः nifuf aaa पापं पातः
Raff Pray `
(zc MAW AA AYA ATA
भा९ कमिन्य्यते तस्याभावः तत्फलेन कन्तुरसम्बन्धात् HAT ; सम्बन्धात् . शरोरेद्ियबुद्धिवेदनाप्रमन्धे aay सहगत- खत्पद्यतेऽन्या निरुध्यते उत्पादनिराधषन्ततीग्धतः प्रब- At मान्यल बाधते, रेहादिसंघातद्धान्यलाधिष्टानलात्। श्रन्यलाधिष्ठाने wat प्रस्यायत दूति एवं सतियो देशादि + . खगत; प्राण्ण्डितेा feat करोति नासे दिषाफलेन षम्ब- : "ध्यते, यद सम्बध्यते न तेम हिंसा छता, तदेवं स्वभेदे छत- oo डाममहताभ्यागमः प्रसञ्यते सति त॒ aware सश्वनिरोासे +, चाकमनिमिक्ः स्वसर्गः प्राप्नोति । तत्र मष्षरथौ ब्रह्म चयं - \,:वासोनस्ात्। तद्यदि देहादिसंघातमाचं स्यात् शरीरः „नडा पातकं म भवेत् भरनिषटदधेतत् तखादेहादिष्ात- 5 ; @fafom आद्या नित्य ्ति॥ |
खः तदभावः सात्मकप्रदादेऽपि तननित्यत्वात् \॥५॥
भा यद्यापि जिल्येनात्मना aaa WOT दद्यते तस्यापि
. शअरीरदारे.पातकं न भवेद ग्धः, कस्मात् नित्यलादात्ममः मणात् afafaa हिंसितुमदति wa रिंख्छते नित्यल- ae भ भवति, Tasha पे fear निष्कला अन्यि सन पपन्नति ॥
ख" न काय्याश्रयकर्ठंबधात् ॥ ६ ।
भा न .म्रूमा निलयस्य ame बधा रिसा, .श्रपित्वन् च्छि- न्तिधर्नफस्य TAS काय्याश्रयस्य शरीरस्य खविषयापलभख
कै ~ -
a ` कवष
श् अष्थायेर खाड़़िकम्। १९९
भा. कट्ंणामपचातः NIT वैकख्यलक्षणः WAST वा प्रमा- पणलच्णा वा बधो हिंसेति, stay सुखद्:खसंवेदभं त- स्यायतनमयिष्टानमाश्रयः शरोरम् | काथौश्रयेखे WATT सर विषयेापलश्छेखच कन्तंणाभिद्धियाणां eat feat a नि- WAM: | AT USM तद्भावः सात्मकप्रदाहेपि afe- त्पलारिल्येतद य॒क्रम्। यस्य मलेच्छेदा feat तंस wa- दानमहरूताभ्यागमञ्च देषः | एतावचेतत् श्यात् । सले- च्छंदो वा fear अ्रनच्छिन्तिधर्भाक्ख्य wu काय्याश्रय RHA वान कश्पाम्तरमन्यद्स्ि सलेच्छेदश्च प्रतिषि.
ड़ः तच किमन्यच्छेषं ययाश्रतमिति। gaat sarge
कन्तुवधादिति काय्याश्रयोा रृरेद्धियनुद्धिसङ्काते निव्य-
स्छात्मनसखच उखद्ःखप्रतिषम्बेदनं तस्ाधिष्टानमाञ्चयः
सतदायतनं तद्भवति न ततेाऽन्यदितिम एव wat afe- मिष्नाहि सुखदुःखसम्बेदनख्य fadfa: म तैमन्तर-
णोति तस्य ay उपचातः पीडा प्रमापणं.वा दसा.
ग ॒मित्यलेन।तमोच्छंदः। तच यदुक्तं तद्भावः षात्मक- प्रदा्पि' तैन्नित्यलांरेतन्नेति। cag रेदादिव्यतिररिक्र ITT ॥
Bo सव्यहष्टस्येतरेण प्रत्यभिन्नानात् woe.
भा. पुम्वौपरयेर्विज्ञानयोारेकविषये प्रतिखस्तिश्चागं प्रत्य fanaa) तमेवैतरिं पश्यामि यमश्चासिषं स एवायम्ं
Q
१९६० न्धायद एरंनवाद्यायनभाष्ये
ure इति। aaa चषा *ङृषटमयेतरेणापि wear प्रत्यभि ज्ञा- भात् यमद्राक्तं तमेवेति पश्यामीति । इद्धिवतेतन्ये त- नान्यदृ मन्यः प्रत्यभिजानातीति प्रव्यभिन्नानुपपत्िः अस्ति लिदं प्रत्यभिज्ञानं तस्मादिद्धियवयतिरिक्रद्येतनः॥
ae नेकसिन्रासाश्िव्यवदहिते दित्वाभिमानात् ॥ ॥ ८ ॥ |
भा एकमिदं woahd भासाध्यिव्यवडितं तस्यान्ते र्डा- ` माणो दिलाभिमानं प्रथाजयतः मष्यव्यवहितसख दीं
अः छ रकविनाशे दितीयाविनाश्णनकत्वम् ॥€ ॥
भा० एकस्िलुपहते aga at wafa दितीयमवतिषठते चतुविंषयग्रदणलिङ्गम् तस्रादेकस्य वयवधानानुपपत्तिः॥
Fo अवयवनाशेष्यवयब्युपलब्धेर हेतुः ॥ १० ॥
भा एकविनाओे दितीयाविगाशारिव्यदेतुः कस्मात् gaa fe कासुचिच्छाखासु िन्नाद्धपखभ्यत एव ay: I
* टद्स्येतरेबापीवि कचित् पाठः| † stwafafa कचित् पाठः|
# 4
श Ward १ अाडिकम्। ११९ ख दष्टान्तविरोाधादप्रतिषेधः ॥ ११ ॥
भा न कारणद्रव्यस्य विभागे कायद्र्यमवतिष्ठते नि- व्यलप्रसङ्गात् बडूव्ववयविषु. यस्य कारणानि विभक्तानि तस्य fara) येर्षां कारणान्यविभक्रानि तान्यवतिष्ठन्ते AUG दृश्यमानायंविरोसा दृष्टान्तविशाचः waa हि भिरःकपाले grat नासाख्िव्यवददिती was: खाने भेदन uw न चेतदेकस्िनल्लासाख्िष्यवडिते waafa अथप्रैकविनाशस्यानियमाद्भाविमावधी न्त च एयगाव- रणेापघातो - sata विभिन्नाविति, श्रवपीडमाश्चंकस चचपोरश्षिविषयसन्तिकर्षस्य भेदाद् दृष्टमेद द्व डयते aeaa faega, अवपोडमनिटता चाभिन्नमरतिसन्धा- भमिति तस्मादेकस्य व्यवधानानुपपन्तिः अनु मोयते चायं देहादिमद्ात्यतिरिक्रञ्ेतन द्ति॥
we इन्द्रियान्तर विकारात् ॥ १२।
भा कस्यचिदब्वफलस्य ग्यरीतसारचय् BI गन्पे वा केन- चिदिन्ियेण wyatt रसनस्येद्धियान्तरख् विकारः रसानृशख्ते रसगद्धिं परवत्तितोादन्तादकसंञ्रव्डता waa त्ये यचेतन्येऽनुपपन्तिः, Aaa: सरति ॥
wo न स्मृतेः सन्तव्यविषयत्वात् ॥ १९ ॥
५2.
१६१. न्यायदश्रंनवाद्छयायनभाष्ये
भाग सतिम walt निमिन्तादुत्पद्चते तसाः waa विषयः तत्कृत इख्छियान्तरविकार्ा araaa ईति॥
Wo तदात्मगुणसद्भा वाद् प्रतिषेधः ॥ १४ ॥
भा तथ्या श्रात्मगणले सति सद्धावादप्रतिषेधभ्नात्मनः यदि द्यतिरात्मगणः एवं खति रूतिरूपपद्यते नान्यदृष्ट- मन्यः सारतीति, fated त॒ मागाकन्तुकाणां विषय- गरदणामामप्रतिसन्धानम्। प्रतिसन्धाने वा विषयव्यव- स्धानुपपस्िः, एकस्तु चेतनाऽनेकादर्जी भिन्ननिभित्तः पर्दृटरमथे सरतीति एक््यानेकार्थदभिंनेा दर्थनप्रति- सन्धागात् Wate खति सद्भावः विपयंये चानु- पपन्तिः । खन्याश्रयाः प्राणएखतां सव वयवदहाराः wWaT- लिक्कमदाररणमाचमिन्दियान्तरविकार दति ॥
qo श्रपरिसह्यानाच् स्मृतिविषयस्य.॥ १५॥
भा० श्रपरिख्क्याय च इतिविषयमिदमृच्यते न wT: छक्तंव्यविषयलादिति येयं खतिरण्द्यमाणेऽयं wafw- qavaqaufata । एतस्या ज्नादज्ञानविजिष्टः पूरवव॑न्ना- तायो विषयो नायेमाचम् न्नातवागहमम्मयमसावर्थै मया ma: waafead मम ज्ञागमभ्रदिति चतुविंधमे तदाक्यं सतिविषयनज्ञापकं समानाम् सर्वच खल जा-
द TITS १ आडङिकम्। Lak
भाग्ता WTA ज्ञेयं च रटह्ते wy प्रत्येयं a wa war- wife waaafead प्रतिसन्धीयन्ते समानकन्तंकाणि न॒ ानाकन्तुकाणि नाकन्तंकाणि किन्तष्ठौकककतंकाणि श्द्राचममुमथं यमेवेतदिं waa agrefafa <we दशंनसम्िख, म खल्वसम्बिदिते खे दथंने स्यादेतदद्राच- मिति, ते aaa Fara यमेवेतदिं पश्ामीति तोयं we ` नमेवमेकाऽथंस्तिभिन्चौने युज्यमाना नाकन्तुकेा म गांगा- कन्तक: किन्तद्यककन्तक दूति, सोऽयं खतिविषयाऽपरिः agraarat विद्यमानः प्रन्नाता्यैः प्रतिषिष्यतेमास्या- त्माख्तेः wuafasaatafa a चेद खतिमाचं सन्तं- व्यमाजविषयं arte खल् ्ानप्रतिसन्धानवत् सतिप्रति- सन्धानमेकस्य मवेविषयत्वात् एकोऽयं ज्ञाता सवविषयः स्तानि wenfa प्रतिसन्धत्ते waad wrereqay वि- जानाम्यमुमथैमश्नासिषममुमथे जिन्चासमामसिरमश्चाला- $ध्यवस्यत्यस्चासिषषमिति एवं wfaafa faartafafret सुस्मूषो विशिष्टाश्च प्रतिसन्धन्ते संखकारसम्ततिमाचेतु va उत्यथात्पद्य ससकारास्तिराभवन्ति स नाख्येकापि संसका- रोयल्तिकालविभिष्टं we खतिञ्चानभवेत्। म चा- मभवमन्तरेण WAU Wag प्रतिसन्धानमड ममेति चोत्पद्यते रे हान्तरवत् श्रताऽम् मोयते श्रस्टेकः सवं विषयः प्रतिर awa waaay प्रतसन्धत्ते दति ae देदान्तरषु ठत्तरभावान्न प्रतिषन्धानं भवतोति
१६६४ न्यायदंनवाद्यायमभाग्ये
स नात्मप्रतिपत्तिरेत्रनां मनसि सम्भवात् ॥ १६॥
भा० म देहादिषह्घातव्यतिरिक्र wan कस्मात् ्रात्मप्र- तिपन्तिरेढनां ममसि सम्मवात्। दभेनसभ्रनाभ्यामेकाय- ग्रदणादित्येवमादीनामात्मप्रतिषादकानां Saat मन- सि सम्भवा यतः मने fe सर्व्वविषयमिति aaa शरोर -द्धियमनेावुद्धिसष्ातव्यतिरिक्र श्रात्मेति ॥
ह° श्रातु्ीनसाधनेपपत्तेः सं्नामेदमाचम् ॥ VON
We WIG खल ज्ञागसाधनान्यृपपश्चन्ते चचुषा पश्छति
arts जिन्वति स्प्भरंनेन wafa waaay: सम्वैविषयय्य मतिसाधनमन्तःकरणण्डतं सन्यैविषयं विद्यते येनायं मन्यत द्ति। एवं षति ज्ञातय्यात्मषंन्ना म wad मनः संज्ाऽभ्यनुश्ञायते मगपि च andar म wad मतिषा- धनं लभ्यनुज्नायते तदिद् संज्ञाभेदमाचरं नार्य विवाद इति पत्याख्यामे वा सर्व्वद्धियविलापप्रसङ्गः श्रय मन्तः सन्वै- विषयस्य मतिसाचघनं सवैविषयं प्रत्याख्यायते नास्तोति | एवं रूपादि विषययदणसाधनान्यपि न सन्तीति सवे ग्ियविलापः प्रसज्यत दति॥
qe ` नियमश्च निरतुमानः ॥ १८।
भा. यायं भियम waa खूपादिग्दणसाधनान्यख् स
Rams ६ खाडिकम्। १६५
भाग न्ति मतिसाघनं सव॑विषयं नास्तीति, श्रयं मिरनुमानोा मात्रानुमानमस्ि येम नियमं प्रतिपद्यामहद्ति। रूपा- दिभ्यख्च विषयान्तरं सुखादयरूद्पलमै करणान्तर सद्धावः, यथा WHI गन्धा म waa दूति करणान्तरं प्राणम्, एवश्चततत्राणभ्यां रसे न waa दति करणा- न्तरं रसनम् एवं wey तया चक्तेरादिभिः स॒खादया न गटद्यन्त इति करणान्तरेण भवितव्यम् ae न्ञाना- या गपद्यलिङ्गम्। यच्च सुखाद्यपलभो करणं तख ज्ाना- येगपद्चलिक्गम् तखेदधियमिद्धियं. प्रति सन्निधेरसन्नि- UT युगपजन्ञानान्यत्पथन्ते तच यदुक्रमात्मप्रतिपत्तिरे- aat मनसि भंभवादिति तदयक्रम् किं पुनरयं देहा- दिसहगतादन्योभित्य safaw tia कुतः संशयः उभ- यथया दृष्टलात् संश्यः। विद्यमानमुभयथा भवति नित्य- मनित्यच्च प्रतिपादिते शात्मसद्धावे संग्रयाजिट्रन्तेरिति आत्मसद्धावे रेत॒भिरेवाख www सिद्धम Beaty देदभेदादवतिष्ठते Ha: ti
ख° पुवाभ्यस्तस्मृत्यनुबन्धात् जातस्य इषभयशाक- ` सम्पृतिपत्तेः ॥ १९ ॥
भा जातः खल्वयं कुमारकाऽस्िम् जन्मन्यग्टदहीतेषु रष॑- AAMT दर्षभयग्नोकान् प्रतिपद्यते लिङ्गामुमेयान् ते च उ्यनुबन्धादुत्पद्न्ते नान्यया Waar” पूर्वाग्या-
१६६ ¦ न्धायदश्ंनवाद्यायमभा्ये
wre समन्तरेण न भवति पृवभ्यास्ख पूवंजन्नि सति नान्यये- ति सिद्ध्येत्, अवतिष्ठते saggy भरोरमेदादिति।॥
ao पद्मादिषु प्रबोधसमीलनविकारवतन्षदिकारः ॥ ॥ ₹२०॥ भा यया पद्यादिष्वजिल्येषु प्रनाधमंमीखनं विकारो भव- fa एवमनिद्यस्या्मना खषंभयगेाकसम्पतिपन्तिविकारः- ष्ठात् रेत्वभावाद्युक्रम् Wa हेतुना पद्मादिषु प्रवेष कंमोलनविकारवदनिद्यस्मात्मनोादषंादिसम्परतिपल्तिरिति, गाचादाइरणएसाधम्यत् साष्यसाघधमरेतु नं धैधम्धादस्ि ` हेत्वभावाद् संवद्धायंकमपायेकमुच्यत fai दृष्टान्ता ₹षदिभिमिन्त्धानिद्ृन्िः या चेय मासेवितेषु विषयेषु इषारि सम्प्रतिपत्तिः रूत्यमवन्धहता प्रत्यात्मं ग्टद्यते सेयं पद्मादिसंमीखनदृष्टानेन म निवर्तते यथा यंन निवन्तते तथा जातख्ापीति, क्रियाजातञ्च पणंविभागः ` संयोागप्रमाधः,* संमोलने क्रियादेतुखानुमेयः। एवञ्च सति fa दृष्टान्तेन प्रतिषिद्यते । अरय निनिंमिन्तः पद्मा- रिष प्रभधसंमोलगविकार दति मतम् एवमात्मनोाऽपि हषादि षम्पतिप्तिरिति तख ॥
qe नेष्णशीतवषाकारलनिमित्तत्वात् पच्चात्मकवि- काराणाम् ॥ २१।
* पयं विभाग संयोगी gare Palas la पाठः साधुः।
१ अध्याय १ airy yas
भा०. उष्णादिषु सक भाव्रात् WaRaUTaTA तन्निभिन्ताः पञ्चश्यतानगरेण मिटत्तानां पद्मादीनां प्रवोधसंमीषखन विकारा निमिन्ताद्भवित्मरहंन्ति न निमिक्मन्तरेण, न- चान्यत् पृवाभ्यखस्त्यनुवन्धा्निनित्तमरौति। नचात्प- त्तिजिरोधकारणानुमानमात्मने इ्टान्तात् भ दषादौनां निसिन्तमन्तरोणात्पन्तिः ` गेष्णादिवन्निभित्नान्तरोपा- दानं दषादीर्मां तस्माद्युक्रमेतत् CAT नित्य्ाल्मा ॥
° पेत्याहाराभ्यासकृतात् स्तन्याभिलाषात्। २२॥
भा० जातमाचस्य age vafafay: सन्धाभिला्ो गट- ते सच नान्तरणाहाराभ्यासम् । ` कया amr, yaa हि शरीरिणां चुधापीद्यमानानामादाराभ्यासष्तात् खरणागुवन्धादाहाराभिलाषः, न च पृवे्रीरमन्तरे- WIT जातमाचस्धपपद्यते, 'तेनामुमीयते azawd शरोर यजानेनादारोाभ्यस दति ।. ष खख्वयमात्मा पूव्रोरात् Fa शरोरान्तरमापन्नः शत्पोडितः परववीभ्यलमाइरम- नस्मरम स्तन्यमभिलषति तसख्मान्नरेरमेदादाद्मा भिद्यते भवनद्येवाद्ध देहभेदादिति॥
° अयसेोऽयस्कान्ताभिगमनवत्तदुपस्प॑णम्॥ २९॥
भा यथया खल श्रयाग्यासंमन्तर णायख्छान्तमपमपति, एवं-
qae ` न्धायद्शंनबात्छायनभाष्े
भाग माहाराभ्याषमन्तरेण वालः स्तन्यमभिलषति, किमिद्- मयसाऽयस्कान्ताभिसन्पंणं निजिंमिन्तमथयनिमिन्तादिति जिजिंमिन्तन्तावत्॥
द° नान्यब प्ररत्यभावात् ॥ २४ ॥
भा यदि fafafad लाष्ठादयोप्ययखानमुपस्पयु मंजा- त नियमे कारणमस्तीति sa निमित्तात् तत्कनेापलभ्यत दति कियालिङ्गः क्रियारेतुः क्रियानियमखिङ्गख क्रि यारेतुभिवमः तेनान्यचप्रटृत्यभावः arwearfa मियतम्- प्प॑णं क्रियोपलखभ्यते नच खान्याभिल्लाषल्िङ्गमन्यदाहा- राग्यावहतात् सरणानुवन्धात्। निमित्तं द ष्टान्तेना- पपाद्यते न चासति गिसिन्ते कस्य वचिदुत्पत्तिः, न ख॒ TUM दृष्टमभिलाषदेतुं वाघते, तस्रादयषाऽयसकाना- भिगमगमदृ्ान्त इति, waa: खल्वपि नान्यत्र yafa- भवति न जाल्ये Greavedfa fa कताद्यानियम इति यदि कारणजियमाः aafaarfaaafay: एवं वा- खलस्यापि नियतविषयोाऽभिखाषः कारषनियमाद्धवित्- atfa तख कारणमन्यसहस्मरणमन्यदेति दृष्टेन fafa- ग्यते gee शरीरिणामभ्स्तसरणादाडदाराभिलाष ufa i cae नित्य श्रात्मा Hara
* xaafata कचित् ais: |
R Gws wtfrna | | VRE So बोतरागजम्मादश्नात् ॥ २५ ॥
भा सरागाजायत LUSTIG अयं जायमाना रागा- ~ e on मृबद्धा जायते रागस्छ पृषव्वामुग्धतविषयानेचिन्तनं योनिः पव्वागुभवद्च विषयाणामन्यस्िन् जन्मनि श्ररोरमश्तरोण नेापपद्यते, सोयमात्मा पष्व्ररोरानु्डताम् विषयानन- रम् तेष तेषु रच्यते तद्या चायं इयेाजंकानेाः प्रति- . e ~ क
afer, एवं Wate पुवतरेण पूष्यतरण्ट aaa त्यादिना ऽनादिखेतमख worm: अनादिख रागा- भुबन्ध दृति सिद्धं निरछलवमिति। कथं पगज्जायते पूर्व विषयागुचिन्तनजनिताजातद्य रागा न पुमः
qo सगुखद्रव्योत्पत्तिवत्तदु त्पत्तिः ॥ Re |
भा यथयेात्पन्तिध्क्खछ FAW BAT: कारणत उत्प- ua तयात्पत्तिधम्मकस्यात्मना रागः कुतञ्धिदुत्पश्चते, अ्रायमृदितान्वादोानिद्शंनायैः +
qo न सद्करुपनिमित्तत्वाद्रागादीनाम् ॥ RO |
भा म खलु स्गणद्रयोत्पस्िवदुत्पत्ति रात्मनागागस् च, कस्मात् सङ्कख्पमिमिकलाद्र्ागादौनाम्। we खलप्राणि-.
नां विषयानासेवमानानां शडूशूपअनिता रागा waa ४ 2
qe TMA WAAAY AA VT |
ate सङ्ूरपखपुवीनुष्धतविषयानुचिन्तनयोनिः, तेनान मोयते जात्यापि पवानग्डतार्थचिन्तनरताराग दति । श्रातमोव्पा- दाधिकरणान्त रागेत्यत्ति भवन्तो षडूल्यादन्यस्ििन् रा- गकारणे सति वाच्या काययद्रव्यगणवत् म चात्मोत्पादः सिद्धा भाषि सद्न्यादन्यद्रागकारणमस्ति। away -सगृणदर व्ये त्पन्तिवन्तयोार्त्यत्तिरिति, श्रथापि सद््व्या- दन्यद्रागकारणं धमाधमंलक्षणमदृषटमुपादोयते तथापि पर्ववश्ररोरयोागे ऽप्रच्छास्येयः। तच fe ae *निठँन्तिः मा- स्मिन् safe तन्रमयलाद्राग इति विषयाग्यासः. qa . ` भादनाहेतुः तकचलमृच्यत देति जातिविज्नेषाच्च राग- fate: इति, .कर्षा खल्विदं .जातिविग्रेषनिवन्तंकम् ताद- चा न्ताच्छनद्यं विज्ञायते, तस्मारनुपपन्नं षङूल्पादन्यद्रा ग- कारणमिति, श्रनादिख तनस WTA Tam, सखरत- कद्मनिमिन्तं चास्य wat सुखदुःखाधिष्टानं तत् परी- , च्छते किुाषाद्देकप्रहतिकम् उत नानाग्रती।ति, कुतः संशयःऽविप्रतिपन्तेः संशयः, एयिव्यादीनि तानि स्धाविकण्येन भरीरप्रहृतिरिति प्रतिजानत र्ति कि- 9
qe पार्थिवं गुणान्तरपलब्धेः ॥ २८ ॥ `
भा तत्र aay शरीरं पार्थिवम् । कस्मात् गुणान्तरोाप-
: #, निवंतिरिति षित् पाठः। 1 प्रहतिकमिति क्षित् पाठः।
Rama, खाङ्िकम्। १४१
भा लब्धः गन्धवतो एथिवो गन्धवच्छरोरम् अरवरादीनामगन्ध- त्वात् तत् yaaa न विदंमवादिभिरषं्रकया एथिवययारभं चेषटेख्रियायाश्रयभावेन awa दत्यतः पञ्चाना न्तानां dara सति wit भवति तसंयागाडि fau: पञ्चानां न निषिद्ध इति, ्रा्यतेजसवायव्यानि खाकान्तरे. शरोराणि, तेव्वपि yadara: पृर्षार्यतन् इति qrenfz- द्र वयजिष्यत्तावपि निःसंश्योानावादि संयोागमन्तरेण निष्य- त्तिरिति। पार्थिवाप्यतेजमं तद्गुणिपलमेःःनिश्राशेच्छासेष- aay gaan, गन्धक्ञेद पाकब्यृहावकाभद्ानभ्यः पा- भे तिकम्, त द्मे सन्दिग्धा gaa श्व्युपेकितवान् द ब- कारः, कथं सन्दिग्धा सति ख wafaara गतानां धम्या- पलसिरसति वच संयागाप्रतिषेधात् afafeatarfafa | यथा खाद्यामृदकतेजेवाव्वाकाञ्ानामिति afecaian- तप्रटति भरोरमगन्धमरसमरूपमसयश्ं चच प्ररत्यनुविधा- नात् wig मलिद्मित्थेग्धतम् aaa पायिवं गुणान- रोपलमेः ॥ ` ` |
wo अ्ुतिप्रामाण्याच्च ॥ २९ ॥
भा. खयन्ते चच गच्छतादित्यच मन्त्रे एयिवीन्ते शरीरमिति श्रुयते तदिद् प्रकते विकार प्रलयानिधानममिति ख- गं ते Wy खणामीत्यतज्र मन््ान्तरे एयिवोन्ते WT
क =: च = wets
म्धायदद्रनवाद्छायनभाष्ये
fafa श्रूयते सेयं काराद्िकारष्य सतिरभिधोवतदश्ति, च्वाष्यादिषु च तुषयजातोयामामेकका्धारमद्ना- इविक्लजातीयानामेककाय्ारम्नामपपन्तिः । श्रयेदानोभि- fxatfy प्रमेयक्रमेख fara faarafmararer fagifaarafa कुतः सं्रयः॥
we BMA सत्युपलम्भाद्यतिरि च्य चापलम्भात्
संशयः ॥ ३० ॥
भाग शृष्णसारम्मोतिकं तस्ि्तमुपरते खूपोपलयिः उपद-
ते चागुपललमिरिति व्यतिरिष्य ष्णखारमवस्वित्य विष- UMW न एष्णसारप्राप्त, न चाप्राप्यकारिलमि- सियाम् तदिदमभोतिकले fayara सम्भवति, ua
मुभयधञ्जापशयेः सं्रयः, अभातिकानि care कसमात् ॥
ख महद णग्रहणात् ॥ ३१ ti
भा. मदिति मन्तरं ayaa Goad यथा न्ययोध-
पर्ममतारि, अ्रखित्यणतरमणए़तमञ्च गाते न्य्रोघधानादि, तदुभयमुपलन्यमानं VAT भे तिकलं बाधते arfaa हि यावक्नाव्रदेव व्याप्नोति अभोतिकन्तु faqara सर्गबव्यापक- fafa ग मरदणग्रहणमाचादभोतिकलं विभुबश्चद्धिया- ut wai प्रतिपन्तुम् ददं खल् ॥
१ खध्यायेर fear | १९
wo रणश््य्थसन्निकषविगशरेषात् तद्ध णम् ॥ ३२ ॥
भा तयमदोगदणं चलूरशोरर्थस्य च सल्िकर्षंविशरेषा- हवति यथा प्रदोपरश्योरथेसय चेति teed सक्जिकर्षा- वरणलिङ्गः, wear fe रषिः कुद्यादिभिरादटतमथैन ` मकाञ्यति यथा प्रदौपरभ्रिरिति आवरफागुमेयवे सतो- TAIT ii _ |
त तदनुपल मेर देतुः ॥ BB ॥
भा रूपस्यभंवद्धि तेजा ALATA यवच्वाापलभिरि- ति मदोपवत् प्रत्यत उपलभ्येत चत्ुषोारभिि्वंदिद्या- दिति॥
wo नानुमीयमानस्य प्रत्यक्षतेाऽनुपलस्थिरभावदे-
तुः॥ २४ ॥ | भा. सज्जिक-~प्रतिषेधार्यैनावरणेन जिक्रेनानुमीयमामसख रथो या प्रत्यक्ततोाऽमुपलसि Fiera प्रतिपादयति | यया VAT परभागस्य एथिव्याखासाभागस्य॥
ख° द्रव्य णधर्ममेदाापलम्थि।नियमः॥ ३१ ॥ `
भा भिन्नः खल्वयं TAWA गणधमंञ्च मरदनेकद्रषय- वख्विषन्क्रावयवमाणये gai प्रत्यचतानापलभ्यते सास्तु
* विभक्तावयवमिति क्ृचित् पाठः| † Mawes इति इत्िकारसम्मतः पाठः|
१४४
SAE पएरनवाद््यायमभाग्ये
War खदति ` तस्य द्र व्यस्यामबन्धात् रेमेन्तशिभिरो.क- egal तथाविधमेवच तेजसं द्र ्यमन्धूतरूपं सह &-
पेण नापलभ्यते स्यर्भस्लस्याष्ण उपलभ्यते तस्य द्रयय्यान्- ॥ ङि क, क ~ | बन्धात् योश्रवसन्ता BUA यत्र लेषा भवति॥
द° अनेकद्रव्यसमवायाद्रपविग्रेषा् रूपोापलग्थः।
॥ ३६ ॥
भा. यज रूपञ्च द्रव्यञ्च AAA: IGA उपलभ्यते रूप- _ favs satay कथिद्रूपापलयिः चद्भावाच्च द्रव्यस्य
क्रचदमपणलसिः स रूपधस्भाऽयमद्धवषमास्यात दृति, अ्रनु-
FARING नायनोा रश्फिः, तस्नात्मत्यच्तता नापलभ्यत षति दृष्टश्च तेजसाध्भदः उद्भुतरूपस्पभम्यत्य्ं तेजा
यथादित्परश्चयः, उद्धूतरूपमनद्धुतसछश्ञ्च म्रत्यचम् चया:
प्रदीपरश्षयः। उद्भुतस्छशरमनुद्धतरूपमप्रत्यक्म् यथावादि- ` ` खंयक्र AM | WTA ऽग्र चच्चाक्पोरिरिति ॥
कम्यकारितशेन्द्रियाणं VE पुरुषाथेतन्ः ॥ ॥ ३७ ॥
आ यथा चेतनस्य विषयेपलसिष्डतः सुखदुःखापल-
faye wear तथेन्धियाण ्यढानि विषयप्रा्र्थञ्च
१ खष्याये र afsaq १४५
We र्येखाचुषख BU, रूपस्य नभिव्यक्तिश व्यवदारप्रश्ु- wir दव्यविशिषे च प्रतोघाताद्ावंरणेापपन्तिर्यवदा- राथा सव्वद्रव्यार्णां fareiray रृद्ियवत्कर््का- रितः -परुषाथेतन्तः । कमं तु धमाधम्म्तं चेतनस््ाप भागाये fafa i
त° ।अव्यभिचाराच प्रतीघाते भैतिकभ्पैः Be
भा यञ्चावरणेापलम्भादिदङ्धियस्य द्रव्यविशेषे प्रतीधातः स aifaauar न शतानि व्यभिचरति नाभेातिकं प्रति- amauta दृष्टमिति । श्रप्रतिचातस्त व्यभिचारो मति- काभोातिकयो; समामलादिति। यदपि मन्यते प्रतिचाता- द्धौतिकानोद्धियाशि अगप्रतिघातादभोतिकानोतिप्राप्तम् दृषटयाप्रतिचातः काचाभ्रपरलस्फटिकान्तरितापलयेः aq य॒क्रम् कसमात् यस्माद्धातिकमपि म प्रतिदन्यते काचा- भपटल्स्फरिकान्तरितप्रकाश्ात् प्रदीपरीनां, खाद्या- fey quae तेजसा ऽप्रतिचातः, उपपद्यते चामुप- खसिः कारणमभेद्ात्॥ 73
qo मध्यन्दिनाख्काप्रकाशानुपलव्िवत्तदनुपलय्धिः ॥ ३८ ॥ |
* cud इति कचित् पाठः। † इद् OF न त्तिकारसम्मतम्।
११६ शछ्यायदद्र॑नवाद्यायनभाष्ये
भा चथयाऽनेकद्रखेष समवायाद्रुपविगरेषाणापलयिरिति सल्टपलसिकारफे मध्यन्दिमिलकाप्रकाभो ` नोपलभ्यते आदिल्यप्रकाशेनानिग्रतः, एवं ALTA SLBA, T- विशेषाखोपलसिरिति, सत्युपलयिकारणे चाच्षा रभ्ि- Tea निमिन्तान्तरतः, तच्च व्याख्यातमनदधूतरूप- wigaa प्रत्य चतेनुपलसिरिति, श्रत्यन्तानपलथिखा- भवकारणम्, योहि त्रवोति लोष्टप्रकाो मध्यन्दिने a : दिल्यप्रकाभ्राभिमवान्नापलभ्यत दति त्येत्थात् ॥
सण. न राचावप्यनुपरन्धेः ॥.४० ॥ भा० . अष्यनुमानताऽनुपलयिरिति एवमत्यन्तानपलसे .ला-
प्रकाशा गासि aad waar cfsafcfa उपपनरूपा- सेयम ॥
Co | वाद्यप्रकाशनुग्रहादिषयापलबन्धेरनभिव्यक्ति ते ऽनुपलयििः ॥ ४१॥
भा वाद्येन प्रकाशेनानुगरदोतं चलविंषयग्रा रकम, तद भावेऽनुपलसििः, उति च प्रकाश्रानग्रहे भ्रोतस्यश्नापरूभा च wat तद्ाञ्रयस्य द्यस्य “WHAT ऽग्रणम् रूपस्यानड्ूत-
Ves + चत्तुपेा;ग्रचबमिति कचित् az: |
९ खथ्याये ६ साहििकम् |; १४३
भाग्ल्वात् सेयं रूपानभिव्यक्रिता `: रूपाश्रयस्य द्रवयखालुपः afager तच यदुक्रं तदनमपलमभेररेतुरित्येतदरयकरम्, कमात् पुमरभिभवेऽनुपखयिकारणम् चाषस्य THAT- च्यत दूति ॥ `
= ` अमिय सानिभमा् 4४९१.
भा०.. वाद्धप्रकाग्रामग्रदनिरपेचतायाश्चेति wre धद्रूप- मभिव्यक्रमद्भूतं वाद्यप्रकाभ्रान ग्रहं yaaa तदिष- योऽभिभवेाविपय्थेये ऽभिभवाभावात् ्रनुद्ुतङूपवाचानुः पलभ्यमानं . वाद्यप्रकाव्रानुग्रदाखापलन्यमानं ANIA दूति एवमुपपनम् रस्ति .चाचषो .रक्षिरिति॥ ..
ह° नक्तष्चरनयनरश्मिदशनाच.॥ ४३ ॥... . ^“
भा 7 gua fe नक्तं नयनरश्या नक्रञ्चराणा gad qudiata, तेन Raaaarafafa, जातिभेदवदिद्धि- ` aug tf चेत् धर्माच चानपपक्तं state प्रा faufaturda दशंनादिति। दृद्धियार्थप्रन्निकषेस्य श्ा- नकारणलानपपत्तिः कस्मात् . - - . .---*
[गिम
ह° प्राप्य ग्रहणम् का चा्परलस्फटि कान्तरिता- Wear: ॥ ४४ ॥ +
8 2 1
१४०८ ATAU TTA TAA
भा दणादिस्प॑टूव्य॑* काचेऽभ्रपरलेवा प्रतितं दृष्टमथ्य-
afean सज्िरृग्यते व्यादन्यते वे प्रार्निव्यंवधानेनेति यदि
` ख रडम्यर्थसल्िकायदणरेतुः स्यात् न व्यवहितस्य सन्ि-
wee दत्ययदणं ara भरस्ति चेयं काच्ाभ्रपरलस्फरिका-
मरि तापलयिः सा 1 ज्नापयत्यप्रायकारीणोद्धियाणि अत् एवामैतिकानि प्रायकारिलं हि airfares cfu
खण न कुओान्तरितानुपलबन्धेर प्रतिषेधः ॥ ४५॥
ate - अप्रा्यकारिल्े स्तोद्धियाणां क्द्यान्तरितस्छान- पल्लन . श्यात् ` भाणकारिलेऽपि तु काचाभरपरलसछटि- कामरितेापखलयिन rei
ae. प्रतिघातात् सन्विकर्षापपत्तिः ॥ ४६ ॥
ao नगचंकाचाभ्रपटलंवा नयनरश्िं विष्टशातिसेा{ऽप्र- तिदडन्यमानः सज्िरुययत इति, यद मन्यते न भातिकस्या- भ्रतेचात इति तल i
ao आदित्यरष्मः स्फटिकान्तरेपि दाद्येऽविधा- | तात् ॥ 8S tl * सपंतद् अयमिति शचत् पाठः।
† TAMIA ऽप्राप्यक्षारीगीति कचित् पाठः| t agufawaara xfa कवित् पाठः।
१ अध्याये १ fen! १४९
भा० ` आ्रादित्यरश्ेरविघातात् स्फरिकान्तरितेष्यविघातात् दाद्येऽविचातात श्रविचघातादिति च पदाभिसंबन्धभेदा- इाक्यमेदं इति यथया are चाभेद इति प्रतिवाक्यं Tag: श्रादिल्यरकिः ganfey म प्रतिन्यते श्रविघातात् कुमखम्दकन्तपति प्राप्त डि xara ` रगृखस्य SMUHG away तेन च भ्रोतस्यक्षाभिभव दति, सफरिकान्तरितेपि म्का्रनौये प्रदीपरश्मोनगाम- प्रतिघातः श्रप्रतिधातात् प्राप्तश्च ग्रदणमिति भजजंनक- पालादिखश्च aaa तेजसा दहते तज्राविघा- तात् wife प्राप्न ठु दारानाप्रा्यकारि तेज एति अविघातादिति च कंवलं पदमुपादौयते कोाऽयमवि- घाता नमाम अरनयुद्यमानमावयवेन व्यवधायकन द्रयेणा- सवेता द्रव्यस्याविष्टमः क्रियाहेतोरप्रतिबन्धः प्राततेरप्रति- au tf, दृष्टं fe कलश्ननिषक्रानामपां वहिः Maaqwe गरदणम्, ग च इद्धियेणासन्िरुष्टसख द्रव्यस्य Uefa: दृ च प्रख्न्दपरिखत्ैी तच कावाभपरल्तादिमभि्व- नरशयोरप्रतिधातादिभिद्या्येम ay सज्िकषदुपपन्तं ग्र णमिति i ८. #
Wo नेतरेतरधम्मप्रसङ्गात् ॥ ४८ ॥
भा फाचनरपरलादिवदा जुद्यादिभिरप्रतिघातः कुया-
१५१ ` न्यावदद्यगबाद्यायनमाष्छे
are feagr काचाभ्रपरटलादिभिः प्रतिघात दरति जियमेक्रा- दशं वाद्यमिति ॥
द° अदशादकयेः प्रसादस्वाभाव्याद्रपापलब्थि- वत्तदुपलन्धिः ॥ ४€ ॥
भा श्रादरगौरकयोः प्रसादो रूपविगेषः St धमी नियम- ` इरनात् प्रसादखछ वा Qradretiwaaa ययाद्ं- भ्रतिद्तस्य wawe नयनमरशोः सेन मखेन ufaad सति सखमखेपलम्भनं प्रतिविम्बयदणास्यमादनंरूपान्- awufafad ` भवति शआ्रादर्भरूपापधघाते तद्भावात् ` कद्यादिषु च प्रतिविन्बग्रहणं नं भवति एवं काचांचरप- 7 cafafurfaaagqaura: geafefirqg ufaarat- | ` ` इदव्यख्खभावमियमादिति॥
ह° दष्टानुमितानां नियेागप्रतिषेधानुपपन्तिः ॥ ~... Cr `
- भा प्रमाणस्य awfaqaara ग खल at: परीच्यमाणेन
दृष्टानुसिता wer: wan नियोक्मेवे भवतेति नापिमर- तिषेद्धुमेवं न कौवतेति.नद्ोदमुपपञ्यते. रूपवदून्रोपि चाः eat wafafa गन्धदा खूपञ्चाचुषं anafefa श्रग्रिप्र- .. तिपज्जिवद्धुमलेद्कप्रतिपत्तरिपि, भवलिति उद् काप्रति
श ध्याये १ enfena) १५६.
ar प्तिवद्ा धमेनािप्रतिपन्तिरिपि मण्धदितिः fa कार शम् यथां war भवन्ति य एषां खाभावः atus दति तयाश्ताः प्रमाणेन प्रतिपद्यन्त दति तयाश्चत- विषयकं fe प्रमाणमिति दमा-खल नियाग प्रतिषेध भवतारेथिता काचाभ्रपटलादिवदा कुद्यादिभिरप्रति- चात भवतु कुद्यादिषदा कासामरपरसखाटिभिरप्रति-
` धाता anafefa न इृष्टानमिताः afeaa द्रयधमौः प्रतिघात प्रतीघातये दंपलब्थयनुपलयी ` gain
-_ श्यवहितानुपलग्ध्याऽनु मोयते. कुद्यादिभिः प्रतिघातः» य- वहितेापखन्ध्याऽनमीयते काचाभ्रपरटलादिभिरप्रतिात
„ इति suit खष्वेकमिदमिष्धियं बङ्कमोद्धियाणि ar
` कुतः संशयः a a
eo सथानान्यत्वे नानात्वाद्वयविनानात्वादवयवि नानाख्यानत्वाच्च संशयः WR
भा० बहनि दइव्याणि मानाख्यामामि शष्यमे नानाखानसखु सन्नेकाऽवथवी चेति तेनेद्धियेषु भिन्नखामेषु संश्रय cf एकमिद्ियम्॥ ` `` ` ~
ठ त्वगब्यतिरेकात् ॥ ५२ ॥
भा० वगेकभमिद्धियमित्याह कसमात् ्रव्यतिरेकात् नः.ल- चा. किथिरिद्छियायिष्ठानं.म प्राप्तम् म. चासत्यं लति
१५ ग्धायद्ंनवाद्यायनभाव्ये
ar किञ्चिदिषयग्रहणं भवति यया सर्ववद्धियस्छानानि ar- क्षानि यस्याश्च wat विषयग्रषणं भवति सा लगेकभमिद्ि- यमिति i
० नेन्दरियान्तराथातुपलब्धेः ॥ ५३ te
भाग खर््पललसिलचणा्यां सत्यां लवि श्हयमाणे afa- : . येण wifgararcidt खूपादया न ZAR अन्पा- .. दिभिः ग. स्यशंाहकारिद्धियान्तरमस्तोति स्पश्वद- -. उथादिभिम॑द्ेरन् पादयो ग च 2A तस्रासेक- . . fated लगिति॥
५
° ` त्वगवयवविशेषेण ` धूमापलबन्थिवत्तदुपलबय्धिः ॥ ॥५४॥ |
we यथा लचाऽवथवविगरेषः कञ्चिचक्ुषि सन्नि धू- © 9 । ०
aga गछाति नान्यः एवं तल्रचाऽवयवविशषारूपादि-
याहकस्तेषामुपधघातादन्धादिभि Ay खूपादयद्रति।
सू व्याइतत्वाददेतुः ॥ ५५ ॥
भा० ल्गव्यतिरेकारेकमिद्धियमित्यक्घा लगवयवविज्ेषेण yarvefaagarquefaftqea एवं च सति माना- तामि favaureatfe विषयव्यवश्यानात् तद्भावे विष- SINGS भावान्तदुपचाते चाभावात् तथा च Farag
द खध्यायर खाङिकम्। ९५१
भा. उत्तरेण वादेन arena एति, सन्दिग्धखाव्यतिरेकः एयिव्यादिभिरपि मैरिद्धियाधिष्ठाभानि व्धाप्ताजिन च तेव्वसल्मृ विषयय्हणं भवतीति awry त्गन्यदा सव्वै- विषयमेकमिद्धि यमिति ॥
Bo न युगपद्थानुपलमेः॥ ५६ ॥
भा NT मगमा संवध्यते मन ष्ड्दियेण cage स्वर्थः afquufafa श्रात्मेदधियमनेोयसन्निकर्षेभ्यो युगपद र- writ a, नच युगपद्रपादयो ग््डान्ते, तखास्ैकभिद्धियं सर्ग्वविषयमस्तोति श्रसादच्याख विषयय्ररणानां मेकमि- fea सन्वंविषयकम्, सादचययं fe विषयप्रदणानामना- धन पपन्तिरिति॥
ae विप्रतिषेधाच्च नत्वगेका ॥ ५७॥
भा न खल त्वगेकमिर्धियं व्याघातात् aa STE प्रामि zuma इति श्रप्रायकारिवे खश्चादिव्वषयेवं प्रसक्घः, स्पश्नादोनाश्च प्राप्तानां यद्णाद्रुपादीनामप्रापतानामचर- मिति प्राप्तम्, प्राघाप्राप्यकारित्वमितिचेत् श्रावरणामुप- ae विषियमाचरस् गणम्, श्रथापि मन्येत प्राप्ताः खरा Taw zy Safe लप्राप्तानोति, एवं सति नाख्या- वरणम् आत्रणानुपपत्तेखच खूपमात्रस्य aw व्यवहितस्य
T
१५४ न्धायदग्॑नवात्छायनमभष्ये
we चाद्यवदहितख्छत्तेति। दुराज्तिकामुविधानं च खूपापलभ्धय- भुपलण्थो ख्यात् ward लचा zed रूपमिति दूर स्ट्पस्ायहणमन्तिकेच यदणएमित्येतन्नस्यादिति एकलवप्रति- (७१ >. ~ पेधाख नानालसिद्धा खापनादेतुरणणपादोयत॥
we इन्द्ियाथेपण्बत्वात् ॥ ५८॥
भा० श्रथः प्रयाजनं तत् पञ्चविधमिद्धियाणम्, स्पश aafeau स्पर्भ॑गर्णो सति न तेनेव Ed ग्टहमत हति खूपग्रदण प्रयोजनं चलुरमुमोयते, स्पशरूपद्रदणच ताभ्या-
| मेव aa न द्यत इति गन्धयदणप्रयाननं त्राणममुमो “4 : चते, warat awa a ata Tet ya दति रस्दणप्र- art रख्नमगमोयते, न चतुर्णां ये ata शब्दः waa दति भरब्दय्रदणप्रयोजनं ज्रोचमनुमोयते, एवमि- दिय प्रयालनस्यानितरेतरसाधनसाध्यलात् पश्चेवेद्धियापि॥
ख न तदथेवष्टुत्वात् WE ॥
भा० न खख्विद्धिया्थपश्चचात् पश्चेद्धियाणेति सद्य _ ति, कस्मात् तेषामथानां asara, वहवः खल्विमे दद्धि यायाः, स्या स्तावच्छीताष्णानष्णश्नीता दति, सूपापिष्ठ
क्रि तादीनि, गन्धा दष्टानिष्टोपेचणीयाः*रसाः कटुका-
दयः, अर्दा वणात्मानो ध्वनिमाजाञख भिन्नाः, त्यखेद्धि-
१ अध्याये athena १५५
भाग्याथेपञ्चलात् wifsafe तखेद्ियाय॑बज्ञलादह्ननो- द्ियाणि प्रसञ्यम्त दति॥ |
ह° ` गन्धत्वा्यव्यतिरेकाङ्गन्धादीनामप्रतिषेधः |
॥ &° ॥
भा गन्धलादिभिः खसामान्येः छतव्यवस्थानां गन्धादीनां यानि गन्धादिरदणाजि तान्यसमानमाधनसाध्यतलाद्गा- कान्तराणि न प्रयोजयन्ति, अथैसमृराऽम् मानमुकतानर्यै- कदेशः, अर्येकदे शश्चाित्यविषयपञ्चलमाचं भवान् म्रति- षेधति, antiqued प्रतिषेध एति, कथं पुमगन्धवादि- भिः खसामान्येः Bawa गन्धादय दति we: खस्वयं fafau: Wa उष्णाऽनष्णश्रोतख स्सशत्ेन स्तसामान्येम् संगीत, BUA च श्रोतस्यश्रं Fryers वा ग्रम् ग्राडकान्तरं प्रयाजयति, ख्रभेदानामेकसा- धन खाध्यवात् | VAI MAGA ग्यते तेमैवेतरावपोति। एवं गन्धलेम गन्धानां रूपवेन शूपाणां रसेन रमा- at शब्द तेन शब्दा नामिति, गन्धादरिग्रहणानि पनरसमान साधमसाध्यलाद्गु(हकान्तरार्णा प्रयोजकानि, aged पश्नमिद्दिया्थेपश्चलात् पञ्चेन्धियाणति, यदिसामान्यं स ग्राहकं प्राप्तमिद्धिथाणां ॥ |
= © विषयत्वाग्यतिरेकादेकत्व ॥ &१ ॥
r 2
We ग्यायदश्न नवाद्छयायनमभाष्ये
भा० विषद्लवेन fe सामान्येन गन्धादयः qzwWart tfa i
ह° न बुह्धिलक्षणाधिष्ठानगत्यारुतिजातिपष्बत्वभ्यः
भा म खल् विषयत्वेन सामान्येन छतव्यवस्ा विषया या- हकान्तरनिरपेक्ता एकमाघनय्माद्या श्रन् मीयन्ते श्रनमोय-
न्रे ख॒ ug गन्धादया गन्धादिभिः खसामान्येः aa व्यवस्था इद्धियाम्तरयाद्यास्स्मादसम्बद्धमेतत् | श्रयमेव
. adr sya बुद्धिलचणपद्चतादिति, बुद्धय एव wa- णानि विषयप्रडणलिक्रलादिद्धियाणाम्, तदेतदि'द्धया- परेपश्चलारित्येतस्िम् पचे रतभाव्यमिति, तखादुद्धिल- चणपद्चत्ात् wifgarfe, श्रधिष्ठानान्यपि खल पश्च श्डियाणम्, घम्वश्ररोराधिष्टानं wait aiqrufaya, हष्णसाराधिष्टानं चल्वंहिनिःखतं रूपग्रहणलिङ्गम्, ना- afusr प्राणम्, - जिहाधिष्ठानं रसनम्, कणच्छि- द्रापिष्टानं ओचम्, गन्धरसरूपस्पशंशम्दग्रदण*खिक्ला- . दिति। गतिभेदादपोद्धियभेदः, छष्णसारोपनिबद्धं ww- वैडिनिंःखत्य खूपाधिकरणानमि द्रव्याणि प्राप्नाति, स्न गादीनिलिङ्ियाणि विषयाएवाञ्चयापसपंणटात् प्रत्या सोदन्ति, Saraswat wee ओआचप्रव्यासन्तिरिति ar-
° arateyifenfa कचित् पाठः|
QTM t च्याङ्िकम्। १५७
भा० हतिः खल् परिमाणमियत्ता सा पञ्चधा -खष्यानमा- चाणि प्राणरसमस्पशंनानि विषयग्रदणेनामुमेयानि, wy: छष्णसाराश्यं afefad विषयव्यापि, sre नान्य- दाकाशात्, तच्च fay भब्द्माज्ामुभवानुमेयं पृरुषसंखका- रापग्रराख्ाधिष्टामनियमेन wea यञ्चकमिति। जा- तिरिति योनिं प्रकते, पञ्च खखििद्धिययानयः yfa- | व्यादौजि श्तानि, तस्मात् प्ररुतिपञ्चलादपि पञ्चेदि- चाणोतिषिद्धम्, कथं पुन श्रायते श्डेतप्रहृतीनोदियापि नाव्यक्रप्रतीमोति ॥
wo भूतगुणविशरेषापलम्धेस्ताद्ात्म्यम् yes ॥
भा gure वाद्यादौनां warat गुणविन्ेषाभि्यक्नि- नियमः, वायः स्व्यच्कः, wt रमव्यञ्िकाः, तेजा खूपव्यश्चकम्, पार्थिवं किञ्चिद्य कस्यचिद्रूष्यस्य गन्धै व्यश्जकम्। safe चायमिद्धियाणणं तगणविगरेषापलसि- भियमः, तेन ऋतगृणविण्षाखन्ध मंन्यामहे उतप्रतोनो- द्ियाणि नाव्यक्रप्रहतीनोति, गम्ादयः एथिदयादि्गणा दृत्यपदिष्टम् उदेश्ख एथिव्यादीनामेकगृणले षमानद्- त्यत चाड ॥
wo गन्धर सरूपस्यशेशब्दानां wu: पथि. व्याः शअरप्रजावायुनां Yar पव्वमपेद्याकाश- स्योत्तरः ॥ ६४ ॥
fas. MATAR Aaa ATA
ute सख््र॑पर्खंन्नानामिति विभक्तिविपरिणामः, श्राकाश्-
ant: शब्दः स्यर्॑पर््॑न्तेम्य इति कथयन्तरचिदं्रः खत-
न्तविनियागसामथीत्, तेनात्तरश्रव्दस्य परायाभिधानं
विश्चायते, उदष्खचेडि awa: ata दूति तन्त
वा wie विवक्ितवात् स्यंपय्यन्तेषु नियुकषु याऽन्य- PEAT: शब्द That |
Go न सव्वंगुणानुपलब्धेः ॥ ६५ |
भा नायं गणनियागः साधुः, HATA यद्य तस्ये
गणा न ते तदात्मकेनेद्धियेण सत्वं डपलभ्यनो पार्थिवेन दहि
- "प्राणेन Qi a ग्ट्द्यन्ते गन्धएवेका गद्यते एवं शेषेष्वपोति कथन्तर्हीमि गणा, विमियोाक्तव्या दति ॥
ह° रककस्येवेत्तरात्तरगुणसद्भावादुत्तरात्तराणां तदनुपलब्धिः ॥ ee y
भा० गन्धादोनामेरकेका यथाक्रमं एथिवयादौीनामेककस्य
गणः अतसदनुपलब्धिः तेषान्तयो GE चानुपलयिः, चा- GH रसदूपस्पभ्नां, रसनेन ` खूपस्पशंयेः, wa स्प सदेति, कथन्तष्ानेकगणानि गतानि सहन्त ट्ति॥
ल संसग्गाचनेकगुण ग्रहणम् ॥ ६७ ॥
१ च्पध्याये र अाडिकम्। १५९
भा० अवादिसंष्गचः ए्यिर्व्या- रसादयो ww एवं भाषेव्वपीतिमियमस्तदिन प्राञ्चति संसरगंख्छानियमाखतु- गणा थिवी जिगा श्राप ford तेज एकगुण वायुरिति निचमखेपपद्यते saa |
ao विष्टं दपरम्परेण ॥ ६८ ॥
भा० एथिव्यादौर्नां पू्वैूववमुत्तरेणो सरेण विष्टमतः सं- सर्गाभियम इति ASA RATE वेदितव्यन्नेतर्दाति॥ `.
न° न पाथिवाष्ययाः प्रत्यक्षत्वात् ॥ &€ ॥
भाग नेतिच्रिद्धनों प्रत्याचष्ट, कस्मात् पाथिवसख द्र यस््ाप्यख्य च प्रदय्तलात् AVATAR AAS wera cha, तैज-. समेव द्रव्यं प्रत्यचं स्यात् म पार्थिवमायं वा इपाभावात् तेजसवत्तु पाथिवाणयोः प्रत्यक्षलात् म संषगादनेकग- way श्तानामिति। तान्तररूपकलतन्श्च पार्थि वाणयोाः WMV waa: प्रव्यक्ता वायुः प्रसज्यते faa वा कारणमृच्यतामिति, रसयोवेा पार्थिवाणयोाः प्रत्य ara पार्थिवा रसः षड्विधः, श्राोमधुरएव नचेत् संसमीद्धवितमरहंति, खूपयेावा पार्थिवाणयोः प्रव्यक्लात् तैजसदूपामुखरोतयोाः wife wants wi न व्य- चयमस्तोति एकामेकविधले च पार्थिवाप्ययोः प्रत्यक्षात्
१९० न्यायदणशंनवाद्यायनभाष्ये
भा. evar, पार्थिवं इरितलादितपीताद्यनेकविधं रूपम्, राप्यम् ्रक्तमप्रकाश्रकम्। नचेतदेकगणागां संगे aaa षति। उदाशरणमाजद्येतत् अतःपरं प्रपञ्चः, aude पार्थिवत्रैजष्योाः werear पाथिवेाऽनष्णा- शीतः स्यथः, उष्णरेजसः WITT, नचेतदेकगणानामन्- च्छश्रीतस्पर्येन वायुना संसर्गेणोपपद्यत षति, wear पार्थि- -वाप्ययेो द्र॑ग्ययेोर्गवखितगणयाः wawara चतुगुणं पा- fad xa जिगृणमाण्यं प्रत्यचचन्तेन तत्कारणमनु मीयते, तथाशतमिति तसय कायै fag कारणभावाद्धि कायं भाव इति, एवं तेजखवायन्ययोदं ययाः म्रत्थचलाहु ण- व्यवच्यायाशत्कारणे द्ये व्यवखानुमागमिति। Tee वि- वेकः पार्थिवणययोः प्रत्यचलात् पार्थिवं द्रव्यमवादिभि्वि- युक्तं प्रत्यत WHA BAY पराभ्यां तेजसश्च वाना न तसेकेकगृणं awa इति निरनुमानन्त् fad Wat पर- येत्ये तदिति नानलिक्रमन॒मापकं zea ईति येनेतदेवं प्रतिपद्येमहि यशक्ं विष्ट हपरभ्यरेणेति waaer- ` वेदितव्य न साम्प्रतमिति नियमकारणाभावादय॒क्रं दू- Be साम्यतमपरम्परेणविष्टमिति वायुना च विष्ट तेज दति। fasd संयागः सख दयाः समाने वायुना च विष्टलात् avatar गतु तेजसाविष्टलाद्रुपवान् वाय्- रिति नियमकारणं मास्तोति। दृष्टश्च तेजसेन सभर वरायव्यस्सश्याभिभवादग्रणमिति न च तेनेव तसखा-
द अध्याये र खड़़्िकम्। ९९१
wre भिभव दृति। तदेवं न्यायविरसद्धं प्रवाद् प्रतिविध्यन् सब्येगृणामुपरमभेरिति चादि *तं समाधीयते ॥
ख° . पू्वपू्व्वगुणात्कषात्त्तप्रधानं ॥ O° ॥
wre तस््ान्न सन्नंगृणोपलसििः घ्राणादीनां पूर ae ग- ATTA UAHA A AUT A का प्रधानता विषयग्राह- कलम्, का गणोत्कषेः Wawa समर्थलम्, यथा aryt- नां पायिवाप्यतेजलानां द्रव्याणां चतुर्मुणचिगृणदिगुणानां
न सववगुणवयश्चकलतवम्, गन्धरसरूपेत्कषौन्त॒ यया- क्रमं गन्धरसङ्पव्यश्चकलम्, UF घ्राणरसन चक्षषां चतु- गुणत्रिगुणदविगृणानां स्वगुणा कलम् । ATTRA SY यथाक्रमं गन्धरसरूपग्रादकल्वै तस्माद् घ्राणादि भिनं सव्वेषां गृणानामुपलस्थिरिति। aq प्रतिजानते गन्ध- WUATEIY गन्धग्रादकं एवं रखभादिष्वपोति aa यथागुण्योगं च्राणादिभिगुणग्रदणं प्रसज्यत इति fa- ad पुमव्यवस्छ नम् किञ्चित् पार्थिवभिख्ियं नं arte कामिचिदाष्यतेजसवायव्यामोद्धियाणि म atria i
° तद्यवस्थानन्त॒ भुयस्बात् ॥ ७१ ॥
भा० श्रथजिटेतिसमयस्य afar Kae संसगः पृरष-
* यदुदितं तत् समाधीयते इति कवित् पाठः | : |
९९ न्यायदण्र॑नवाव्छायनभाष्ये
are संख्कारकारिता waea, gat fe wad Waa: waar चया विषयेोग्डयानित्युष्यते। यथा एयगर्भक्रि- यावमयानि परषसंस्कारवश्रादिषाषपिमिप्रतोनि द्र व्याणि faded न षव्वे सव्वीर्थम्, एवं एय गविषययद- पसमयानि चाणादीनि निर्वत्यन्ते म सव्वंविषयण्डणः- सम्थानीति। खगणान्ञोपलभन्ते इद्धियाणि कस्मादि- fata ॥
wo सगुणानामिन्द्रियभावात् ॥ ७२ ॥
भा. . सान् गन्धादीज्तोपशभन्ते घ्राणादीनि केन कारणे- मेतिचेत् खगैः सह घराणादोनामिद्धियभावात् घ्राणं सेन गन्धेन समानार्थकारिणा ey वाद्यं गन्धं शृक्ञाति aw सखगन्धग्रणं सशकारिविकल्यात् न भवति, एवं श्रेषाणा- मपि यदि qatar षकारो चस्दात् WITS ग्राहम- खेव्य*्त श्राह i
eo तेनैव तस्याग्रडणाञ्च ॥ ७६ ॥
भाग म गृणोपलभिरिद्धियाणाम् । या aa चयथा ary दरव्यं VG BUA तथा तेनेव qeat तदेव चचुग्ट- तामिति तादगिदम् werguasy प्रतिपन्तिहेलभाव इति॥ |
* त्येतदाह इति कचित् पाठः।
३ अध्याये ₹२ च्याडिक्रम्। ११३
ल न शब्दगुणापलब्धेः ॥ ७४ ॥.
भा खगरणान्नापलभन्ते दद्धियाणील्येतत् न भवति sae. सभ्यते डि खगणः शब्दः Bras |
qo तदुपलम्धिरितरेतरद्रव्यगुणवेधम्रं त् ॥ ७५ ॥
भा० न शब्देम गुणेन सगणमाकाशमिद्धियं भवति न शब्दः शब्दस BPR न च प्राणादीनां खगृणग्रणं प्रत्यकं नाणनुमोयते अनुमीयते तु ज्रोत्रेणाकाशरेन. बः ब्दस्य ग्रदणं अन्दगुणलश्चाकाशस्छेति, परिशेषानुमानं वेदितव्यम्, WaT तावत् Ala aA ATG मनसः Brae वधिरत्वाभावः एथिव्यादीनां घ्राणादिभावे सामथ्यं ओआच- भावे चासामथ्यम् श्रसिचेद् श्रोचमाकाश्ञ्च जिव्यते परि Taian ज्रोजमिति॥ |
दति वादव्छायगीये न्यायभाये दतोयाध्यायश्याद्यमा- ङ्िकम् x ॥
भा० परौकितागीद्धिवाखयाख बुद्रिदानों परोचाक्रमः at किममिल्या जिव्यावेति कुतः सं्रयः॥
Wo कम्माकाशसाधम्यात् संशयः ॥ ९ ॥ `
2४
१९३ न्यायदश्ंनवात्छछायनभाष्ये
भा श्रस्यशवलनतार्यां समानो ual उपलभ्यते बुद्धा वि- ग्ेष से पजनापायधम्भवत्वम् faydayq यथाखमनित्यनि- त्यये श्यां बुद्धो नापलभ्यते तेन संश्रयः । अनपपन्नरपः खण्वयं संशयः, eancifcut डि प्रत्यातमवेदनोयाऽनित्या बद्धः सुखादिवत् भवति च संविन्तिश्नाखखामि जा- नामि श्रन्नासिषमिति नचापजनापाये waty 3- काष्व्यक्गिः, arg चेकाष्यवयक्तरनित्या बुद्धिरित्येतत् सिद्धिम्, प्रमाणसिद्धचेदम् शस्तेऽप्यक्रम् इद्धिया्थ॑ष- लिकपरौत्पन्नं च॒गपन्तरागानुत्पत्तिर्ममणा लिङ्गमि्टेवभा- fe, तस्मात् स्ं्रयप्रक्रिवानुपपत्तिरिति। इष्टिप्रवादो- Wea प्रकरणम् । एवं fe पश्चन्तः भवद्न्ति ag प्ररुषख्यान्तःकरूणण्डता नित्या बुद्धिरिति साधनं WIA ॥
॥
द° विषयप्रत्यमिन्नानात् ॥ २ ॥
भा किं पनरिदं प्रत्यभिश्ागम् य॑ पूरव्वमश्चापिषमथे तमिमं
जानामोति wera समानेऽ प्रतिषन्धिन्नानं प्रत्यभि-
जानम् एतचचावख्िताया बुद्धे रूपपन्नम्, नानाले त॒ बद्धि-
| भेदेषृत्पन्नापवगिषु प्रत्यभिज्चानानुपपत्तिः नान्यज्चातम- न्यः. प्र्यभिलानातीति॥
we ATATAAT REG: ॥ ३॥.
श WITS 2 च्याड्िकम्। | १९५.
भा यथा खल् नित्यलं बद्धः साध्यमेवम्प्रव्यभिन्नानमपोति किं. कारणम् Yanna करणेऽनपपन्तिः WT: खल्वयं श्वानं द््॑नमुपलसिवाधः प्रत्ययोऽध्यवखाय दति, चेतना fe पर््वन्नातमर्थम्पत्यभिजानातीति तद्ेतसाद्धे- ता नित्यं युक्तमिति, करणचेतन्याभ्युपगमे तु चेतन सरूपं वचनीयं नानिदिष्टखरूपमात्मान्तरं wuawfa प्रतिपत्तुम्, श्चानध्चेदुद्धेरन्तःकरणम्प्ाग्यपगन्यते, चेतन- wart fa wed का wa: किन्तत्वम् way 4 बद्धा वन्त॑मानेनाये चेतनः fa करोतोति, Waa दूति चेत् न भ्रानादयान्तरवचनम्। पुर्षदचेतयते बद्धिजाना-. तीति नेदं ज्ञानादयोान्तरमृच्यते चेतयते लानोते ब्य ते पश्लुपलत श्व्येकायमयं दति, बुद्धिज्ञापयतोतिचेत् द्धा जानोते पुरुषे बद्धिश्चापयतोति सत्यमेतत् एवश्चा- भ्युपगमे ज्ञानं परुषस्येति fag भवति न बुद्धेरन्तःकरण- सेति प्रतिपरुषञ्च शब्दान्तरव्यवस्छा प्रतिज्ञाने प्रतिषेध- रेतुवचनम्.। यञ्च ॒प्रतिजानोते कथित् पर्षद्येतयते. कथिदुध्यते कञचिदुपलभते कचित् पश्यतोति पुरुषान्तरा- णि खल्विमानि चेतनोवेधोपलभ्धया cela मैकेते धमी. दति, रत्र कः प्रतिषेधरेतुरिति, अरथस्याभेद दति चेत् समानमनिन्नायौ एते wer tia तत्र व्यवखानुपपन्ति- रित्थेवं चेन्मन्यसे समानं भवति पुरुषञ्येतयतं बुद्धिजोगोते ट्त्यजाणयैा न भिद्यते तचाभयाखेतगलाद्न्यतरणेप,
१९६ न्यायदश्रंगबात्यायनभा्ये
ure fa चदि पनब्यतेऽनयेति बाधनं बुद्धि्मनरएवा च्यते ae नित्यम् श्वस्वेतरेवं मन तु मनसमेविषयप्रत्यभिन्नाना- faaaai दृष्टं fe करणभेदे wateara प्रत्यभि- wre सव्यदृषटखेतरेण प्रत्यभिन्नानादिति waq प्रदी- पवश प्रदीपान्तरदृष्टस्य प्रदोपान्तरेण प्रव्यमिश्नामसमिति तस्नाज्ज्ञातुरयं नित्यले हेतुरिति। यख मन्यते बद्धे रवस्िताया यथाविषयं awar ज्ञानानि निदखरन्ति ठ- fey टनश्िमतेा नान्येति ॥
Go न युगपद व्रणात् ॥ ४ ।
भा दन्ति ड {तिमता र मन्यवे ठन्ति मताऽवखानादुत्तीमा-
` मवस्ानसिति यानोमानि विषयद्दणानि तान्यवतिष्ठन्त इति यगपद्धिषयार्णा aed प्रसज्यत दति ॥
we अप्रत्यमिन्नाने च विनाशप्रसङ्गः॥५॥।
भा. . अतीते qwuafama टन्तिमानप्यतीत raz:
arya विनाशः vasa वियर््यये च मानालमिति। afay चेकम्ममः पच्ंयेणेद्धियेः संयुन्यत दति॥
qo कमदृत्तित्वाद्यु गपद्रदणम्.॥ et
श ध्याये २ च्राङिकम्। vgs
भा. tfeardrat ठन्तिटन्तिमतागानालमिति, waa च प्रादुभावतिरोभावयोरभाव cfa
° श्प्रत्यमिन्नानश्च विषयान्तरव्या सङ्गात् ॥ ७ ॥
भार श्रप्रत्यभिन्नानमनुपलसिः, aye fare कस्यविदथ॑- स्य विषयान्तरव्यासक्ते मनश्युपपद्ते टतिति मतोनौाना- त्वात् एकव छयनर्थकोव्यासद्ग दति । वियुते चान्तःकरणएणा पय्यायेणेद्धियैः संयागः ॥
त्र न गत्यभावात् ॥८॥
भा प्राप्तानोख्ियाण्यन्तःरकणेनेति WIE गममस्या- भावः। ततर क्रमटत्तिवाभावादयुगयद्रुदणामपपत्तिरि- ति गत्यभावाच्च प्रतिषिद्धं विभुनाऽम्तःकरणस्याय॒गप- Eve न लिङ्गान्तरेणामुमौयते। यथा चकुषा गतिः प्रति- fagr सन्निषटष्टविप्रशृषटयेस्हककालग्दणात् पाणिर्चद्र- मरेोर्व्यवधानप्रतीचातेनानुमोयत दति सोऽयं नान्तः- करणे विवादा न aw fawa fag fe मनोऽन्तःकरणं जित्यश्चेति, क afe विवादः aa विभुले तख प्रमाणता- suas: प्रतिषिद्धमिति एकश्चान्तःकरणं नागा चेता-
* इद्दरियायामिति कचित् पाठः| ` ` `
-”
१९८ गभ्यायदश्रंनवाद्यायनभा्े
भार ज्ञानाद्धिकाटृन्तयः चलविन्नानं घ्राणविन्नानं ₹पविन्नानं गन्धविश्नानमेतचख त्ति मतारोकलेऽनु पपन्नभिति । एतेन
विषयान्तरव्यासक्गः van: । विषयान्तरयदणल षणा वि- खयानकरव्यासक्गः WETS नान्तःकरणस्पेति कनचिदिद्धिये- ण fafa: कनचिदसत्निधिरिति। अयन्त व्यासङ्ग ज्ञायते मनस दति। एकमन्तःकरणं नाना awa इति wane ठत्तेरिदमच्यते॥
a स्फटिकान्यत्वाभिमानवत्षदन्यत्वाभिमानः ॥ WER
ate. Wet दत्तो मानालाभिमानः यथा Taratr पडते स्फटिके अ्रन्यलाभिमानानीलालाहित इति। एवं विषयाम्तरोपधानादिति॥
we न हेत्वभावात् ॥ १०॥
भार स्फरिकान्यलाभिमानवदयं wag मानालाभिमाने गणो न पृन्गन्धाद्न्यलाभिमानवदि तिदेतुनौसि रेलभा- वारनुपपन्न दृति, समानो हेतभाव इतिचेत् न श्ञा- नानां क्रमेणोपजनमापायदशंनात् क्रमेण दोद्धियार्यषु त्रानान्येपजायन्ते चापयकि चेतिदृष्वते तस्ाद्न्ान्यला-
द अध्याये ाङिकम्। १९६९
भाग भिमानवद्यं wag नानालाभिमानष्ति। स्फरिकान्य- त्वाभिमानवदिव्येतदग्टव्यमाणः चशणिकवद्याष॥
ख स्फरिकेऽप्यपरापरेत्पत्तेः सणिकत्वाड्यक्तीनाम- हेतुः ॥ ११.॥
भा स्फटिकस्ाभेरेनावखितखोपधानमेदान्नानालाभिमा- म् दटत्ययमविद्यमागदेतुः पक्षः, कस्मात् सफरटिकऽपपरा- परोत्पत्तेः, स्फरिकेऽणन्ाव्यक्रय sau war नि- cam इति, कथम् सणिकलाद्यक्ोनां च्णञ्चाण्पोयान् कालः, सषणश्ितिकाः क्षणिकाः, कथं पुनर्गम्यते चणिका- ama दति, उपचयापचयप्रवन्धद्गाष्डरोरादिषुः पक्तिनिटेत्तस्यादाररसस्य शरोरङ्भिरादि भावेनापच- “Asay प्रबन्धेन Waa उपचयाद्क्रीमामुत्पादरः अपचयाट्ाक्रिभिरोधः, एवं च खत्यवयवपरिणाममेदेन हृद्भिः शरीरस्य कालान्तरे waa इति साऽयंव्यक्रिमाते वेदि तव्य इति॥
if
qe नियमेत्वभावाचथादृर्भनमभ्यनु्ना ॥ १२॥
भा० . पदाथानां खवा व्यक्रिषुपचयापचयमप्रबन्धः रीर वदिति मायं जियमः, कस्मात रहेलभावात्, गाजप्रत्यच्ठम- भुमानं वा प्रतिपादकमस्तोति, तस्नाद्चयाद्श्नमन्यनन्ना
Vv
६७० ग्धायदर्नवाक्छावनभाथ्े
le चज यचापचयापचयप्रबन्भोा दृश्यते तज तज व्यक्तौनाम- परापरोत्य्िरूपचयापश्चयप्रवन्यदर्थनेनाभ्यनन्नायते य चा रीरादिषु, यच यत्र म Tad तच तच प्रत्याख्यायते यथा ग्रावप्रतिषु,स्फटि केऽणुपचयापचयप्रबन्धां न Tua तस्मादयं स्फरटिकंऽप्यपरापरोत्पस्तिरिति, चथा waa कटुकिषा सब्बद्रव्याणां कटुकिमागमापादयेत्, तादृगे- तदिति । यचाभ्रेषनिरोधेनापूरवीत्यादन्निरन्यं द्रव्यस- माने efeart मन्यते aaa ॥
we नेात्पत्तिविनाशकारणेापलम्धेः ॥ १३॥
भा खत्यत्तिकारणं तावदुपलभ्यते अवयवेापचयावस्मी- ` कादौनाम्, विनाश्रकारणद्चोपखण्यते चटादोनामव्रयव- विभागः। we ल्वगपचितावथवं निङध्यते अमुपचिता- वथवश्चोत्पद्ते तस्छारेषनिरोधे निरग्ये वा पूरवैत्यादेम कारकमुभयच्यपलभ्यत इति ॥
wo कछषीरविनाशे कारणानुपलन्धिवहष्युत्पत्तिवच्च त- Trae: ॥ १४।
‘ate | यथानपलभ्यमानं सोरविनाश्कारणं canter. arwEraayad तथा स्फरिकेऽपरापराखु व्यक्तिषु विना्रकारणमत्पन्तिकारणं चाभ्यनुञ्चैयमिति॥
१ UNIT र ्ाङिकम्। १९०६ ° शिङ्गताप्रहणान्ननुपलस्धिः ॥ १५॥
भा सोरविनाशखिष्ठ चीरविनाककारणं cepacia .
fey दधयत्पत्तिकारण्ञ्च रटदह्यतेऽतागानूप॑लसिः । ` विष-
wag स्फटिकादिषु tay अपरापरोत्पन्ना यक्रो-
ta लिङ्गमस्तोत्यनु*ट्िरेवेति, wa कञ्चित् परि- दारमाद।
स न पयसः परिणामगुणान्तरप्रादुभावात् ॥ ॥ १६ ॥ 7
भा पयैषः परिणामा म विनाशं cae are परिणा- warfare cae पुष्वेधर्मानिटठन्तो धम्मो नरोत्पन्ति- रिति। गृणान्तरप्रादुभाव carat श्राह गुणान रपरा gay wae पूर्ववगुणनिटठक्ता गणामरम्त्यद्यत ` दति सं amare दव, way प्रतिषेधः॥ .
qe ब्यूहान्तराद्द्रव्यान्तरात्यस्तिद् शनं पुब्वदरब्यमि- इत्तरनुमानम् ॥१७॥ `
भा स्ष्डंनलकणार् वय्युहाद्र्योन्तरेदभून्यत्यत्े रहय * त्थ गृत्पत्तिरिति कचित् पाठः| v2 ।
LOR ` RUT गवाद्धायमभाष्य
भा माणे पूवे. पयोद्रव्यमवयवविभागेग्धोनिटक्षमित्यग्- मोचते यथा म्टद् वयवानां बयुहान्तरादुग्याकरे wqrer- gaat पुष्ये wafrege टद वयवविभागेभ्या नमिव- Watfa ग्टददावयवान्षयः पयादभानान्नषनमिरोसये नि- रन्वयेोद्रवयान्तरोत्पादोघटत. दति ऋभ्वनुन्चाय च निष्कारणं Wiad <aneg प्रतिषेध उच्यते दति॥
कथिदिनाशकारणानुपलंमेः . कविचापलम्पे- रनेकान्तः ॥ १८ ॥ क
ate... लीरदधिव्रलिष्काररौ farina फटिकारि- व्यक्तीनामिति नायमेका इति, कस्मात् रलभावात्
- भाषरेत॒रस्ति श्रकारणा विनाथेत्पादै स्फरिकादि amit चीरदभिवत् न पुमविंगाश्चकारणाभावात् कु- we विनाशनः उत्पत्तिकारकाभावाचोत्प्तिः एवं ख- रिकादिव्यक्तीर्गां- विनाजओोत्पन्तिकारणाभावादिमाशओा-
` ; त्यन्तिभाव शति निरधिष्ठान द छान्तवचमम् ग्टह्य Caretta: स्फटिकादिषु. स्पादचमाश्रय- वान् दृष्टान्तः चौर्विगाञ्नकारणानुपलयिवहध्य"पखयि- वच्चेति at a न ग्टद्येते तस्माज्निरधिष्टानेयं दृष्टान्तः
* इुत्पततिवचचति कचित् पाठः!
श ध्याये? थाडिकम्। RoR
wtf, wana च स्फरिकस्योत्पादविनाणा याऽ साधकस्तस्याग्यनन्ञागादप्रतिषेधः। gare निष्कारणो विनाभात्पारौ स्फटिकादीनामित्यभ्वनुश्चेयाऽयं दृष्टान्तः प्रतिषेद्धुमश्रक्यलात् लोरदधिवन्ुनिष्कारण्छा fant त्पादावितिश्नक्योयं प्रतिषद्धुः कारणता विनजात्प- त्तिदश्नात् सोरदप्नारविनाओत्यन्तो प्ता तत्कारष- मनु मेयम्, काय्येखिङ्गं हि कारणमिद्युपपन्नमभित्या बुङ्धि- रिति। इदन्न चिन्यते केयं बुद्धिः अरातोद्ियमगोाऽ- धानां aw इति प्रसिद्धापि च खलयमर्थः otter madara प्रक्रियते साऽयं बुद्धा सन्निक्धैत्पक्ेः संश्रयः विक्नषस्याग्रणादिति। तजायं fase: ॥
० नेद्धियाथेयास्तदिनाथेऽपिन्नानावस्थानात् ॥ ॥ १९ ॥ वः
भा मेन्धियाणामयानां वा गुणे ज्ञां तेषां विनारे.ज्ना- नश्य भावात्, भवति खलिद निद्धयेऽयं च विनष्टे. ज्नानम- द्रालमिति.नः eo waft fare ज्ानमवितुमहति अ- न्यत् खल् चेतदिद्धियार्थसन्निकरषंनं wrt यदिज्ियार्ं fant a भवति, दृदमन्यदात्ममनमःखल्तिकर्षजं तद्य यु- arate दति, wha: खल्विथमद्ाचमितिपूर््दृष्टवि- षया न च विज्ञातरि गष carved: रणं युकम्, म
१७४ ग्यायदश्चंगवाद्छायनभाष्य
भागचान्यदृष्टमन्यः सरति, म च मगसि ्चातगयश्यपगम्बमामे शकधमिद्धियार्ययोज्नंद्रलं प्रतिपादयिहुम्, wa तरि मनो गुणो स्चानम् ॥
° युगपञ्ज्ेयानुपलब्धेख न मनसः ॥ २० I
भा० चुगपजन्नेयानुपलयिरन्तःकरणष्य लिङ्गम्, TI युग- , पञन्नेयान पलब्यानमीयते अन्तःकरणं ग तस्य गणेान्ना- ` भम्, we तदि, WE वश्रिलात्ः वभो ज्ञाता, वश्यं कर्- wa, gra च करणभावनिटन्तिः चाणादिसाध- gre चः ज्नातुर्गन्भादिज्ानभावादनमोयते श्रन्तःकरण- guna ygafeum सपतिखेति तज चभृश्नामगणां स त्मा, यन्त सुखाद्यपलभिसाघधनमनम्तःकरणां मनखदिति ¦ संज्ञामेदमाचन्ना्थमेदर्ति, थुगपणन्नेयानुपलभेश्चायागिन दति श्वाय, योगी खल् ऋद्धा wedarat विकरण- चमौ निमाय सेद्धियाकि भ्रीरान्तराणि तेषु तेषु युग- qatar, तद्धेतदिमेा ज्ञातययं पञ्चते माणा मन- सोति, विभुवे वा मनखा wre नात्मगुणलप्रतिषेधः, fag मनणदन्तःकरणण्तमिति तद्य शुवद्धियेर्युगपत् संया - ` `. ATRL नान्यत्पथेरच्िति ॥ |
तदात्मगुणत्वेऽपि तुल्यम् ॥ Ve ॥
\ * ard xfa कचित् पाठः।
द अध्याये ? खाङ्िकम्। १७५
भा विभुरात्मा बर्वद्धियेः dan दति य॒गपञअन्नानेात्पनि- nee इति॥
qo इन्दियेमनसः सन्रिकषाभावात् तदनु*त्पत्तिः॥ ॥ २९२॥
भा गन्धाद्युपखमभेरिद्धियार्थसन्निकर्षवदिद्डियमनःसन्निक- ऽपि कारणम् त चायोगपद्यमणलवात् मनसः, अ्था- गपद्यादनत्प्ि युंगपज्न्नानानामात्मगुणलवेऽपीति | यदि पुनरादोन्धियाथंसन्निकषमा बाद्रन्धादिज्चागमुत्यचते ॥
qo नेत्पत्तिकारणानपटेणात् ॥ २३१
भाग आदोद्ियसन्निक्षमाचाद्न्धादिशभ्चानमुत्पद्यत इति माजेात्पन्तिकारणमपदि श्यते येनेतत् प्रतिपद्येमहोति॥
qo विनाश्कारणातुपलब्धेश्ावस्थाने तत्रित्यत्वप्र- सङ्गः॥ २४॥ tee
भा० तदात्मगृण्लेपि तुखमिच्छेतदमेनं खमुखीयते। दिवि- धा fe गणनाश्हेतुः, गुणामामाश्रयाभावे विराघो
* तदनुपपतिरिति कचित् पाठः।. |
(76 004 MATU ATM AAA
mm, नित्यलादा त्नाऽनुपपन्नः पृष्व, विरोधी च बुद्ध गुणा WA तस्मादात्मगणले षति बुद्धेनिंत्यलप्रसङ्गः |
wo अनित्यत्वग्रहादुबेबुद्यन्तरादिनाशः शब्दवत् ॥ २५ ॥
भा० fet बुद्धिरिति सव्वश्रोरिणणं प्रत्यात्मवेदनीय- मेतत् गह्यते च बद्धिषम्तागस्तत्र ब्धे बद्यन्तरं विरोधी गण LAMA, चया WTA शब्दः बब्दाकर- विरोधीति, segay श्ञागकारितेषु संस्कारेषु afar- तव्वात्मखमवेतेव्वात्ममगसाख्च wend समाने. खति- रत सतिम कारणद्धायैगप्चमसीति युगपत् waa: भरादुभंवेयः चदि बुद्भिरात्मगुणःस्यादिति। तजर कञ्चित् 7 सन्निकरषंस्वाधोगपद्यमुपपादयियन्नाद ॥
Go श्रानसमवेतात्मप्ररेश्सन्निकषान्ननसः स्मृत्य त्यक्तेन युगपदुत्पत्तिः ॥ २६ ॥
भा च्चागसाधनः संस्कारा ज्ञानमिद्युच्यते weardga- Tansee: पयायेण मनः सजिशव्यते श्रात्ममनःसन्नि- कषात् सखतयाऽपि qaray भवम्तोति॥
छ नान्तःशरोरटनित्वाग्मनसः ॥ २७ ॥
| । 0 R व्याये asa) १७७
en = क
भा सदेरस्यात्मनोा मनसा संयागा विपमानकश्ाश्य- सिता जोवनमिष्यते। aware प्राक् प्रापणारन्तःश्ररी- रे वन्तंमानस् मनसः अरीराददिश्चानसंखत्रैरात्मप्ररेत् संयागानोापपद्यतद्ति॥
ख साध्यत्वाददेतुः ॥ २८॥
भाग विपच्यमानकमाग्रयमाचं Mara, एवश्च सति साध्य- AMANITA मनषद्ति।
Go सरतः शरोरधारणापपक्तेर प्रतिषेधः ॥ २९ ॥
भा० सुस्मृषंया खल्वयं मनः प्रणिदधानः बिराद्पि afe- दथ सरति सरत शरीरधारणं इष्यते warez: सन्िकषजय naar दिविधः धारकः प्रेरक, भिःख्ते-ख शरोराददटिमंनसि धारक प्रयत्न सखाभावाङ्गुलात्पतनं स्यात् रीरस्य सरत श्ति॥ ।
० न तदाशुगतित्वा्मनसः ॥ ३० ॥
भा श्राष्रुगति मनसस्य वहिः भ्ररोरादात्मप्ररेेन ज्ञान wan sland: प्रत्यागत च -प्रयन्नेत्पाद्गमभयं
Kw —_
yes म्धयायदशं नवाद्यायगभाष्ये
भाग्यच्यत दृति, उत्पाद्यवा धारकं प्रत्नं WUT ATE मनसाऽतस्तनापपन्नं घारणमिति॥
खण न सरणकालानियमात् ॥ ३१॥
भा० किञ्चित् fad wad किञचिद्िरेण, यदा बिरेण तदा सुर॑या मगसि धायंमाणे चिन्ताप्रबन्छे षति कस्य- facia faguaa चिन्तनमाराभ्धितं खतिरेतुर्भवति तजञैतख्िरनिखरिते मनसि नेापपद्यते दति, श्रीरसंयोा- गागपेचखत्मनः संयागा wzwafaea: WAG भागा- ` चतनलात् उपमागायतनं पुरुषस भ्रातुः AEE न तते ` निरितस्छ ` मनस आत्मसंयागमातरे ज्ञानसुखादोमा- AAT कस्प्यते, कतो वा बरी रतरयथ्ैमिति ।
qe आत्मपेरणयटच्छात्तताभिश न संयागविशेषः WR |
भा आत्मपरेरणेन वा aad वहिः अरीरात् संयोागविश्न- षः स्यात्, यदृच्छया वाकञ्िकतया, Waar ar मनसः waar चानुपपञ्तिः, कथम् सन्तव्यलारिच्छातः- खरण- ज्ञानासंभवाख, यदि तावदात्माऽमुबार्थस्य खतिरेतः
* म! रचित;(म.व कचित् ars: |
ह wate ufsaa १७९
भार संस्कारः अमग्बिक्लात्मप्रदेभे समवेतस्तेन मनः संयज्यता-
fafa मनः प्रेरयति तदा -रूतएवासाव्थी भवति न HAA | न चात्मप्रत्यक्तश्रात्मप्रदे्ः GMa तता- नपपन्नातमप्रत्य्ेण. संविन्तिरिति, gaat चायं मनः प्रणिदघधागखिरादपि कञ्चिदथंसरति नाकस्मात्, नलश्च मनसानास्ति ज्ञानप्रतिषेधारदिति, एतख॥
, 4
GZ व्यासक्तमनसः पाद्व्यथनेन संयागविशेषेण
भा
समानम् ॥ 88 ॥
यदा खल्वयं BHAT: क्चिदटेशे शक्रया कष्टकेम वा पादव्ययनमभाग्नोति तदाव्ममनःसंयेागविक्नेषएषितव्यः, दृष्टं fe दुःखं दुःखवेदनश्चेति तत्रायं समानः प्रति. षेधः, UT Sal तु विशेषे नाकसिको क्रिया, arafaa: सयोग इति, कदु SA TAT ज्रियाहेतरितिचेत् शमानम्, RAYS TIS GIVE figay- Vatd दुःखं दु ;खसंवेदमश्च सि ्यतीत्येवश्चेग्मन्यसे समानं सखतिरेतावपि संयागविश्रेषोा भवितुमर्ति। तच यदु क्ष- मात्मप्रेरणयदृच्छाक्ञताभिख न भयोंगविशेषश्त्ययम- प्रतिषेध दति पूर्वस्तु प्रतिषेष गान्तःशरीरटतन्तिला- aaa दति, कः खल्विदानीं कारणयेागपद्यसद्भावे रग-
पदख्मरण्सय रेतुरिति॥
2w
ab
१८० न्यायदशंमवाद्यायगभाष्ये
ao ` प्रणिधानलिङ्गादितन्नानानामयुगपद्धावाद्युग- पद्स्मरणम् ॥ २४ ॥
भा. यथया खषस्वातमाममसेः सन्निकषंः darcy wlata- v4 प्रणिधानं लशिक्कादिश्चागानि तानि च म यगपङ्गव- fa aqaat सतीनां य॒गपदनुत्प्तिरिति ॥
we प्राति*भवत् प्ररिधानाश्नपे्े ara योगपद्य- प्रसङ्गः ॥ ३५ ॥
भा यत् खदिवदं प्रातिभभिव ज्ञानं प्रणिधानाद्यनपेच
arrange कदाचित्तस्य यगपदुत्पन्तिप्रसङ्गारेल- भावात् सतः खतिरेतारसम्बेदनात् प्रातिभेन खमाना- भिमानः, बहृर्थविषये वे चिन्ताप्रबस्पे किदेवाथ॑ः कस्य- चित् खृतिरेतः, तस्धानुचिन्तनात् ae wfaiafa, ग- चायं सान्ता सभ्य Ofatd संवेदयते, एवं मे सृतिरत्प- सेत्यसंवेदभात्, ,प्रातिभमिवज्नानमिदः ardfafa i मा- तिभे कथमितिचेत् पुरुषकश्मविशेषादुपभे गवज्ियमः | प्रातिभमिद्ानीं wrt युगपत् कस्मात् नात्पद्यते यया-
ae oe a डतसिश्नारसंमतम्।
द ्यथध्याये afer | | १५१
MIGHT क्षौ युगपदुपमागं न करोति। एवं पङ्षक- अविशेषः प्रतिभाडेतुमं यगपंद्नेकं प्रातिभं ज्ञानमुत्पा- . दयति, हेलभावादयुक्रमेतदिति चेत् ग TUS प्रत्यय- wie सामथ्यात्, उपभोगवक्नियमशूत्यस्ति दृष्टान्तः, रेतुःगास्तोति Vana न करणस्य प्रत्ययपय्याये साम- ary भेकञिन् Ha यगपदनेकं ज्ञागमत्यद्यते, गचाने- कचिंरदिदं दृष्टेन प्रत्ययपय्यायेणामुमेयं करणसामथ॑- मित्यम्भूतमिति न wrafdareufaar देदनानाले परत्यययेगपद्यादिति, sag fara: प्रतिषेधः शरव .स्थितशरोरस्य चामेकञ्नानसमवायारेकप्ररेे. यगपदने- कायस्मरणं श्यात् कचिदवावखितशरोरस्य wraftix- या्यप्रमन्धेन श्नानमनेकमेकस्िन्नात्मप्रदे्े समतेति तेन यदा मनःसंयच्यते तदा श्रातपव्वैस्यानेकस्य यगपत् सारणं प्रसज्यते प्रदेशस्य संयागपय्यायाभावादिति ्राल्म- प्रदेश्ामामद्रव्यारत्वादेकाथसमवायस्याविग्रेषे सतियेा- गपद्यप्रतिषेधागुपपत्तिः, भरब्दसम्ताने त ओजापिष्ठान- प्रत्यासत्या «wT संखकारप्रत्यासस्या मनसी सल्यत्पत्तेनं युगपदुत्पत्तिप्रसङ्गः, gua त॒ प्रतिषेधे नामेकश्चागसमवायादेकप्रदध्े चुगपत् wafanay दति, यत् पर्षधर्माश्ागमनम्तःकर ण रोच्छादरेवप्रयत सुखदुःखानि ust इति कस्यचिदुभ्रेन तत् प्रतिषिध्यते।
द° श्रस्यष्डादेषनिमित्तत्वादारम्भनिरत्याः wae |
1 * = + 1 ‘ = = i Sw a tell . as * सिः
* | . १ 9 सि त 7 0 *
|
१८९ ` ग्यायदषंनवाद्यायनभाग्ये
ato ` श्रयं खल जामते तावत डद मे सुखसाघधनभिदं a दुःखसाधनमिति, जातं सुखमाधममाप्नमिच्छति दुःखसा- धनं हातुमिच्छति, प्रापु" TRIMS सुखसाधना- वाक्ये समोहाविधेषश्रारमभः, जिहासाग्रयुक्रस् दुः खषाध- नपरिवष्लंनं frefatd आागेच्छाप्रयमसुखदुःखामामे- कंमाभिसम्बन्धः एककन्तेकलं ज्ञानेच्छाप्रटन्लोनां समाना- श्रयल ञ्च, तसमाज्त सच्छा देष प्रयत सुखद्ःखाभि VAT: ना- चेतनस्येति, आआरम्निट्त्याख प्रत्यगात्मनि दृष्टवात्यर- चानुमानं afzaafafa wa तचेतनिक sre ॥
ge तखिङ्गत्वादिष्छादेषयाः पार्थिवायेषप्रतिषेधः
. ॥ ३७॥
भा श्रारम्भनिटत्तिलिक्गमविष्छादेषाविति यस्यारमनि- am तस्येष्छादेषोा aw ज्ञानमिति प्राप्तं पाथिवाणयते- लसवायवीयानां श्रीराणामारमनिदठ्त्तिदभंनादिच्छा-
~ ana इति चेतन्यम्॥
ख ` पर श्वादिषारम्भनिटत्निद शनात् | 8c ॥
भा० ज्ररोीरेचेतन्यनिदटसिरारमनिटतन्तिदशंनादिच्छादष-
SO का ण जभ
* प्रापीच्छेति समीचीनः aa: |
R ध्याये २ ङ्कम् |: | VER
भाग्ज्ञानेयाग दृति प्राप्तम् परश्वादेः करणस्यारमनिढ- न्तिदशंनाडेतन्यमिति। अथ शरोरशेष्छारिभियीागः परयादेस्हठ करणस्यार्मिटनत्ती व्यभिचरतः न तद्भयं | Ya: पार्थिंवाप्यतेजस्वायवीयानां अरोराणामारमनि- टत्तिदर्धनादिच्छाटेषश्नाभेयौग द्ति। यन्त्यन्याः तज्िङ्गलादिष्डादेषयाः पार्थिवायेष्वप्रतिषेधः एथिया- Slat तानामारम्भस्तावत् चसख्ावरशरोरषु तद्वयव- avfay: प्र ्तिविशेषः, खष्टादिषु च लिङ्गाभावात् प्रठन्तिविशेषाभावेानिषृत्तिः आरम्रनिद्त्तिखिङ्गा विष्छा- दषाविति पाथिवाप्येवणषु तदूशंनारिच्छादेषयेस्तया- maa दति सिद्धं तचेतन्यमिति॥
ee कुम्भादिषनुपलब्धेर हेतुः ॥ ३९ ॥
भाः कुम्भारिग्टदवयवाां गयुरशिङ्गः vefafaie ्रा- रम्भः, सिकतादिषु प्रटत्तिविशेषाभावानिदत्तिः, न च ग्टत्सिकतानामारमनिट्तिद नादि च्छा देषप्रयत्नन्नाने- यागः, तसात् तशिङ्गलादि च्छादेषयोरित्यरेतुरिति ॥
द° नियमानियमो तु तदिगेषका ॥ ४० ॥
भा तयारिच्छाद्ेषयाभिचमानियमा fatear भेदका ्सच्डादेषनिमितन्ते vefafrewt ग खाश्रये किन्त-
[ ध es of च, te । 3
(14 7 | १८१ | न्धायदश्रंनवाद्यायनभाष्ये ure fe प्रयोाव्याश्रये, तज प्रयज्यमानेषु way प्रटन्तिनिदटन्सतो @ म सवषु दद्यनियमापपन्तिः। यस्य तु *ज्ञानाद्भूता- नामिच्छादेषनिभिन्ते witafaewt aad ae नि- यमःच्यात्। यथा गतानां गुणान्तरनिमिन्ता प्रटत्तिगंण- ` प्रतिबन्धाख निदत्तिभूतमाजे भवति नियमेग एवं wa- aa ज्नानेच्छादेषनिमित्ते प्रटत्तिनिटत्ती खाश्रये स्याताम्। तस्मात् प्रयाजकाभिताक्नानेच्छादेषप्रयताः प्रयोाज्याश्रये तु प्रृन्तिजिदन्ती दति सिद्धम्। एकथ- Qt त wizasa भिरन॒मागम्। शतचेतनिकसधैक्- ` रौर बहनि तानि स्नानेच्छादषप्रयन्नगणानोति स्चाद- मङलं प्राप्तम्, श्रामिति aan प्रमाणं नास्ि। यथया नानाश्ररोरेषु गाना HIATT ART lesa yeaa, एव- मेक््ररीरेपि बुद्यादिव्यवस्वानुमानं wa qreasa- रेति दृष्टसखान्यगणनिमित्तः wefwfaier तानाम् सोनुमानमन्यचापि दृष्टः करणलचणेषु wag परश्चारिषु- पाद्ानलच्णेषु च र्टक्मष्टतिष्वन्यगृणनिमित्तः प्रठत्ति- fata: सोनुमानम् अरन्यचापिच। चसखयावरश्रोरेषुत- दवयवव्यहलिङ्गः ्रटृत्तिविशरेषभूतानामन्यगु णनिभिन्तदति सख च . गणः प्रयत्रसमानाश्रयः संस्कारो धश्ाधम॑षमा- स्यातः सवीर्यः परषायाराधनाय प्रयोजकेग्धतानां प्रय-
* त्वादिति कचित् पाठः|
(05 श Mya श अाडङिकम्। १८५ भाग वदिति) श्रात्मास्तिलरेतुभिरात्मनिष्यवरेतमभिख शत- षवे तन्यप्रतिषेधः छतावेदितव्यः, नेदधिया्थयाखदिनाशेपि .. सलामावस्यानादिति च समानः प्रतिषेध दति, कियामाजं क्रियोापरममाचह्च प्रटन्तिनिदटत्ती श्त्यमिप्रेल्यक्रमलि- क्रलादिच्छादेषयोाः पायिंवाद्ेव्वप्रतिषेषः, अन्यथाविमे. श्रारम्मनिटन्तो" आख्याते न च तथाविधे एयियादिषु द- Wa, तस्मादयुक्तं तशषिङ्गलादिच्छादेषयेः पार्थिंवायेव्व- प्रतिषेध दति। भूतेद्धियमनसां समानः प्रतिषेधामनगद्ढ.- दादरणमाचम्॥ |
° यथोक्तहेतुत्वात् पारतन््यादकूताभ्यागमाञ्च न मनसः ॥ ४१ ॥
भा० दच्छादषप्रयत्रसुखदुःखन्ञागान्यातनखिङ्गमिव्यतः
प्रति aa dyad तेम भूतश्ियमन षाञ्चेतन्य
प्रतिषेधः । पारतन्धत् परतन््ाणि भूतेद्धियमर्नांसि-
धारणप्रेरणबयुदनक्रियासु प्रयत्रवश्ात् waa चैत- न्ये पनः aerate स्यरिति। श्ररताग्धागमाख प्रट्ति- वाग्बद्धिश्रोगारम्भ दरति चेतन्ये श्तेद्धियमनणां पर- हतं कमं परषेण भुज्यत दृति स्यात् श्रचेतन्ये तु AMT खहृतकण्फलेापभागः पुरुषस्येदयुपपश्चत हति, wate सि- Sly age: ॥
x ob a
६९८९
न्यायरशंनवाद्यायनभाष्ये
ख° परिशेषा यथोक्तरेतूपपत्तेख ॥ ४२ ॥
भा० श्रा्मगणान्नानमितिप्रकृतम्, परिश्ेषा नाम प्रसक्त-
प्रतिषेधेऽन्यचाप्रसषङ्गाच्छिवयमाणेसम्पत्ययः, भृतेदधियमन- सां प्रतिषेषे द्रव्यान्तरं न प्रसज्यते fread चात्मा तस्य गणान्ञानमिति श्रायते, यथोाक्रदेदरपपन्तेखेति दं मस्यर्धनाभ्यामेकार्थंगरदणादिक्छेवमादीनामात्मप्रतिपन्तिरे- दनामप्रतिषेधादिति परिेषश्नापना्थै प्रतस्ापना- दिन्नानायच्च यथोाक्ररेतपपत्तिवचनमिति। श्रथवाप- प्ति हेवन्तरमेवेदम् नित्यः खलवयमात्मा चसख्मादे- afar शरीरे धकांञ्चरिला.काथमभेदात् खं रेवेषुपपयते
अधर््ाञ्चरित्वा दरेरभमेदाक्रकेषृपपद्चत दरति उपपत्तिः
ररोरान्तरप्राक्भिलक्षणा, सा सति say नित्ये चाश्रयवतीो बद्धिप्रबन्धमाचेत निरात्मकं निराञ्चया area दति एकसलाधिष्टानखानेकञ्नरीरयोागः संषार उपपद्यते | शरोरप्रबन्धोच्छेदसापवगीामक्रिरिष्युपपद्यते, बुद्धिसन्तति- ara लेकसलान॒पपन्तेनं कथिहोघंमध्वानं सन्धावति गन कञिच्छरोरप्रबन्धादिम॒च्यत दति संषारापवगंनुपप्नि- रिति बुद्धिरुकतिमाचे च सलभेदात् सम्वेमिदं प्राणिव्यव- हारजातम्प्रतिसंडितमव्याटक्मपरिनिष्टनञ्च स्यात्, ततः सरणाभावाननान्यदृष्टमन्यः खअरतोति, सरण खन. प्ववश्चातख्छ समानेन MAT यणम् अ्रन्नासिषममुमयै
१ अध्याये २ ख!ङिकम्। १८७
are ज्ञेयमिति, सायमेका ज्ञाता पुष्वश्नातमथे गृह्णाति त- are ग्रदणं सारणमिति, तदुद्धिप्रबन्धमाचे निरात्मकं नेापपद्यते. ॥
ख ° स्मरणन््ात्मनान्नखाभाव्यात् ॥ ४३ ॥
भा उपपद्यत इति, आत्मन एव मरणं न बुद्धिसन्तति- माचस्छेति, तश्रब्दोाऽवधारणे, कथम् न्खखरभावलात् जचद त्यस्य खभावः Sw: | श्रयं खल wrefa जानाति श्र- भ्ञासीदिति जिकालविषयेणानेकेन भ्चानेन सम्बध्यते तखा- w जिकालविषयं art प्रत्याद्मवेदनोयम् ज्चास््ामिजा- नामि अक्नासिषमिति ada तद्यष्यायं खोधम्मस्तश्य समरणं म बुद्धि मबन्धमा चस भिरात्मकस्छेति। ` afaggara- योगपद्याद्यगपद् खर एमिल्युक्रम्, अथ ae: ठतिरत्पद्यते द्रति, wa: खख ॥
ao प्रखिधाननिवन्धाभ्यासलिङ्गलक्षणसादश्यपरि- ग्रहाश्रयाशरितसम्बन्धानन्तययवियेागेककार्य्यवि- राधातिश्यप्रा्तिव्यवधानसुखदुःखेच्छादेषभ- याऽधित्वक्रियारागधम्माभम्मेनिमितभ्यः ॥ ४४॥
भा सुख्ूषया मनसो धारणं प्रणिधानम्, सुसूषिंतलिङ्ग- 2
९८८. न्धायदर्शनवाद्छयायनभाष्ये
4
are femngrafaarceg, भिवन्धः खष्वेक यन्धे पयमे- Satara, एक ग्रन्थोपयताः खल्वथाश्रन्योन्य्तिदेतव ग्रान पू्व्यंतरथा वा भवन्तोति | धारणाश्ास्तछता वा, प्रज्ञा तेषु ase खरन्तवयानामुपनिःकतेपाभिवन्ध इति, अभ्या सस्तु समामे विष्ये आ्नानानामनग्याटत्तिरभ्याषजनितः संस्कारश्रात्मगणोऽग्यासण्रब्देनाष्यते स च रूतिदेतः समान दति, fay पनः संयोगिखमवापेकाय॑षमवायिवि- राभिचेति, Tar यया धूमोऽप्नेः, गाविंषाणं, पाणिः पा- दख, रूपं Ute, श्रण्डतं ग्तस्येति। लक्षणं पश्चवयवस्ं गाजस्य wfata: विदानामिदं गगीाणामिदमिति, ar- qu चिजगतं प्रतिरूपकं दवद न्स्येत्येवमादि, परियात खेगवाखामी खामिना वा खं र्यते, आश्रयात् यामण्वा तदधीनं सरति। aria तदधीनेन यामण्यमिति, सम्बन्धात् ्रमोवाधिना ve सरति विजा याच्यमिति, sata इतिकरणोयेव्व्येषु, वियोगात् येन विप्रय्- च्यते तदियागप्रतिभम्बेदी ai समरति, एककायात् कजजनरदथनात् कजंनरे सरति, विरोधात् विजिगी- वमाण्यारन्यतरदश्रंनादन्यतरः Gad, अरतिश्रयात् येना- fawa उत्पादितः, माः, यता येन किञ्चित् areata वा भवति antag सरति, व्यवधानात् कोश्नादिभिर- fanaa शरयन्ते, सुखदुः खार्यां agg: Wa, इच्छा देषाभ्यां यमिच्छति ay दे्टि तंसखररति, भयात् यतावि-
श SINT २ च्ाहिकम्। १८९
भार भेति, अ्र्थिलात् येनार्थी भाजनेनाच्छारनेन वा, क्रिया- या रथेन रथकार सरति, रागात् vat ferat रक्ता भ- वति तामभी त्तं सरति, धर्मात् जाव्यम्तरख्मरणमि दह चा- धोतन्चुतावधारणमिति, अधन्प्ात् प्रागनग्डतदुः खसाधनं सरति, म चेतेषु निभिन्तेषु य॒गपन्छंवेदमानि भवन्तीति य॒गपदस्मरणमिति, निदशनश्चेदं सखतिदेठर्नां न परि- सद्धानमिति, अनित्यायाश्च बुद्धावुत्पन्नापवनिलात् का- लान्तरावश्यानाच्धानित्यानां संश्रयः । किमुत्पन्नापवगिषी . बुद्धिः शब्दवत् श्रारास्ित् काखान्तरावखायिनी कुमव- दिति, उत्पन्नापवगिणोति पचः परिग्डद्यते कस्मात् ॥
° कम्मानवस्थायिग्रहणात् ॥ ४५ ॥
भा० कथ्मणाऽनवस्धायिमे गदण्णादितिचिक्तख्ेषोारापतनात् करियासन्ताना गद्यते प्रत्यथनियमाख बुद्धोनां क्रियास- म्तानवदु द्धि सन्तान पपतस्तिरिति अवद्धितयदणे च व्यव- घोयमानस्य प्रत्य्तनिटन्तेः safe चकमे wears सन्तानेनेव afgana प्राग्यवधामात् तेन व्यवहिते प्र ad ज्ञानं निवन्तंते कालान्तरावखाने त॒ बुद्धेदृ श्ठव्यव- धानेऽपि भ्रत्यत्तमवतिष्टेतेति, रूरतिश्चालिङ्ग yaa
# व्यवहिते चेति कचित् पाठः.
१९० न्धायदश्चं नाद्याय मभाष्य
भा संस्कारस्य बद्धिजकछ खतिरेठलात्, यञ्च मन्येतावतिष्ठते बुद्धिः दृष्टाडि बद्धिविषये सतिः खा च बद्धावनित्यायां कारणाभावान्नस्यादिति, तदिदमलिक्गं कस्मात् बुद्धिजाहि संखारो गृणान्तरं सतिदेतुनं बुद्धिरिति देलभावाद- धक्रमितिचेत्॥
Seo बुद्यवस्थानात् प्रत्यक्षत्वे स्मत्यभावः॥ Vs ॥
भा यावदवतिष्ठते afgenazer argatsd: प्रयः, wee च खतिरन्पपनेति ॥
° श्रव्यक्तग्रहणमनवस्थायित्वात् विचुत्सम्याते रू- पाव्यक्त ग्रहणवत् ॥ ४७ +
we यद्यत्पल्लाऽपवगिणो बुद्धिः प्रा्नमयक्तं बाद्धयस्य य- रणम्, यया विचयुछम्याते वेद्युतस्य प्रकाश्रस्या नवखानाद्- aa रूपयदणमिति व्यक्रन्तु द्रव्याणां यद्णं तस्नाद्युक्त- aafafa u
ख° त्रूपादानात् प्रतिषेद्वव्याभ्यनुज्ना ॥ ४८ ॥
भा० उत्पन्नापवगिणी बुद्धिरिति प्रतिषेद्धयन्तदेवाभ्यन- जायते विद्युद्श्याते रूपाव्यक्रग्रडणवदिति यचायक्तं
₹ awe ? ्ाडिकम्। १९९
भार ग्रहणं तत्रोत्प्ञापवगिणो बुद्धिरिति यदकरेतुविकश्पाद्ुइ- खविकच्यान बुद्धिविकन्पात्, यदिदं कचिदव्यक्तं गदणमयं fant ग्रदणद्ेतुविकष्यात्, यज्ानवस्िता यदणरेतु- स्तजाव्यक्तं ग्रहणम् यच्रावखितखत्र 7A TT ब॒द्धेरवश्ा- नानवस्यागाभ्यामिति, ward wae हि बुद्धिः यन्तद- यंग्रदण मव्यक्रं aM वा बुद्धिः सेति विज्ेषायद्णे च सामा- न्यग्रहण माजमव्यक्रयहणम् तच विषयान्तर बुद्यन्तरान्- त्पन्तिनिंमिन्ताभावात्, यत्र समामधर्म॑युकख धर्मी गह्यते fatqudiqny तद्क्रं awa, यच तु वि्नषेऽद्यमाणे सामान्ययणमाचरं तद् व्यक्तं यणम्, समानघमयागाख विशिष्टधम्मयागे विषयान्तरम् तच aged म भवति तद्गुदएनिमित्ताभावात् न बुद्धेरनवख्यानादिति यया- विषयश्च ग्रां व्यक्रमेव प्रत्ययेनियतलाचख बुद्धीनाम् सामान्यविषयश्च awe सविषयं प्रत्यव्यक्रं विश्ेषविषय- ख यणं खविषयं परति क्म्, verdant बुद्धयः, तदिदमव्यक्रग्रदणं देभरितं क विषये बद्यनवसख्ामकारितं स्मादिति धर्िणस्त् धर्मभेदे बुद्धिनानावख भावाभावा- भ्यां तदुपपन्तिः, घधम्मिणः que समानाख wairfafa- ary तेषु प्रत्ययेनिचता नानाबुद्धवसरा उभयखेयदा ध- विणि ava तदा aw यहम् ufaivafaia यदातु सामान्ययदणमानतं तदाऽव्यक्रं ग्रहणमिति, एवं ufay- मभिप्रेत्य अयक्रायक्याग्ंदणयोाङरूपपञ्तिरिति, a वेदम-
१९२ ANAT ATTA AAW
we व्यक्तं ued बुद्धेबाद्धव्यस् वा ऽनवस्छायिलादु पपद्यत इति at fe ai
qo प्रदीपाषिःसन्तत्यभिव्यक्तग्रइणवत्त इ हणम् | ॥ ४९ ॥
- wie, अनवस्दायिलेऽपि ब्रद्धस्तेषां द्रव्याणां aed प्रतिष- ~ ¦ कव्यम्, कथम् प्रदोपाचिःखन्तत्यभिव्यक्तय्दणवत् प्रदौ- | पार्चिषां सन्तत्या adamant यदणानवस्थानं याद्यान-
: | Fare प्रत्ययंजियतलात ब्धीनां यावन्ति प्रदोपार्चीः | fa arava age cfs ged ars व्यक्तं प्रदोपाचिर्षां यद- ` णमिति, चेतना शरीरगणः सति शरीरे भावादसति ar- भावादिति॥
ह° द्रव्ये खगुणपरगुणापलब्धेः संशयः ॥ Yo ॥
भा० सांश्रथिकः सति भावः NOISY द्रवलम्पलभ्यते
, परगुणथोष्णता, तेनायं संग्रयः किं शरोर गण ेतना शरो- रे BWA श्रय द्रव्यान्तरगृण दति न wT Raa Raa
we यावच्छरीरभावितवाद्रपादीनाम् ॥ ye |
श MITT & Tea १९९ ..
भा न RUE a द्यते चेतनाहोगन्त् रुद्यते 4 SAMAR AT AG, Har बरीरगुणसेतगेति, संरा- रवदितिचेन्न कारणानुच्छंरात् यथाव्रिधे द्रष्ये सुंर्छार- सथाविधे एवेपरमेा न तेच कारशेाच्छेदारत्यन्तं संस्का रानुपपञ्िभेवति यथयाविषे wt सेतमा अद्यते तथाविध एवात्पन्तापरमखेतमाया रञ्जते, तस्मात् संरछा- रवदित्यसमः समाधिः, warts भरीरग्यस्येतनेत्न्ति कारणं स्यात् द्रवयान्तरखं वोभयं वा, तचः भियम- aura शरीर सेन कदाचिषेतनेत्य्यते कैदाचिष्ेति- ` नियमहेत॒न ति दवयान्तरस्छेय wit एव चेतने स्यपश्यते न शखेष्टादिषु caw a fraatgcatfa उभयस्य निमित्ते श्ररोरसमानजातीये TB चेतना ना- qa wT एव चेत्यद्यते दति नियमरेतुनाष्ोति, aq मन्येत सति श्ञामारिगणेद्रये श्लामादुपरमेदृष्टः एवं चेतमोापरमः स्यादिति॥
° न पाकजगुणान्तरेत्यत्तेः ॥ ५२ ॥
भा नात्यन्त खूपापरमाद्रव्यस्छ wra ea faazt पाकजं गणाश्नरं TH रूपमुत्पपद्यते HOLT चेतमामातापरमेाऽ- त्पन्तमिति, warts i
qe प्रतिदन्दिसिहेःपाकजानामप्रतिषधः ॥ ५६ ।
१९४ ` SMMATW AGATA A WT
भाः ara: द्रव्येषु पूव्व॑गणप्रतिडद्दिषिद्धिख्ावल्ृ पा- कजेत्पन्तिदुःष्ते WNT: सड पाकजानामवस्ामसया- ग्रहणात, म च WUT चेतमाप्रतिदग्दिसिद्धा सश्टानवस्या- चिगणान्तरं waa येनानुमौयेत तेन चेतनाया विराधः, त्ममादप्रतिषिद्धा चेतना wast ada मतु ada तस्माक्लबररोरगृणखेतना दति, way न श्ररीरगुण- Saar ॥ `
द°. एरीरव्यापित्वात् ॥ ५४॥
भा शरीरं अरीरावयवाच स्व॑ चेतनोत्पत्या व्याप्ना- शतिः म कचिदनत्पन्तिखेतनायाः, ्ररोरवच्छरोराव- यवासेतमा दति प्राप्तं चेतनबडङ्खत्वम्, तच यया प्रतिश्र- रोर Wasa सुखद्ःखन्नानानां व्यवस्छालिङ्गमेव- मेकञ्चरोरेऽपि wa नतु भवति तस्रान्नशरोरगणखेत- - नेति, aga न कचिषच्छरीरावयवे चेतनायाञ्रनुत्यत्ति- रितिषान॥ । 4 |
ख केशनखादिषतुपलब्धेः ॥ ५५ ।
भा० ay नखादिषु चानुत्यन्तिखेतनाया tf श्रनुष- ag शरोरव्यापिलमिति॥
९ Gums र ्ाड्िकम्। १९१५ .
ख ° त्वक्पय्धन्तत्वाच्छरीरस्य केशनखादिषप्रसङ्गः ॥ ॥५६॥
भाः दद्ियाश्रयलं शरोरलच्चणं ARI जञोवमनःसुख-
द;खसंवित्यायतनग्तं शरोरम् ,तख्रान्न केशादिष चेत-
नात्यद्यते। शअर्यकारितस्ह शरोरोपनिबन्धः केश्ादो- नामिति, cay a शरोरगण्खेतना॥
ख शरीरगुणवेधम्थात् ॥ ५७॥
भा दिविध श्रोरगृणः अप्रत्यक्तश्च गर्तम् दृद्दियग्रा- wa दूपादिः, विधान्तरन्त् चेतना sae संवेद्यलात् नेद्धियद्राद्या मनाकिषयलात्, तखराद्रयान्तरगृणदूति॥
So न रूपादोनामितरेतरवेषम्यात् ॥ ५८॥
भा. यथयेतरेतरविधमाणाङूपादया न शरीर गृणत ज- दति एवं खूपादिवेधमयाखेतना अरीरगणलं न हा; स्पतीति॥ ।
ह° रन्द्रियकत्वाद्रुपादीनामप्रतिषेधः ॥ ye ॥
भा० श्रप्रत्यत्तलाश्वति। यथयेतरेतरविधम्माणे शूपादयोा x 2
१८१ 3 UAT WAT AMNA AAS
aa देविष्यमतिवन्त॑न्ते तथा quieter चेतना न Sfa- wafaata यदि अरोरगणःस्ादिति, शतिवन्तते a, तस्मान्न अरीरगणद्ति। wafgaaret ज्ञागप्रति- घेधात् fag सत्यारम्माविगरेषश्चापनार्थम् बहधा परी- wad तत्त्वं. gfafaaqt भवतोति परौकिता बुद्धिः, ane Cray परीलाक्रमः तत् fa प्रतिशरौरमेकमने- कमिति विषारे॥
ख० न्ानायोगपद्यादेकं मनः॥ ६० ॥
भा० अखि खल् वे श्चानायोगपद्यमेकंकलेद्ियस्छ यथावि-
ष्यम् करणलेकप्रल्ययनिर्तता- सामथान्न तरेकते म- गसेालिक्म्, यन्तु खजिरमिद्धियान्तरार्णां विषयान्त- रेषु क्षानायोगपद्यमिति afag कलात् सम्परवति खल धै Tey AAG इद्छियमनःसंयेागयोगपद्चमिति भ्रानयोा- may स्यात् मतु भवति तस्मादिषये प्रत्ययपययायादेकं मनः ॥
qe न युगपदनेकक्रियेापलब्धेः ॥ ६१ ॥
भा अयं खल्वध्यापकोऽधोते व्रजति कमण्डलौ धारयति पन्धौनं पश्छति श्टणेत्यरष्छलजान् शब्दान -विशभ्यत् ब्या-
# विभेवोति कवित् पाठः|
१ अध्यायेर arlene | {ee
ar ufagria ayaa सरति च गन्तव्यं स्यागोयमिति क्र- मस्याग्रहणाद्युगपदेताः क्रियाः दति Win: ममसाबड्त्व- -मिति॥ |
Bo श्रलातचक्दशनवत्तद्पलय्िराशुसश्वारात् ॥ WER ॥
Wo श्राष्टस्ञ्चारारलातसख संभ्रमतेाविद्चमामः क्रमाम ग्टद्यते क्रमलाग्रहणाद्विच्छेदबुद्या चक्रवदुद्धर्भवतोति तथा ygiat क्रियाणाचचाश्डटस्तिलादिद्मानः mara र्ते करमख्याग्रहसाद्यगपत्कि याभवक्षोत्यभि माने भवति । किं पुनः क्रमस्याग्रणाद्युगपत् अ अथ य॒गपद्धावादेव युगपदनेकक्रियोपखसिरिति नाजविगरेषप्र- fava: कारणमुच्यते इति उक्तमिद्धिवांन्तरा्णां विषया- न्तरेषु पयायेण TFA भवन्तीति तचाप्रत्यास्येयमात्मप्रय- sara श्रथापि दृष्टशरुतानर्थासिकयतः क्रमेण बुद्धयो वन्तन्ते न युगपद्नेनानु मातव्यमिति वण॑पद् वाक्यबुद्धीनां तदयबुद्धीनाञ्चाग्ुटत्तिलात् क्रमख्ागरहणम् कथम् away खल् awqerg प्रतिं तावत् yaw भवति शतं वणं मेक मनेक वा पद्भावेन स प्रतिसन्धक्ते प्रतिसन्धा- ` थ पदं व्यवस्यति, पद्व्यवषायेन wart पदार्थम्प्तिपथते ` पद्समूदप्रतिसन्धानाख वाक्यं व्यवस्छति waegty पदा,
tes PAA WMATA T AAT
भागचीन् wear वाक्याथ प्रतिपद्यते न eat क्रमेण वर्त ~ ~N ~ मानामां बह्धोनामाग्रुट्तित्वात् क्रमा Vad तद्तदमु- मानमतन्तं बुद्धिक्रियायेगपद्याभिमानसयेति.न चासि म्- wena यगपदुत्पन्तिवेद्धोनां यया मनसां wana रौरोऽनुमीयत दति e
ख० यथोक्तरेतुत्वाचाण ॥ ६३ ।
We -अणु मन एकच्चेति धर््समृखयेाज्नानाचैगपधात् AVA AAT: सव्द्धियसंयोगाद्युगपदिषयग्रदणं सादिति ` मनसः BVI: Waa wt ठत्तिलाभे नान्यच ्- ` रीरात् Mas VETS अ्रीरायतन बुद्याद योविषया- पभागाजिदासितदहानमीख्ितावास्षिख सवं च अरोराश्र- था व्यवहाराः, तच खलु विप्रतिपत्तेः dwar: किमयम्यर्- षकर्जानिमित्तः भरोरसगं आराराखित गतमाचादकणमै- निमित्तदति भूयते eas विप्रतिपत्तिरिति तनेद- म्त्वम् ॥ -
we पुरवतफलानुबन्धात्तदुत्यततिः ॥ ६४ ॥
are | ant या प्रहन्तिवाग्बुद्धिषरीरारमलचणा तत् $ ° 9 Ne
प्ब्ातं काकं तस्य फलं asfaar धमाधमा - तत्फल
स्यानबन्धः श्रात्मसमवेतखावखानं तेन प्रयुक्रन्ये्छतेभ्व- `
१ अध्याये 2 खाङकिकम्। १९९
भागसस्यात्पन्तिः wits म खतन्तेभ्य इति यदधिष्टानाऽय- मात्मा यमरमिति मन्यमान यचाभिय॒क्ता यत्रापभेाग- - टष्णया विषयानुपलभमानेा usw PAs तदस्य शरोरम्, तेन संसारेण धमाधर्जलच्णेम waafeat पतितेऽसिम् शरीरे oat निष्याञ्चते fae चाद्य पर्वशरीरवेत् पुरुषाथ॑क्रिया पुरुषस्य च पुबेध्रौरवत् भदत्तिरिति कमोपेकेभ्या्डतेभ्वः अरीरसर्गे सत्येतदु- पपद्यत दूति। दृष्टा च. पुरषगुणेन प्रयज्नेन WERT शतेभ्यः परषार्थक्रियासमयौनां द्रव्याणां रथप्रशतीना- | मूत्पन्तिः तथामुमातव्यं शरीरमपि प॒रुषायेक्रियाखम- थमुत्यद्यमानं परुषस्य गृणा न्तरापेचेभ्यो BPE दरति। अचर नास्तिक met |
ख° भूतिभ्योमुच्यपादानवत् तदुपादानम् ॥ ६५ ॥ `
भा यथा कर्बनिरपेेभ्यो तेभ्यानिर्टन्ता aa: सिक- ताश्वरापाषाणगेरिकाश्चनप्रखतयः पुर्षाथेकारिवाद्- पादीयन्ते तथा कम्ममिरपेकेभ्या | भूतेभ्यः । श्र रोरमृत्पन्न पुरूषा्थकारिलादुपादौयत इति॥
छ न साध्यसमत्वात् ॥ && ।
भाग चयथा ब्ररोरात्पत्तिरकमांनिमिन्ता साध्या तया
Ree AAC CAIN AAVNTA
भाग्सिकताग्रकरापाषाणगीरिकाच्नप्रश्यतोमामण्यकर्मनिमिक्तः सगैः साध्यः साथध्यषमवादसाधनमिति । भतेभ्योमत्ये- पादागवत् afefa waa ary il
नेत्यत्तिनिमित्तताश्नातापिचोः Neo ॥
भार -विषमञ्चायमुपन्वासः कमात् निर्वीजा; दमाः ada: उत्प्चने वीगपृष्विका त॒ बरोरोत्यत्तिः, मातापिदशब्देन छोदितरेतसो वोजभृते ग्ड द्यते, av aaa गभ॑वा वानुभव- नीथे. wal पिजाख पचफलानभवनोये Hayy मातुर्गभा- wa घरोरोत्यज्तिं मतेभ्यः प्रराजयन्तीष्युपपन्नं वीलानुवि- धानमिति॥
छर तथाहारस्य ॥ €८ I
भा खत्यत्तिनिमिक्तलादिति nada, चुक्रं पोतमाहा- cua पक्िनिरटन्तं care arent? षापचोयते बोजे, गभाश्चयख्छे वीनसमानपाकं माच्या चापचयावोजे याशवद्ुहसमर्थः wee tia सितं चान्बैदमांस्पेशोक- खलकष्डराथिरःपाणिपादादिनाष वयुरेगेदधियाधिष्टान- भेदेन व्यूहते Ble गर्भ॑नाद्यावतारिते रषद्र व्यमुपच्ीयते
* पाचनद्यृद्ध.इति कचित् ats: |
१ अध्याये Re META | Rok
भा० यावत्मसवसमयमिति, न श्वायमन्नपानखयस्याद्यादिगतस्य Sega इति एतस्मात् कारणात् कथ्मंनिमिभलं wire विज्ञायत ट्ति॥ ।
ख प्राप्तो चानियमात्॥६९॥
Wo म स्वी TMA: PATA गभाधानरेत्दुश्यते तच्ा- सति कणि न भवति सति च भवतीत्यनृपपन्ञोमिय- माभाव इति, ककंभिरपेकेषु भूतेषु अरीरोत्पन्तिरेतषु अगियमःस्यात् म्यच कारणाभावद्ति, श्रयापि॥
त° शरीरेात्पत्तिनिमित्तवत् संयेगोत्यत्तिनिमित्त कम्म ॥ ७० ॥
भा० यया खल्विदं रोर घातुप्राणसंवारिगोननां नाडो नां ब्रफक्रान्तामां धाठनाच्च खाय्वख्विशिरापेश्ोकणलक- ष्डराणाद्च शिरोवाहदरार्णां सकभ्राञ्च कोाष्टगानां वातपिन्लकफानाद्च मृखकष्टदद्यामात्रयपक्ताश्याधः- Bay परमदुःखसम्पादमोयेन efgara व्यूरनमगक्यं षएयिव्यादिभिः adfacisenicfaafafa adfa-
* मचेद्मिति कचित् uta |
RoR AUS WAIT ATE
arfanr शरोरोन्यसिरि(ति विज्ञायते, एवच्च प्रत्यात्म- नियतस्य निमिन्तख्याभावाज्निरतिश्येरात्मभिः संबन्धात् सवात्ममाद्च समानः प्रथिव्यादिभिर्त्पादितं wart एटयिव्यादि गतस्स च मियमरेतारभावात् स्वाव्मनां सु- खदु; खसंविशत्यायतनं समानं प्राप्तम्, यत्तु प्रत्यात्मं यव- तिष्ठते तच wotrafafafad aa व्यव्यादेतु- रिति विश्चायते परिपद्यमानोा fe narafaaa: क- न्या यस्मिन्नात्मनि ada तस्देवापभागायतनं श्री- रमत्पाद्य व्यवस्यापयति। तदेवं शरीरोत्पत्तिनिमिन्त- वत् संयोगमिमिन्तं कषां दति विज्नायते। प्रत्यात्रयव- सामन्त शरोरस्यात्मना संयागं प्रचच्छरे इति॥
ह° रएतेनानियमः प्रत्युक्तः ॥ ७१॥
भा योऽयमकश्मिमिन्ते wore सत्यनियम ब्युच्य-
ते श्रयं श्रोरोत्पन्तिनिमिन्तवत् संयोगोत्पन्तिनिभिनं कर्मोत्यनेम प्रत्युक्तः, कावद्यं नियमः waaay: wat तथा सर्वेषामिति नियमः, अन्यस्याऽन्ययेत्य- नियमे भेदाव्याटन्तिर्विंधेष दति दृष्टा च जश्मव्या-
ठत्तिरुखाभिजनेागिृष्टाभिजनः दति, प्रस्तं नि-
* सम्बित्तिसाधनमिति कवित् पाठः|
९ Gye २ खाड्िकिम्। २०३
भाग न्दितमिति, व्याधिबहलमरागमि(ति, ममयं विकल- सिति, पोडाबहलं सुखबडङलमिति, परुषातिन्रयलक- णापपन्नं विपरोतमिति, प्रशस्तस्नकणं निन्दितिलत्त- णमिति, ufgfed afafeafafa, garg भेराऽपरि- मेयः । सायं waz: प्रत्यात्मजियतात् क्मभेदादुपप- द्यते, असति कंदे प्रत्यात्मजियतेभिरतिश्यिलाद्ात्मनां समामलाख प्रयिव्यादोनां एथिव्यादिगतद्य गियमरेता- रभावात् सव स्वौह्मनां मरषञ्छेत नलिद्मित्यम्भूतं ज- न्म तसात् कथमिभिन्ता शरीरोत्पन्तिरिति ॥
qo उपपन्नश्च तदिथागः कम्मक्षयापयपत्तेः ॥ ७२ ॥
भा० कबांनिमित्ते शरोरसर्गे तेन शरगोरेणात्मने faara:
उपपन्नः, कस्मात् कब्प॑क्तयोापपत्तेः उपपद्यते wa away: SALA प्रचीणे माहे वीतरागः पनभवरहेतुकम कायवाङःमनेभिनं करोति दृव्यृन्तरस्यानुपचयः पुवौपवि- aa विपाकप्रतिषेवेदनात् प्रचयः। एवं प्रषवहेतार- भावात् पतिते sfa शरीर पुमः शरोराग्नरानुपप- च्ेरप्रतिषन्धिः, sadfafaan त॒ wre wagar- मुपपन्नेखद्वियागानु पपत्िरिति॥
ख तददष्टकारितमितिचेत् पुनस्तत्प्रसङ्गाऽपवर्ग ॥ ॥ ७६ ॥
2 2
२०४ MATL AAT ATA AAT
aro He खल्वदृटमिन्युच्यते अदृषटकारिता शतेभ्यः MOTT: न जालम् त्पन्ने HOT द्रष्टा निरायतनादृष्पं पश्यति, were दूष्यं दिविधम् fagay नानालश्चाव्यक्रा- Maa: शरौरसगेः तस्िन्नवसिते षरितायानि - arf a अरोरमुत्पादयन्तील्युपपन्नः अरीरव्यिग दृति) एवं Vas पनस्तत्मसक्गाऽपवगे पमः थरोरोत्पत्तिः प्र- सच्यते इति, या चामुत्पल्ने शरीरे दरनानत्पत्तिरदग्रना- भिमला याचापवर्गे भ्ररीरभिटन्तो दशंनान॒त्पत्तिरदर्भन wat भेतयारदर्शगयेः कचिद्िन्रेषदत्यदग्रमख्यानिटन्ते रपवगै पनः भ्ररौरोत्प्तिप्रसङ्ग cha सरितायाविश्रेष दति dan
Feo न करणाकरण्यारारम्भदशंनात् ॥ ४ ॥
भा० चरिताथानि शतानि दश्र॑नावसानान्न श्रोरान्र- मारभन्ते इत्ययं विश्रेष एवं चेदु-अते करणाकरणयारा- cada चरिता्यानां शतानां विषयेोपलभिकर- णात् पुमः पुनः श्रोरारम्मा Ta प्ररतिपरुषयाना- मालदश्र॑नस्याकरणान्निर्थकः WATT: एनः wag wal तस्माद कर्बनिमिन्तायां wage न दभंनायी- भ्ररोरोात्यन्तियंका ang कमोनिमित्ते गे द्थंमाया ब्ररीरात्पश्तिः। कर्थाविपाकसम्बेदनं ciafafa तदद्ष्ट- कारितमितिचेत् कष्चिदूशनमदृष्टं नाम परमाणना
९ अध्याये २ afer | ९०५
भा गृणविगरेषः कियारेतु सेन भरिताः परमाणवः aap feat: शरीरमृत्पादयन्तोति त्मनः समाविशति खगणे- गादृष्टेन प्रेरिते समनखके WOT दषटरपलबिथिर्भवतीति एतस्िन् Fads गुणामच्छेदात् पुनरूप्मषङ्गाऽपवे श्रपवगे अरीरोत्प्तिः परमाफगृणस्यादृस्यानुच्छे्- ` त्वादिति॥ |
wo मनःकम्भेनिमिन्तत्वाञ्च संयागानुच्छेदः ॥ ७५॥
भा मनोागृणेनादृष्टेन खमावेश्निते मनसि संयागयु्छ- दान ष्यात् तच किद्धुतं अरोरादपसपंणं मन द्ति। कमाश्रयच्ये तु कमाग्रयान्तरादिपच्यमानादपसर्पणाप- प्तिरिति। श्रदृटादेवापसर्पणमितिकषेत् येदृष्टः wo- रोपसपंणदेतुः ख एवापसपंणरेतुरपोति Faq जीवन- प्रायणदेतु लानुपपन्तेः, एवं च सति एकाऽदृष्टं जोवमप्रा- य्या तुरितिप्राप्नम् नेतदु पपद्यते ॥
wo नित्यत्वप्रसङ्गश्च प्रायणानुपपत्ेः ॥ ७६ | भाग विपाकसंवेदनात्. कम्माश्यक्षये शरीरपातः प्राय-
एम् कर्याप्रयान्तराख GAIT) श्तमाजाकू कर्निर्- Tara भरोरोत्पज्ा कस चयात् शरीरपातः प्रायण-
९०१ न्यायद श्ंनवाव्यायनभाष्ये
are मिति। प्रायणाभुपपन्तः खल वे नित्यवप्रसद्ं fag: या- दृच्छिकेठु wae प्रायणमेरानपपन्तिरिति, पुनखत्प्रस- सञोऽपवभें इत्येतत् खमाधित्सृराद ॥
ख अणुश्यामतानित्यत्ववदेतत् स्यात् ॥ 99 ॥
auto यथयाऽणेः श्वामता निद्या afadaraa प्रतिविभ््धा न पुनरत्पद्यते एवमदृ कारितं रोरमपवगे TAT aa इति ॥
GO नाङताभ्यागमप्रसङ्गात् ॥ ७८ ॥
भा० नायमस्ति दृष्टान्तः कस्मात् श्रृताग्वागमप्रशङ्ात् अतं प्रमाणताऽनुपपन्नं तस्धाभ्यागमेऽग्युपपन्निव्धेवसायः एतच्छरदधानेन प्रमाणताऽनुपपन्नं मन्तव्यम् ATA दृष्टान्तान nad न चानुमानं किञ्चिदुच्यत इति। त- दिदं दृष्टान्तस्य साध्यषमत्वमभिधोयत इति। यवा ना- कताग्यागमप्रसङ्गात् अणश्तामतादृष्टान्तेनाकमांनिमित्तां WOT समाद््धानस्याताग्यागमप्रषङ्गः श्रते Gaara कराणि पुरुषस्य सुखं दुःखमनभ्यागच्छतोति प्रसच्येत, ओसितिन्रुवतः प्रत्यच्ानुमानागमविरोधः प्र्यच-
——— _____-___--------_-_[-[-[-्-___-_[_्_~___
# रूड्धेति कचित् पाठः|
३ ध्याये २ Glfenz | Reo
भा विराघस्तावत् भिन्नमिदं सुखदुःखं प्रत्यात्मवेदमोयलात् Was सव॑भरोराणां को भेदः तीत्रन्दश्धिरमाष् ना- नाप्रकारमेक प्रकारमिति एवमादिविंश्ेषः, नचास्ि प्रत्या- त्मनियतः सुखद्ःखदेतु विशेषः नवासति Vafare फल- विर्षा qua कम्म॑निमित्तेठ सुखदःखयेोरे await ती- त्रमन्दतापपन्तेः कर्माषञ्चयानाद्चात्कषापकर्वभावान्ाना- विधेकविधभावाख कर्मणां सुखद; खभेरेएपपत्तिः । arse रेतुभेदाभावादृष्टः सुखदुः खभेदानस्यादिति - प्रत्यचवि- Try) तथानुमानविरोषः ge हि पृर्षगृणव्यवग्धानात् सुखदुः खव्यवस्थानम्, यः खल्चेतनावान् खाधनगनिवेत्तनोयं सुखं बुद्धा तदीष्न् तद्ाक्भिशाधनावाप्रये प्रयतते ख सुखेन ama न विपरीतः यञ्च साधननिवे्तनीयं दुःखं बद्धा तच्निहासुः साधनपरिवश्नेनाय यततेष दुःखेन परित्य- व्यते न विपरोतः अ्रस्तिचेदं यलमन्तरेण चेतनानां सुखदुः खव्यवस्थानम् तेनापि चेतनगणान्तरव्यवस्थानहतेन भतितव्यमित्यनमानम्। तद्तदकम्मनिमिन्ते सुखदुःख यागे faqqa «fa, तचखगणान्तरमसंवेद्यतवाददृष्टं वि- पाककालानियमाचाव्यवश्धितम् बुद्यादयस्त् ख्वद्याख्चा- पवगिणञ्ेति। श्रथागमविरोधः। as खल्िदमार्ष्टषी- णामुपदे्रजातमनुष्टागपरिवव्ननाश्रयमृपदे्फलश्च शरो- रिणां वणाञ्जमविभागेनामृष्टागलक्णा प्रटत्तिः परि- वच्जनलच्णानिटृन्तिः, तच्ाभयमेतर्स्यां ger नास्तिका
Rec AAW AA AMARA
wre सुचरितं दुखरितं वा, adfafan: पुरषाणां ge- दुःखयोागः इति विद्यते, सेयं पापिष्ठानां fawrgfer- कर्डमणिमिन्ता wiveferaufafan: सुखदुःखयागः fa tl
षति arqramla saraara adtatswrae दितोय- माद्िकम्॥ ° ॥
समाप्तसायं ठतोयाऽष्यायः॥श।॥
aio मनमसोाऽनन्तर nafs: परोकितव्या तच खल याव डग्पाधमा्रय्ररोरारि परोचितम् पृष्व सा प्रटत्तेः परोकच्ा CATT
we प्रहत्तियथोाक्ता ॥ १॥
भा तथा परौकितेतिप्रृत्यनन्राखहिं दषाः परोच्य- न्तामिद्यत श्राह ॥ |
४ अष्थायेर wafsna, Roe Go तथा दाषाः॥२॥
भा० परौलिता इति बुद्धिममानाश्रवलादाक्मगुणाः, प्रटत्तिदेतुलात् पनर्भवप्रतिसन्धानसामथीख संषाररे- तवः, संसारस्यानादितलादनादिना प्रबग्धेन प्रवर्तन्ते, भिच्यान्ञाननमिट्स्तिरलन्नानात् तन्निटत्तो रागदेष प्बन्धोच्छेदऽपवगे दति प्रादु्भावनिरोधधशचडा दत्येव- mgm दाषाणामिति प्रवत्तंनालकणा रेषा श्य तया सेमे artergarfaefagragtica: a कखा- स्ना पषड्कयायन्ते (ya आड ॥
Ho | ATAU रागदेषमेद्ाथान्तरभावात् ॥ ॥ ३ ॥
भा० | तेषां दोषाणां चयाराश्रयस्तयः पाः, रागपक्ताः | कामोमन्छरः स्पा ear लेभ दति, देषपक्ताः Bry: tarsaat Freisad ईति, Areva: fawryra fafafaar मानः प्रमाद दति Acrwagqraag@raa दति, लत्तणष्य तद्भेदात् जिलमनुपपन्नम्, नामुप- पन्नं रागदेषमेरायैन्तरभावात्, अषक्रिलच्णे रागः, saqaagr देषः, मिथ्याप्रतिपत्तिलचणामाडइ दति, एतत् प्रत्यात्मवरेदमोयं स्वश्ररोरिणामः, विजामाल्ययं
4 4
२९५ न्यायदश्रंनवाद्यायनभाष्ये
भागशरौरो Wasaga, असिमेऽध्या्मं रागधम इति, विरागञ्च विजानाति atfeasaral Tae दति। एवमितरयारपोति। assay चराश्च मनमुपतिता दृति HVA ti
eo भैकप्रत्यनोकभावात् ॥४॥
भा नान्तरं रागादयः कस्मात् एकप्रत्यनीकभावात् wand सम्यङमतिरा्ययप्रज्ञा ary दत्येकमिदं प्रत्य नीक चयाणामति॥
qo व्यभिचाराददेतुः WY
भा. एकप्रत्यनोकाः feat श्यामादयेाऽप्मिसंयेगेनेके- न, एक्योागयस पाक्जा दति, सति चायान्तरभवे॥
दू तेषां Are: पापीयान्नामुदस्येतरत्पततः॥ € ।
भा. माह; .पापः पापतरोावा दावभिप्रत्याक्रम्, aaa नामृढस्येतरे त्पत्तेः WATT Tas नोत्पयेते मूढ त॒ यथासङ्कख्पमत्पत्तिः, विषयेषु cana: wea: रागरेतवः, कापमोयाः WM ३े६हेतवः, उभये च
8 अध्याये र खाहिकैम्। Rw
auger न मिच्याप्रतिपत्तिलक्णवागोाषहादन्ये ताविमोा मेायानो रागद्ेषाविति aagrare माशनिट्न्ता रा- गद षाम् त्पत्तिरित्येकप्रत्यनोकभावेपपत्तिः। एवच्च रला तलन्ञानादटुःखजन्यप्रठत्तिद्षमिश्यान्नानानामृत्तरोात्तरा- पाये तदनन्तराभाग्वाद्पवगं इति व्याख्यातमिति॥
wo प्रात्तस्तहिं निमित्तनेमित्तिकभावादथान्तरभा- बेादेाषेभ्यः ॥ ७॥
भा० शअरन्यद्धि निमित्तमन्यख नेमित्तिकमिति दाषनिमि- लत्वादद्षोामेाद «fa ii
wo न दोषलक्षणावराधाग्मास्य ॥ ८ ॥
Yio प्रवत्तनाखच्णा दोषा इत्यनेन दाषलचणेनावङ्- ध्यते दाषेषु are द्ति॥ |
ह° निमित्तनेमित्तिकापपत्ते्च तुल्जातीयानामप्र- तिषेधः ॥ ९॥
भा० द्ष्याणां गणानां वाऽनेकविधविकण्पेा निमित्तनेमि- fanaa तद्यजातोयानां ge दति। टदोषामन्तर प्रेत्य
* पयादितिषश्त्तिकारसम्मतः uta: | 2 ^ 2
eee eee ee ( re ousete Gua
RW न्यायदणंनवाद्छ्यायनभाष्ये
ure भावस्तद्धासिद्धिः आत्मगेभित्यत्वात्, म खल faa किश्िष्नायते faua इति जममरणयामित्यतादात्म- arises: wary प्रेत्यभाव. दति तत्रायं सिद्धान्- वादः॥
go आत्मनित्यत्वे पेत्यभावसिद्िः ॥ १० Il
भा निल्योऽयमाक्मा प्रेति पु्वेभरोरं जाति faaa द्ति। fea च पूर्वशरीरं fea भवति नायते घ्ररो- राकारमपादन्ते इति । तच्चैतदुभयं पुनरुत्पत्तिः प्रेष्य भाव TAM पवेशरीरं fear शरीरान्तरोपादानं मरत्यभाव इति तद्धेतन्निव्यवे संभवतोति wa त॒ सलोा- त्पादः स्लनिरोधः मरल्यभावस्तस् HACIA ARAT AT ग- AQT: | उच्छेदरेतुवादे ऋष्यपदेशाचानयका दति, कथमत्पभ्तिरिति चेत् ॥
ह° व्यक्ताद्यक्तानां प्रत्यष्षप्ामाणात् ॥ ११ ॥
भा केन प्रकारण किन्धर्काकात् कारणाद्रक्ं शरोराद्य aga इति, व्यक्ता्रूतसमाखयातात् ष्रयिव्यादितः पर- मदक्षानित्याद्मक्ं शरोरग्धियविषयापकरणाधार प्र
श्रातं दव्यम॒त्पद्यते। BAe खल्विद्धिययाद्यं aa
मान्यात् कारणमपि व्यक्तम्, fa waa ङूपादिगृणयागः,
—_ य 1 न ।
8 अथ्याये १ wifes | RLS
भाग्रूपारिगृणयुक्रभ्यः एयिव्यादिगभ्यानित्येभ्य रूपादिगण- aN शरी राचत्यद्चते प्रत्यक्षप्रामाणात्। दृष्टाडि रूषा- दिगण्युक्रे्योग्टपररूतिग्यसलयण्डतस्य द्रश्यस्यात्पादः, तेन चादृषटस्यानमानमिति, रूपादीनामनग्वयद्श्नात् vafa- विकारयोः प्यिव्यादीनामतीद्धियाणां कारणभावेा- ऽमुमोयते दति ॥
ख° नघटादटानिष्यत्तेः ॥ १२ ॥
भा सृूद्मपि प्रत्यच्म् न खल् व्यक्राहटाद्यक्राचट उत्पथ्मानोदृष्छत दति व्यक्ाद्यक्स्यागत्यत्तिदर्भनानर व्यक्तं कारणमिति i
we व्यक्ताह्टनिष्यत्तरप्रतिषेधः॥ १३॥
भा० न Wm स्वे स्वैर कारणमिति fem यदुत्पद्यते an xa तत् तयाणश्डतार्वेत्पद्यते tfai ang aggae कपाखसंश्चकं यताषट उत्पद्यते नचेतचि- gaa: wfaqaagt खभुमरतोति। तरेतत् त्वम्, अतःपरं प्रावादुकानां Tea: UTA |
द° अभावाद्भावेोत्यततिनीनुपद्धधप्रादु भावात्॥१४
भार श्रषतः स्दुत्पद्यते इत्ययं पकः कस्मात् Guay वोज-
RB SAAT WAAAY TA AUT
भा० HET उत्यद्यते AAV नचेदोजापमदेाऽद्ुराकारण- ममुपमर्देऽपि वीजस्ाद्ुरो त्पत्तिः स्यादिति, श्राभिधो- यते॥ |
Bo व्धाधातादप्रयागः॥१५॥
भा |= GNU प्रादुभावादित्ययक्रः प्रयोगाव्याचातात् यद्- qagifa न तदुपष्टद्य nigufaquefa विद्यमा- नलात् यथ प्रादुर्भवति न तेनाप्रादुग्ंतेनाविद्यमानेना- vag tfa tl
WO नातीतानागतयेाः कारकशब्दप्रयोागात्॥ १६ ॥
we श्रतीते Ward चाविद्यमाने कारकश्ब्दाः प्रयञ्य- न्ते पुजजनिग्यते जनिग्यमाफं पुचमभिनन्द्ति पत्रय जनिव्यमाणसछ माम करोति। श्रत् gait भिन्नं क्ुममन्- ओति । भिन्नस्छ कुम्भस्य कपालानि, श्रजाताःपत्राः पि- तरन्ापयन्तीति ISSA भाक्ता; प्रयागाः FPA, का पन- रियं भक्तिः आनन्तय्ंभक्तिः श्रागन्तययसामथ्यीदुपष्टय भरादुभौवार्थः प्रादुभविच्यन्नद्कुर उपद्द्रातोति भाक्त aaafafa ॥
we न विनरटभ्याऽनिष्यत्तेः ॥ १७ ॥ are म विनष्टाद्रौजादद्कुर उत्पद्यत दति तस््नान्नाभावा- इवेत्यत्तिरिति॥
8 अध्याये १ afena| ९१९५
we कमनिर्द शद् प्रतिषेधः ॥ १८ ।
भा उपमदंप्रादुभावयाः पेवापर्थनियमः क्रमः स ख ल्वभावाद्धावेात्पन्तेदंतुनिंदिंश्यतेस च न प्रतिषिध्यत दूति, व्याइतव्युदानामवयवानां winesar wT:
उइव्यनिष्यत्तिनाभावात्। वोजावयवाः gafefafa- न्तात् प्रादुग्ेतक्रियाः ूनववय णहति व्युदान्तर चापच्यन्त ्यृदान्तरादङकुर BAYA! दृश्यन्ते खल्ववयवासष्षं- योगाखाङकुरोत्पत्तिदेतवः। rasa पृष्वुदे वीजा- वयवानां शक्यं व्यहान्तरोण भवितुभिल्युपमहं प्रादु भावयोः पो्व्वापय्ंनियमः क्रमः, तस्माक्लाभावाद्धवेात्पत्तिरिति। म चान्यदरीजावयदम्थाऽद्ुरोत्प्तिकारणएमिल्युपपद्यते वीजे. पाद्ाननियम cia) यापर BATE tt
° LIT: कारणं पुरुषकम्भा फल्यद् शनात् ॥ १९ ॥
भा परषोऽयं समोरमानोा Aa समीहाफलमाप्नाति तेमानुमोयते पराधोनं परषकर्म॑फलाराधममिति यद- धीनं खरखरः तस्मादोश्वरः कारणमिति॥
Bo न पुरुषकम्भाभावे फलानिष्यत्तेः ॥ २० |
भा श्शवराधोना चेत् फलनिष्यत्तिः स्यादपि तरिं पुर्- षस्य समोडहामक्नरेण फलं निष्यद्येतेति॥
ea ee ee ee as
Rd
ALAM AT AITAAAA
ख° तत्कारितत्वादरेतुः ॥ २१ ॥
भाण
पुरुषकारमीशचरोऽनुगरष्वाति फलाय परुषस्य यतमा- मस्टेश्वरः Be सम्यादयतीति। यदा न सम्पादयति तदापरूषकक्माफलम्भवतीति ARIAS TATE: परुषकश्माभावे फलामिष्यत्तेरिति, गृणविशिष्टमात्मान्त- THAT: तद्यात्मकष्पात् कल्पान्तरानुपपन्तिः । WIA मिष्यान्नानप्रमादहान्या ध्षाश्चानषमापिसम्यदा च fa- शिष्टमाव्मान्तरमोश्वरः, तस्र च धांसमापिफलम- णिमाद्यष्टविधरमेशग्॑म् सङ्कल्यानविधायो we धमाः प्र्याहाटन्तोम् धम्म ध्यञ्चयान् एयियादोनि च waa प्रवन्तंयति, एवश्च खहताभ्यागमस्वालापेन निमाणप्राकाम्बमोश्वरस्य wanna वेदि तव्यम्, श्रा प्रकल्यस्चायं यया पिताऽपल्यारनां तथा fuawa tatr- WATATA, न चात्मकल्यादन्यः कल्यः सम्भवति न ताव za बुद्धिं विना afager fayaa: अकयः उप- पादयितुम, WAAAY KT बोद्धा सव्वेज्ञातेश्वरद्ति बृद्यादिभिचात्मलिद्ैनिरपास्यमीरं प्रत्यक्ानुमाना- गमविषयातीतं कः्कखपपादयितम्। खकताग्वा- anda च प्रवर्तमानद्धाख यदुक्तं प्रतिषेधजातम- कष्मनिमिन्ते active तत् सर्व्वम्पसज्यते इति। रपर द्दानोमादह॥
8 खथध्याये १ ्ाडिकम्। RLS
ae अनिमित्तताभावेत्यत्तिः कण्टकतैक्षण्यादिद- शनात् ॥ २२॥
भा० अनिमित्ता शरौरादयुत्पन्तिः कष्टकतेनष्धादिदशं- नात् कण्टकस्य Aye wiauraat चित्रता araa: इच्एता निनिंभित्तश्चो पादानं दृष्टं तथा शरोरस- माऽपीति॥
ao अनिमित्तनिमित्तत्वान्नानिमित्ततः ॥ २३ 0
भा० आअनिभमित्तताभावेत्पत्निरिल्यु्यते saga afa- भिन्तमनिमित्तस्य मिमिन्तलान्नानिसित्ता भावेोत्पत्ति- रिति॥
ae निमित्तानिमित्तयारथान्तरभावादप्रतिषेधः a ॥ २४ ॥ ।
भाग श्रन्यद्धि निमित्तमन्यच निमित्तप्रत्याख्यानम्,नचप्र- व्याख्यागमेव प्रत्याख्येयम्, यथानुद्कः कमण्डल्रिति नोाद्कप्रतिषेधडदकम्भवतीति, स खल्वयं वादोऽक्क- निमिक्नः शरोरादिसग्णं ष्त्येतसान्न भिद्यते। wig amfaaaaa प्रतिषिद्धोवेदितव्य दति, ्न्येऽनु * मन्यन्ते ॥
2 * aay g डति क्षचित् पाठः| % 8
२१८ न्यायदश्ननवाव्छावनभाणे `
ae सव्वमनित्यसुत्पत्तिविनाश्धम्भकत्वात् ॥ २५ ॥
भा. किमनिल्यन्नाम यस्य कद्ाचिद्धावस्तदनित्यम् उत्प स्िधर्ाकमनत्यन्नं नास्ति विनाश्रधमेकमविनष्टं नासि कि पमः waa, भातिकञ्च शरीरादि अरभातिकञ्चब्- द्यादि तदुभयमत्पत्तिविनान्रघ्ंकं विज्ञायते aarn- wanfaafafa t
we नामित्यतानित्यत्वात् ॥ २६॥
भा० यदि तावक्छवद्ानित्यता नित्या, तज्जित्यलान्न स्वम नित्यम्, अथानित्या तद्धामविद्मानार्यां स्वे नित्य- मिति॥
qe तदनित्यत्वमम्रेदाश्ं विनाश्चानुविनाशवत् ॥ ॥ २७ ॥ we तस्या अनिद्यतायाश्रणनित्यवम् कथम् यथा्चि-
दद्म विनाश्लानुविनश्ति एवं सर्व्व॑स्यानित्यता aa विनाश्ानुविनश्तोति i
ee नित्यस्याप्रत्याख्यानं यथेोपसन्धिव्यवस्थानात् ॥ ॥ रट ॥
भा श्रयं खल वादानित्यं प्रत्याचष्टे fame चप्रच्याखा-
७ ध्याये १ खाङिकम्। २१९
भा० नमन् पपन्लम् BTA, यथोापलयिव्यवसश्थानात् यखात्प- न्तिविनाशधमांकत्वमुपलभ्यते प्रमाणएतसदनित्यम्, we नापलभ्यते तद्धिपरोतम्, न च परमद्धक्ाणां ऋतानामा- काश्रकालदिगात्ममनर्षां तङ्भुणानाश्च कंषाचित् षामा- न्यविज्नेषसमवायामाञ्चोत्पत्तिविनाशनधमंकलवं प्रमाणत उप- लभ्यते तस्माज्नित्यान्येतानोति । च्रयमन्य एकान्तः ॥
we सव्व नित्यम्पश्चमूतनित्यत्वात् ॥ २९ ॥
भा० ग्तमाजभिदं से तानि च निल्यानि तेच्छदानु- पपन्तेरिति ॥
ख° नेात्पल्तिविनाशकारशेापलम्धेः ॥ ३० ॥
भा० उत्प्तिकारणञ्चोपलभ्यते विनाशकारणद्च तत् सवं fama arena दति॥
wo तल्लक्षणवराधाद प्रतिषेधः ॥ ३१ ॥
भा यस्योत्पत्तिविनाश्रकारणमपलभ्यत दति मन्ये aq- तखचणदोनमथयान्तरं WHA गतलच्णावरोाघाद्ूूतमा-
जमिद्मित्ययुक्ो ऽयं प्रतिषेध इति ॥ 2 2
२०
न्यायद शं नवाद्यायनभाष्ये
we नेोत्पल्ितत्कारणापलम्धेः ॥ ३२ ॥
` भा कारणसमानगुणस्योत्पत्तिः कारणद्योपलभ्यते। न
सेतदुभयं नित्य॒विषयं नचात्पत्तितत्कारणेपलयिः भ्रक्या प्रत्याख्यातुम्, नचाविषया काविदुपलसिः उपल- भिसामथ्यौत् कारणेन समानगृणं कार्मृत्पद्चत एत्यन- मोयते स खलृपलबेविंषय दति । एवञ्च तलक्तणावरोोा- पपन्तिरिति, खत्पन्तिविनाश्रकारणप्रयक्स् न्नातः प्र- “ual दृष्टदति, प्रसिद्धखावयवीो aga उत्पन्तिविनाश- धम्मा चावयवो fag cf | षब्दकर्डबृद्यादीनां wena: पश्च्डतमिल्यवा न्त ल्वचणावरोाधराचेत्यनेम wegaatg- सुखदुः खेच्छादेषप्रयन्नाख्च न व्याप्तासस्मादनेकान्तः, ख- प्नविषयाभिमानवन्िथ्योपलसिरितिचेत् तापलो तुल्पम्। यथा खभ्ने विषयाभिमान एवमृत्पत्तिकारणा- भिमान दति एवशचेतद्भुता पले gua, ुषटयिव्यायुपल- facfa खभ्रविषयाभिमामवत् yeaa, vfuarqara सव्यव्यवहार विलेप cfata तदितरच समानम् उत्पत्ति. विमाश्कारणापलसिविषयस्याच्यभावे सर्ववव्यवदहारविलाप- इति सोऽयं नित्यानामतोद्धियतादविषयलाखओात्पन्ति- वनान्रयोाः सखभ्नरविषयाभिमानगवदि्यरेतुरिति। श्रव- ख्ितस्यपादानख ध्मातं निवत्ते ध्ंमाजमुपजायते स खलत्यत्तिविमाश्यारविंषयः। seamed तत् प्राग-
8 wa ९ खाहिकम्। | RRL
wre णपजननादस्ति। ae निवन्नते तन्निटत्तमषस्तोति | way wae नित्य लमिति ॥
छण न व्यवस्यानुपपत्तः ॥ ३९ ॥
भा० aaa: स्यं निटृत्तिरिति व्यवस्था मेापपश्चते उपञजातमिदटन्तयोाविद्यमामलात् श्रयं we उपजाताऽयं निदत्तद्ति सङ्धावाविश्ेषादव्यवश्या । cerita नित्त नेदानोमिति कालव्यवस्या नापपद्यते स्वेदा fa- द्यमामत्वात् we धब्मंसापजनभिदत्तो माखेति अवच्ा- गपपल्तिरूभयोार विशेषात् । अनागतेाऽतोत दति काणव्य- वख्छानपपन्तिः वत्त मानस्य सद्धावलक्तएलात् श्रविद्यमा- मखात्मलाभउ पजनोविद्यमानस्यात्महानं निटत्तिरिव्ये- तस्मिन् सति मेते दोषाः तस्माद्यदुक्ं प्रागणुपजननादस्ि निटत्तश्चास्ति तदयुक्तमिति waaay एकान्तः ॥
Bo सव्वं पृथग्मावलक्षणण्यक्तात् ॥ ३४ ॥
भार सन्ये माना न कञिदेकोाभावेाविद्यते कस्मात् भाव- लच्णष्टयक्वात् भावस्य लत्तणमभिधामं येन wad भावः स waren: तस्य एयगिषयलात् सवाभावः षमास्या- गन्द: समूषवाचो Faria SAMA A TIRITUTAY बुप्रपाश्चग्रोवादिसमृरे च ada निद्शंनमा्रस्चेदमिति॥
a a = निनो ee ee eee
२२९ | MAT Wag AAA ATA
wo नानेकल्णेरेक भावनिष्यत्तेः ॥ ३५ ॥
भा० श्रनेकविधल्णेरिति मध्यमपदलोपी Bars: | गन्धा- दिभिख गरोर्बक्नादिभिञ्चावयवेः सम्बद्ध एको भावे निष्य- द्यते गणव्यतिरिक्रञ्च द्रव्यमवयवातिरिक्रद्चावयवोति fa- भक्तन्यायद्चेतद् भयमिति 1 च्रयापि॥
ख लक्षणव्यवस्या नादेवाप्रतिषेधः ॥ ३६ ॥
भा न कञिरदेकाभाव team: प्रतिषेधः aa] लच- चखव्टवच्ानारेव यदिह Bau भावस्य dyed az- कस्मिन् व्यवसितम् agaag तं सयुशरामि यमेवासासै ते प्ामीति, माणुसमुडे द्यत दति । श्रणसमुदे चाग्टद्- माणे यक्ते तदेकमेवेति | TUTE ATM नाद्धेकाभा- वा यस्मात् TARTS: | एकानुपपन्ते नास्ये WHE: गास्े- काभावेा यस्मात् AAS भावश्नन्दप्रयोगः एकस्य चानुपप- Th समुरानेा पपद्यते | एकषमुयादि समूह दति वारत- त्वादनपपन्नं नाष्येकाभाव इति ae प्रतिषेधः प्रतिन्ना- यते समूहे भावशनब्दप्रयोगादिति देतु Baar ख एवाग्वन्- चायते एकसमये समुह इति समरे भावश्नब्दप्रया- गादिति च aqua प्रत्येकं समूदिप्रतिषेधो are-
* तददक्तमिति कचित् ats: |
9 Sega ९ च्ाड्िकम्। RRR
भागकोाभाव इति सेयमुभयतेोव्याचाताद्यत्किञ्चनवाद दति। अयमपर एकान्तः ॥
ge सर्वमभावभावेधितरेतराभावसिद्ेः ॥ Fo ॥
भा० यावद्भावजातं तत्ब्वैमभावः कस्मात् भावेखितरेत- राभावसिद्धेः Bar नारश्वात्मनानखागेाः। असननश्धाग- वाद्यनाऽजारश्च इत्यसपप्रत्ययस्यप्रतिषेधस्य च भावश्रब्दे म सामानाधिकरण्यात् सष्वमभावद्ति प्रतिन्ञावाक्ये पद- याः प्रतिश्नारेलाख व्याघातादयुक्रम्, अनेकस्या्रेषता स््य्नब्दस्यायाभावप्रतिषेधञ्चाभावन्रब्दखा्यः पूव arare- aut निरूपास्यम् तत्र समुपास्यायमानं कथं frent- ख्यमभावः स्यादिति न जालभावेानिरूपास्थाऽमेकतयाऽओेष- तया wa: प्रतिक्लातुसिति, सब्वैमेतदभाव डति चेत् यदिदं adfafa मन्यसे तदभाव दति एवं चेदरमिटन्ाया- चातः श्रगेकमयेषञ्चेति नाभावप्रत्ययेन शक्यं भवितुम्, afa चायं प्रत्ययः सर्व्वमिति aararara ईति, प्रतिन्ना- arg व्याघातः सव्वमभाव दृति भावप्रतिषेधः प्रति- ज्ञा भावेखितरेतराभावसिद्धेरिति हेतुः । भावेवितरे- तराभावमनज्ञायाञ्चित्य सेतरोतराभावसिद्या सब्वमभाव squad यदि सव्वमभावाभावेखितरेतराभावसिद्धेरिति नापपश्चते ay भावेखितरेतराभावसिद्धिः सम्वेमभाव इति नेपपद्यते gay waaay: i
~~, ०" व Ee ee सि eee Loan,
RRB
न्यायदशंनवाद्यायनभाष्ये
wo न खभावसिह्े भावानाम् ॥ ३८ ॥
भा० म सम्यैमभावः कस्मात् खेन भावेन सद्भावात्
भावानाम्, सखेन धरण भावाभवन्तीति प्रतिश्चायते कञ्च खेधममाभावानां द्रव्यगुणकर्मणां सरारिसाप्रन्य् द्रया ut क्रियावदित्येवमादिर्वि्रेषः, uaa: एथिव्यादति च प्रत्थेकद्चानन्ताभेदः। सामान्यविरश्चेषसषमवायानाश्च विशिष्टा wat wut साऽयमभावस् निरूपाख्यलात खम्प्रत्यायकाऽयमेदा न सात्, श्रखिलयन्तस्मान्न स््वम- भाव इति। suata खभावसिद्धभावानामिति। ख- खूपसिद्धेरिति गारितिप्रयञ्यमाने we जातिविशिष्टं xa गद्यते नाभावमाजम् यदि च सव्वमभावः Arfraara: प्रतीयेत गोश्रब्टेन चाभाव उच्येत, VATA गोशनब्दप्रयोगे द्रव्यविशेषः प्रतीयते नाभावस्तस्मादयक्रमिति, war न सखभावसिद्धेरिति। असन् गार श्वात्मनेति गवात्मना कसा- साच्यते waaay गवात्मना गेारस्तोति खभावसिद्धिः, aqua सति वा आनोभीरिति वा कसमान्नोच्यते अवचनात् सखेन eae विद्यमानता द्यस्येति विज्नायते अव्यतिरेकप्रतिषेधे चख भावानामंयागादिषम्नन्धा afa- रकः, श्रचाव्यतिरेकाऽभेदाख्यसम्बन्धः। प्रत्ययसामाना- धिकरण्यम् यथा न सन्ति ge वदराणोति wea गोर araaraaa गारिति च गवाश्यारव्यतिरेकः प्रतिषि-
8 ध्याये ९ aifeaa | २९५
भागच्यते गवाश्वरयोारेकल्वं नास्तोति। afaa प्रतिषिध्यमाने
भावेन गवा खामानापिकरणष्यमसप्मत्ययस्यासन् गारश्वा- wafa, यथा न af ow वदराणोति कुण्डे वदरषं- यागे प्रतिषिथ्यमाने सद्खिरष्त्रत्ययस्य सामानाधिकरणष्य- भिति॥
ख० न स्वभावसिद्धिरापेक्िकत्वात् ॥ ३९ ॥
भा० श्रपेक्ताकतमापेचतिकम् दइखापे्ारतं AY दी्धापेचा- छृतं खं, न खेनात्मनावख्ितं किञ्चित्, कात् श्रपे्ा- सामथ्यात् तस्मान्न खभावसिद्धिभावानामिति॥
Bo व्यादइतत्वाद युक्तम् ॥ ४० ॥
भा० यदि दखापेचाकतं दीधे किमिदानोमपेच्य ye-
भिति गह्यते, श्रय दीचापे्ताकृतं we दीघ॑मनापेखि- कम्, एवमितरेतराच्र वयारेकाभावेऽन्यतराभावादुभया- भाव इति श्रपेचाव्यवसछानुपपन्ना, सखभावसिद्धावसत्याम् समयाः परिमण्डलयावा दरवययारापेचिकं दोघवद्रस्रते HAA भवतः | श्रपेच्चायाममपे्ठायान्च द्रव्यथारमभेदः, यावत Xa RIVA तावती एवामपेल्षमाणे नान्य- तरच भेदः श्रापेचिकले तु सत्यन्यतरच विश्रेषापजनः
स्यादिति, किमपे्तासामथ्यमिति चेत् दयेगडणएेऽतिग्र- 20
“SR Sn omen =-= ~ ~
RR न्यायदशं AAA ITAATS
are quearagfe: | डे ra पण्यन्नेकच विद्यमानमतिश्यं aefa, तदीधमिति व्यवखछति, ae Wr ग्टाति तद्र खमिति व्यवस्यतोति। एतचापेठासा मथ्यंमिति । waa MRM: | TAR सदविशेषात्, सव्यं Zar नित्या नित्यभेदात्, ws जेधा ज्ञाता ज्ञानं ज्ञेयमिति, षय चतु- द्धा प्रमाता प्रमाणं प्रमेयं प्रमितिरिति, एवं यथासम- वमन्येऽपोति । तच परीता ॥
° सह्धंकान्तासििः कारणातुपपत््युपपत्तिभ्याम् ॥ ४१ ॥
भा यरि साध्यसाधनयोानानालमेकान्तान सिद्धयति a- तिरेकात्, WU साथ्यसाधमयारभेदः एवमपेकान्ता ग fegfa साधनाभावात् afe ‘aunty कस्यचित् ि- fatcfa i
Seo न कारणावयवभावात् ॥ ४२॥ भा० म सञ्ककाशानामसिङ्धिः, कस्मात् कारणस्यावयव-
भावात् अवयवः afar इत्यव्यतिरेकः, एवं ई - तारौनामपीति॥
* देतुममतरेगेति कवित् mia: |
9 अध्याये e चाड्िकम्। RRO qo निरवयवत्वाद देतुः ॥ ४३ ॥
भा कारणस््ावयवभावादित्यदेतुः, कस्मात् सर््व॑मेकमि- त्यनपवर्गेण प्रतिन्नाय कस्यचिदेकवमुच्यते तत्र ॒व्यप- ठ क्राऽवयवः Wud नोपपद्यते एवं ईतादिष्वपोति,। ते खल्विमे agama: वि्नेषकारितस्या्विस्तारस्य प्रत्याख्याने न वन्तंन्ते परत्यक्ानुमागा गमविरोषाञ्जिथा- वादाः भवन्ति। श्रयाभ्यनुन्नानेन वर्तन्ते समानध कारितार्थसंग्रहाविशेषकारितखार्यमेद इति एवमेकान्तलं लतति | ते खल्वेते तत्वन्नामप्रविवेकार्यमेकान्ताः परी- चिता इति। परेत्यभावानन्तरं we afar ॥
छ सद्यः कालान्तरे च फलनिष्यत्तेः संशयः ॥ ४४ ॥
भा० पचति देाग्घोति सद्यः फणलमादनपयसी, asfa वप- तौति कालान्तरे फलं शस्साभिगम इति। afe चेयं क्रिया श्र्रिशचं जह्यात् खगंकामद्ति, waar: फले aug: fi
So AAW कालान्तरापभाग्यत्वात् ॥ ४५॥
भा० सलग; फलं श्रुयते तञ्च भिन्नेऽस्िन् टेरभेदादुत्पचत-
tfa, मसद्याग्रामादिकामानामारमफलमिति॥ 9९२
२९८ MAW IAAT
we कालान्तरेणानिष्यत्तिरहतुविनाशत् ॥ ४६ ॥
भा घ्वस्तायां veal NSH: फलं न कारणमन्तरेणा- त्यन्त मरति, न खलु वे विगष्टात्कारणात् किथिदुत्पद्यत- ofa ii
we प्राङ्किष्यत्तरटंश्षफलवत्तत् स्यात् ॥ Bo |
भा० यथा फलार्थिना eaqe सेकादिपरिकष्पं क्रियते afeiq प्रध्वस्ते प्रथिवीधातुरातुमा aywla: त्रानरण तेजसा पच्यमानारसद्रव्यं निर्व॑न्तयति ष इवयश्डतारसा- टचानगतः पाकविभि्टाग्यूदविशेषेण सज्निविध्रमानः पणा- दिफलं निरव॑त्तयति। एवं परिषेकादि aa चायवत् न च विनष्टात् फलनिष्पन्तिः, तथा प्रटत्या संस्कारा धम्माधम्- खच्तणाजन्यते स जातानिमिन्तान्तरानग्टहीतः कालान्तर फलं निष्यादयतोति। उक्तञ्चेतत्दूव्वेतफलानुबन्यात्तद्- त्पन्तिरिति तदिदं प्राङधिष्यन्तनिं ष्यद्यमानम् ॥
ह° नास*न्रसन्रसदसदसत्सतेर्वधम्यात् ॥ ४८ ।
भा प्राङ्िष्यन्तेनिष्पत्तिघ्मकं नासत् उपादाननियमात् कस्यचिदत्पन्तये किञ्चिदुपादेयं न सव्ये सवस्येत्यसद्धावे
~ नः fi fi * नासन्रसत्रसदसत् सदसतेवधम्म्यादिति ahaaicama: प्ाठः।
8 ्यथ्याये ९ साहिकम्। २९९
ure नियमे नोपपद्यत दृति, न सत् प्राग॒त्पत्तेविद्यमानस्यात्य- न्तिरनुपपन्नेति, न सदसत् षदसतोर्वैधम्यात् सदित्यथाभ्य- amt श्रसदित्ययंप्रतिषेधः एतया वा चातेत्रैधम्ये व्या- घाताद्व्यतिरे कानुपपत्तिरिति प्रागत्पत्तरत्पत्तिधमंक- म्दित्यद्धा कस्मात् ॥
° *उत्यादव्ययद् शनात् ॥ ४९॥
भा० यत्पृनर्क्रं प्रागुत्पत्तेः कार्थंनाष्दुपादाननियमा- fafa ii
ao | afafaaay तदसत् ॥ ५० ॥
भा० ददमरोत्पत्तये समयं न सर्वमिति प्रागत्पत्ते निंयत- कारणं काये बुद्धा सिद्धमत्पन्तिनियमद्॑नात् तस्माद्- पादाननियमस्धापपन्तिः सति ठु काये प्रागत्पत्तेरुत्पत्ति- ta arena i
we अआञ्रयव्यतिरेकादष्टफलेात्यत्तिवदित्यरेतुः ॥ ॥ ५९१ ॥
* प्रागृत्पत्तेरत्पन्तिधम्म॑कमसदित्यडा उत्पादश्यण्दश्रंनादिति as डतन्तिकारसम्मवम्।
RRe NASW ATTA AUT
भा० मृखलसेकादि afta फलश्चाभयं Cara, Fay रेष शरीरे फल्चामचेत्याश्रयव्यतिरेकाददत॒रिति॥
wo प्रीतेरात्माश्रयत्वादप्रतिषेधः ॥ ५२॥
भा० प्रोतिरात्मप्रत्यचलादात्माश्रया तदाश्रयमेव कथ udifaaa धर्बस्यात्मगणलात्। तस्नादाभ्रययतिरोका- मुपपन्तिरिति॥
° न पुचपशुस्तीपरिच्छददिरण्यान्रादिफलनिद- शात् ॥ ५३ ॥
भा पृजादि फलं निदिश्ते न प्रोतिः यामकामा asia पुचकामेा यजेतेति । तच यदुक्ं प्रोतिः फलमित्येतरयु- कमिति ॥
ह° तत्सम्बन्धात् फलनिष्यत्तेस्तेषु फलवद् पचारः ॥ ॥ ५४ ॥
भा० युचादिसम्बन्धात् फलं प्रोतिलचणमुत्पद्यत ट्ति g- चादिषु फलवद्पचारः TAA प्राणशब्द ऽन्नं वे प्राणा- दति। फलानन्तरं दुःखमुदिष्टम्, Sag बाधनालक्षणं दुःखमिति । तत् किमिदं प्रयात्मवेदनीवस्य सब्वैजन्तुपरदय-
४ ध्याये १ खाहिकम्। Rat
भा त्तस्य सुखस्य प्रत्याख्यानम्, श्राडाखिदन्यः कल्य दति, श्रन्य- THIS कथम् नवे VAG Hafan सुखं शक्यं प्रत्याख्या ठम्, श्रयम् जन्ममरणप्रबन्धामुभवनिमिन्तादूःखान्निविं खस्य दुःखञ्जिहासता दुःखसंज्ञाभावनापरेणाद्ःखदानायं दति, कथया युज्या सवे aa सलनिकायाः सव्वायु्यत्ति- wate सर्वैः पृनर्भवाबाघधनानुषक्रा दुःखसारचग्या- दाधमालच्तणं दुःखमिलुक्रम् खूषिभि दु: खसंन्ञाभावन- म॒पदि श्यते अर च देतुरूपादीयते॥
we विविधबाधनायेगादुःखमेव जन्मोत्यत्तिः ॥ ॥ ५५ ॥
भा० जन्म जायत दति शरीरेद्धियबुद्धयः, शरीरादोनाच्च संस्यामविश्िष्टानां प्रादुभावः उत्प्तिः। विविधा ख बाधमा हीना मध्यमोरत्कुष्टा चेति। उत्कष्टामारकिषणाम्, तिरखान्तु मध्यमा, मनुव्याणान्त होना, देवानां दहीनतरा वीतरागाणाञ्च, एवं सब्वमृत्पत्ति खानं विविधबाधनानुषक्त पश्तः सुखे तत्साधनेषु च चरोरोद्ियबद्भषु दुःखसंन्ना व्यवतिष्ठते, दुःखसंज्ञाव्यवस्यानात् सव्वलाकंव्वमभिरति- संज्ञा भवति, शअ्रनभिरतिसंन्चामृपासोनस्य सव्वलाक- विषया aut विच्छिद्यते, दष्णाप्रहाणात् सर्व्यदुःखादि- aya इति। यया विषयोागात् पये विषमिति बुष्यमा-
RRR ANAT श्रं मवाद्छायमभाष्ये
भाग्ना नोापादत्ते, श्रनुपाददाना मरण्दुःखं नाप्नाति, दुःखेादटुश्स्तु न GSS प्रत्याख्यानम्, FAA Ii
° न मुख*स्यान्तरालनिष्यत्तेः ॥ ५९ ॥
भा० म खल्वयं SASH: सुख प्रत्याख्यानम् | कस्मात् सुखस्यान्तरालनिष्न्तेः। निष्यद्यते खल् बाधनान्तरालेषु सुखं प्रत्यात्मदेदनोयं शरोरिणाम्, तदशक्यं प्रत्याख्यातु- fafa, अयापि॥ |
ख° बाधनाऽनिटततरवेद यतः प्य षणदाषादप्रतिपेधः ॥ ५७॥ भा० | - YUU दुःखेदगेनेतिप्रकरष्णात् wiqd प्राथना- विषयाजमदरष्णापर्यंषणस्य दोषा यदयं वेदयमानः प्रार्थयते तस्य प्रार्थितं न सम्पद्यते, सम्पद्य वा विपद्यते, न्यूनं वा सम्पद्यते, बह प्रत्यनीकं वा सन्पद्यते दत्येतस्मात् पर्थंषणदोाषान्नानाविघा मानसः सन्तापाभवति। wa aqua: पर्येषणदेाषादाघधमाया श्रनिटत्तिः। बाघना- निटन्तेंखसंज्ञाभावनमदिश्ते, wit कारणेन दुःखं जन्मन ठत सुखस््ाभावादिति। भ्रधाष्येतद्मक्रम् | कामं कामयमानस्य यदा कामः सष्टद्धति, श्रयेनमपरः कामः िप्रमेव nara अपि चेदुदनेमिं समन्ताद्भूमिमिमां
* सुखस्याप्यन्तराल निष्यत्तेरि ति ङत्तिकषार सम्मतः पाठः|
४ me ९ खाङिकम्। RRR
भाग्लभते TF Narada, 4a तेन UTA धनेषी थति किन्त सुखं चमकम fa ti
ख० दुःखविकल्पे सुखाभिमानाच ॥ ५८ ॥
भा दुःखसंज्ञाभावगापदे्रः क्रियते, TH खलु सुख- संवेदने व्यवस्थितः Be परमपुरुषाय मन्यते ग सुखाद्- न्यज्निः्रेयसमस्ति खे प्राते चरितार्थः रतकरणीयेा भ- वति। भिष्णसंकल्त्पात् सुखे तक्छाधनेषु च विषयेषु संरज्यते GM: सुखाय घटते azarae जम्न- लरान्याधिप्रायणानिष्टसंयोगेष्टवियोमप्रार्थितानु पपन्तिनि- भित्तमनेकविधं यावदुः खमुत्पश्चते तं दुःखविकर्ये सुख- मिल्यभिमन्यते, सुखङ्गग्रतं दुःखम्, न दुःखमनापाश्च शक्यं सुखमवापुम्, aula खमेवेदमिति सुखसंन्ना- “vans जायख faa खण्न्धावतीति ंषारं नातिव- wid, तदस्याः सुखसन्नायाः प्रतिपक्तोदुःखसंन्नाभावन- मुपदिश्ते दुःखानुषङ्गाहःखं nafs म खखस्याभावात् यद्येवं कस्माद: खं जन्पेति area सेयमेव वाच्ये यदेवमा- द दुःखमेव जनेति तेन Gerard न्नापयतीति। जन््मवि- निगदार्थी यो वे खस्वयमेवब्रब्दः कथं म दुःखं अन्म स-
षाणि
* wart चेतोति कचित् ara: | 2D
२९४ AACA IA AWTS
भाररूपतः fom द्.खापचारात्, एवं सुखमपीति, एतदनेनेव निवत्यते न तु दुःखमेव जन्मेति दुःखादेभ्रानन्तरमप- वगः सघ प्र्याख्यायते॥
° ऋणक्तं शप्रटत्यतुबन्धाद पवगाभावः॥ ५९ ॥
भा खणानबन्धास्नास्छपतर्गः, जायमानो इवे argafe- भिच्छरीकणवान् जायते ब्रह्मचर्येण afar aga देवेभ्यः प्रजया fara इति, णानि तेषामनुबन्धः खकबभिः सम्बन्धः कणसम्बन्धवचनात्। Wa वा एतत् सत्रं यद्- fatry दथंश्पृपंमासा चेति जरया द एष तसात् सचा- दिम॒च्यते agat © चति, खणानुबन्धाद पवगागृष्टान- कालानाखीत्यपवग्गोभावः। क्तंगानुबन्धाल्लास्यपवग्गैः, कछषेजानुबदख जायते नास्य क्भ्ानुबन्धविच्छेद्ग्द्यते। प्रटृत्यनुबन्धाज्ञास्यपवगः। जवाप्ब्टत्ययं चावत् प्रायणं वा गृबद्धिग्ररीरारमोणाविमुक्राग्टद्यते तत्र ATH दुःखजन्ब- प्रटत्तिदोषमिच्छाज्ञानानामुन्तरोन्तरापाये तदमन्रा- भावाद्पवगं इति तदनु पपन्नमिति। श्रजाभिधीयते; यन्तावदूणानुबन्धादिति wera णेरिति ॥
ह° प्रधानशब्दातुपपत्तेगुणशब्दे नानुवादानिन्दाप्र- भ्रसापपत्तः ॥ ६० ॥
* पगेमासे चेति कचित् पाठः।
ewe uifena |. २९५.
भा० छेरिति नायं प्रघामशब्दः यत्र waa: प्रत्यारेयं ददाति दितीयश्च प्रतिदेयं खाति aare दृष्टता प्रधा- ABU, A चतदिदापपद्यते प्रघानश्नब्दानपपन्ते- गणण्रब्देनायमनवादः रेरिव ऋएोरिति प्रयक्रापम- श्धेतत् श्र्धिमाणएवक दति। अन्यच दृषटश्चायग्णशब्द- Cy प्रयुज्यते यथाऽभ्िशनब्दो माणवके, कथं गृणशब्देनान्- वादः, निन्द् प्रश्॑सापपन्तेः aay wala खणाद्ामा- ननिन्यते, कमोनुष्टाने च एव ण्दानात् प्रशस्ते । जायमान दति गृणण्न्दा विपये ऽनधिकारात् जाय- माना डवे नाद्मएट्ति Veet Vee! सत्पद्यमानोा जा- यमान tial यदायं WS जायते तदा क्माभिरधि- क्रियते मादतेाजायमानखानधिकारात्, यद्ा तु माद- ताजायते कुमारोन तदा कष्मभिरधिक्रियते, श्र्थिनः क्स्य साधिकारात्। श्रचिनभः कमंभिरधिकारः कषा विधे कामसयोगद्तेः wars जयात् aaa: द्त्येवमादि, wre च प्रट्तिसम्भवात् शक्रस्य कंषांमि- wart: प्रट़ृत्तिखमवात्, शक्रः खलु विदिते कषंणि vada नेतर इति, उभयाभावस्तु प्रधानश्ब्दार्ये are- ताजाचमाने कुमारे उभयम्यिता शक्तिश्च न मवतीति। न भिद्यते च लाकिकाद्वाक्यादैदिकं वाक्यम् FIGS कारिपुरुषप्रणीतलेन तत्र॒ लेाकिकसावदपरोककोाऽपि म जातमात्रं क्रुमारकमेवं ब्रूयादधोव्व qe ब्रह्मस्य
2b 2
२९६ न्यायदणश्रंनवाद्छायनभाष्ये
भाग्चरेति। कुतएवं ख्छपिरूपपन्नानवद्यवादी उपदे गार्थन vam उपदिश्ति। म we वे नन्तकाऽन्पेषु vata न गा- यने वधिरेखिति, उपदिष्टा्थविश्चानश्द्योापदेशविषयः यसा पदिष्टम्ं विजानातितं WAIT: करियते न Ya- दस्ति. जायमानकुमारके इति गादंस्थलिक्गश्च मन्त्रा we कम्पाभिवदति यच aang कब्माभिवदति तत्- पत्नोसम्बन्धादिना गारख्यंलिङ्गनापपन्षम्। ARCA ऽयं जायमानोाऽभिपधीयत दति। श्रथिवस्य चाविपरि- पामे जरामयंवारोापपन्तिः, waa naan न विपरिणमते a faada तावदनेन aaravafag- पपशते शराम्यवादसखप्रतोति, जरया ह वेत्यायषष्रो- थस्य चतुर्थस्य प्रत्रव्यायुक्रख्य वचमम्, जरया इवा एष तस्मादुच्यत दति, श्रायुषस्हरौयं Vou प्रत्व्यायुक् ated aa हि प्रत्रज्या विधोयते अरत्यम्जरासं- यागे जरया द वेत्धनर्थकम् अगरक्ताविमच्यत इत्येतदपि नोपपद्यते सखयमग्रक्रस्य वादयां अकरिमार। अनेवासी वा जुङयाद्रह्यणा ख परिक्रीतः चोरडाता वा जङ् agit ख atiata tia श्रथापि विहितं वानुेत कामादयः परिकष्णेत विहितानुवचनं न्यायमिति wo- वानिवाखतन््ा wee: कन्यस प्रवकंते caw वा-
* विनद्चाता चवि चित् पाठः |
eee १ खाडिकम्। RRO
are क्यस्य साम्यम्, फलस्य fe साधनानि प्रयतरविषयोा- मन फलम्, तानि सम्ण्लानि फलाय aap, fafe- aq जायमानं विधीयते च जायमानं तेन यः मम्बध्यते asd जायमान इति) म्रत्यक्तविधानाभावादिति चेत् न प्रतिषेधस्यापि प्रव्यतच्तविधानामावादिति। प्रत्यक्षता- विधौयते mw ब्राह्मणेन, यदि चाञ्नमान्तरमभवि- स्यत् तदपि aurea प्रव्य्तः, प्रत्यकविधानाभावान्ना- स्याश्रमान्तरमिति न प्रतिषेधस्य प्रत्यक्षविधानाभावात् न प्रतिषेधोऽपि a ब्राह्मणेन प्रत्यक्तताविधीयते न सन्या अमान्तराणि एक एव weama इति प्रतिषेधस्य प्रत्यक्तोाऽश्रवणाद यक्रमेतदिति॥
ao अधिकाराच्च विधानं विद्यान्तरवत् ॥ ६१॥
भा० यथा श्रास्तान्तराणि खे खेऽधिकारे प्रत्यकताविधा- यकानि नाथीान्तराभावात्, एवमिदम् ब्राह्मणं ररदख- wie खे सेऽधिकारे प्र्यङताविधायकं नाश्रमान्तरा- शामभावादिति । ऋगन्राद्यणश्चापवगाभिधाखमिषी- यते। चख ब्रह्मणानि चापवगाभिवादौनि भवन्ति। weg तावत्, कम्भभिग््युग्टषयो निषेदुः प्रजावन्तो द्र विण मिच्छमानाः, अथापरे wear मनोविषः परं aa- भ्याऽग्टतत्वमानब्रः, म कषणा न प्रजया धनेन, त्यागे- TH BAAAATAY: | परेण ata. निहितं गदायां
RES न्धायद श्रं मवाद्यायनभाष्ये
भाग विभ्राजते यद्यतयो विशन्ति, वेदाहमेतं परषं मडहान्त- मादित्यवणन्तमसः परसतात् तमेव विदित्वातिग्डल्यमेति नान्यः पन्था विद्यतेऽयनाय। श्रय ब्राह्मणानि, war uaa: यजश्चाऽध्ययनं दानमिति, प्रयमस्तपणएव, दितीयेब्रह्मचाययाचार्ययकुलवाषी, टठतीयेाऽत्यन्तमात्मा- नमाचाययंकुलेऽवसादयन्, सवं एवैते पष्यलाका भवन्ति | बरह्ममंसोाऽग्टतलमेति । एतमेव प्रत्राजिना लाकमभी wa: प्रव्रजन्तोति श्रयो PATE: काममयएवायं g- ङ्व दति स यथाकामो भवति तया क्रतुभवति तया AHH कुर्ते यत्कमम कुरुते तदभिसन्पद्यते इति क्वा भिः संसरणमक्ता प्रहतमन्यदुपदिश्न्ति इति तु कामय- मानो याऽकामानिष्काम श्रात्मकामाभवति म तस्य प्राणा खत्क्रामन्ति इदेव समवलोयन्ते WHA सन् ब्रह्मा- प्येतीति। तच यदुक्ब्टणामुबन्धादपवमाभाव दत्येतर्युक्र- मिति ये wart: पययादेवयाना दति च चातुराश्रम्ब- qatar, फला्थिनखेद् ब्राह्मणञ्चरामयय वा एतत् सत्रं यदद्निदाचं द्थ*पणेमासेा चेति, कथम् ॥
ह° समाराप।णादात्मन्यप्रतिषेधः ॥ ६२ ॥
भा० प्राजापद्यामिष्टिं freq तसां साव्वैवेदसं yar आआतान्यद्रोन् समारोप ब्राह्मणः ्रत्रजेदिति श्रूयते, तेन
A ot ~N fi * प्राङ्ति कवित् gia) 1 रोपादिति टत्तिकार्सम्मतः gia: |
8 खाध्याये ९ च्ाडिकम। दर
भार विजानीमः प्रजाविन्तलकेषणयाख्च बयुत्यायाय भिका चय्ये खरन्तोति, एषणाभ्यञ्च व्यत्य तस्य पाचचयान्तामि कम्माणि नापपद्यन्त दति नाविशेषेण कर्तुः प्रयोाजकफलं भवतो- ति। चातराश्रम्यविधानाचेतिहास्पुराणधर्भास्तेष्वेका- श्रम्यानुपपत्तिः। तदप्रमाणमिति चेत् प्रमाणेन खल् त्रा- हमणेनेतिहासपुराणएस्य प्रामाण्छमभ्यनन्नायते, ते वा wea अयवङ्गिरष एतदितिहासपुराणमभ्यवदन् द्तिहाष- एराणं पञ्चमं वेदार्मां वेद् xfs तस्मादयुक्रमेतदप्रामा- wfafa श्रप्रामाण्ये च धम्मशास्त्रख् weal व्वदहदार- STARTS TAT: | TERAHSTATY STAT ATAT- मृपपल्तिः,ः य एव AAAS द्रष्टारः प्रवक्रारखते ख- जितिदासुपराणस्य धमाश्रास््रस्छ चेति । विषयव्यवखानाख यथाविषयं प्रामाण्यम् श्रन्यामन्तत्राह्मणस्य विषयोऽन्यचे- तिहाष्पुराणधग्म्चास्ताणामिति। यन्नो मन्त्त्राद्यणस्य, लेकटत्षमितिदहाख्णराणस् लेाकव्यवदारव्यवखानं ध- मशास्त्रस्य विषयः। तजैकेम सम्प व्यवश्थाप्यत दति, यया- विषयमेतानि प्रमाणानोद्धियादिवदिति। यत्प॒मरेतत् क्ते- भानबन्धस्याविच्छद्ादिति॥ |
° सुषुप्तस्य खप्रादशने क्लेशभावादपवर्गः । ues i
भा० यथा BANU खलु GREAT रागामुबन्धः सुख-
240
Rge न्यायदणंमवाद्यायमभाष्ये
भाग्दुःखामुबन्धेख विच्छिद्यते तया ऽपवर्गेऽपीति। एतच ब्रह्म विदोमुक्षस्यात्मनोा रूपमुदादरन्तोति। यदपि प्रट्त्युन्- बन्धादिति॥
wo न प्रहत्तिः प्रतिसन्धानाय हीनक्तंशस्य ॥ ६४॥ `
भा प्रीणेषु रागदेषमेदेषु प्रट्तिनं प्रतिखन्धामाय, पवसन्धिस्त पू्ैजन्मनिदटत्त पुनज तच्ादृष्टकारितम् त्यां प्रहोणार्यां पु्वजन्माभावे जन्ान्तराभावोऽप्रतिष- न्धानमपवर्ग;। क्बविकण्यप्रसङ्ग इति चेत् न कर्डाविपा- कप्रतिसंवेद नख्ाप्रत्याख्यानात पर्वजकानिटन्तो casa a भवतीत्यच्यते म तु क््मंविपाकप्रतिसंवेदनं yar- ख्यायते, सब्वौफि पुष्वकम्माणि न्ते जन्मनि विपचन्त
, इति ॥
ख न MMA: सखाभाविकत्वात् ॥ &५ ॥
भा भेपपद्चते क्तोशानुबन्धविच्छेदः, कसमात् क्त्रसन्ततेः खाभाविकलात् अनादिरियं क्तंशसन्ततिः नवानादिः शक्यः उच्छेन्तमिति। wa कित् WTAE
` ° प्रागुत्यत्तेरभावानित्यत्ववत्स्वाम विकेऽप्यनित्य- त्वम् ॥ ६६ ॥
8 अध्याये ९ riers | ९४९
we यथयाऽनादिः प्रागुत्यकेरभाव उत्पन्नेन भावेन fira- wa एवं खाभाविकी क्ते्रसन्ततिरनिन्येति ॥
छ अअणश्यामताऽनित्यत्ववदया ॥ ३७ ॥
भा श्रपरश्राइ यथयाऽनादिरणश्चामता श्रय चाभ्निषं- योगादनित्या तथा क्तेणखन्ततिरपोति, षतः खल wal rf waaay त्वभावे भावे भाक्रमिति, च्रनादिरणु- श्लामतेति ₹हलभावाद्युक्रम्, ` अनुत्पत्तिधमं मनित्यमितिं माच रेतुरसीति। अयन्त् समाधिः॥
wo न सद्धल्पनिमित्तत्वाच्च रागादीनाम् ॥ &८ ॥
भा० कर्षानिभित्तलादितरेतरमिमिन्तवाखेति समृष्चयः | मिष्याषडष्येभ्या रश्ननोयकापनोयमेरनीयेग्यो रागदेष- मादा उत्यद्यन्ते wd च स्तनिकायनिववैतंकं मैय. fasta waaay निव्येत्तंयति भियमदर्थमात्, दूष्यते fe कञ्चित्छच्वनिकायारागबङलः कथिद्ेष- ase: afgarvasea «far हतरेतरनिमित्ता च रागादोनाग्त्पन्तिः, मढारज्यति, ae: कुति, रका मदयति, कुपिता मृदयति। ` श्वं मिथ्वासङ्स्पानां तच्च marae: । कारणानुत्पन्ता च कायनत्पन्तेरिति,
"" |
Rey न्यायदश्ंनवाद्छयायनभाष्ये
* भा° रागादीनामत्यन्तममुत्यन्तिरिति। wifey awa ध तिरित्यप्यक्तम् । सव्वं ca खर्वाध्यात्सिका भावा अरनादि- ना Wawa परवन्तन्ते शरीरादयः, नजाचच कञ्चिदनत्प- पूवैः प्रथमत उत्पद्यते अन्यत्र त्वश्ञानात्, न चेवं खत्यनु- ufauada fafagauda प्रतिज्ञायतद्ति। कमं च सत्वनिकायनिर्ककम् तत्वज्ञानरृतात् मिथ्याखद्रूपविघा- तान्न रागाद्यत्पत्तिनिमिन्तं भवति सुखदुःखसनित्तिफ- छन्तु भवतोति ॥
इति बातक्छायनोये न्यायभाये चतुथाध्यायस्याद्यमा- ` हिकम् ॥ *॥
पीपी पिपी RIN PIII LS णा ८.७.४५, ०
भाग किमु खश् भो यावन्त विषयास्तावदु प्ररेकं ्नान- aqua) अथ कचिदुत्यद्यतद्ति sara वित्रेषः,नता- वदेककच यावद्धिषयमत्पद्यते waaay, नापि क्चिदत्यद्यते, यत्र fae तचानिटन्तामेददति मादज्ञषप्रसक्कः। म चान्यदिषयेण तत्वश्षाननान्यविषयोा- मारः शक्यः प्रतिषेद्धमिति। मिथ्यान्नागं धै खल arer- म तत्वज्नागस्यानत्पत्तिमा, तच fara aa विषये प्रवन्तमानं संसारवीजं भवतिस विषयस्तत्वता wa दति,
8 खध्याये e afar RaR
ure fa पनरूख्िथ्याज्ञानम् अनात्मन्यात्मयहः, availa Arerswere षएति। waar Gawqanfa पश्ता- gferwert दृति, fe qragdsra यददिषयेऽददारः wWitfmaatacngaga:, कथं aferarsweEre: संसारवोजं भवति। wd खल भरोरादथ॑जातमहमस्ो- ति व्यवसितस्तद्च्छदेमात्मोष्छेदं मन्यमनेऽनच्छेद्ट- UGTA: पनः पुनस्तदुपादत्ते AUT ` जन्मम- रणाय यतते तेनाव्यिगान्नात्यन्तं दुःखाद्धिमु्यते दूति, UG दुःखंदुःखायतनं Carn yay सव्वेमिदं दुः- खमिति पष्यति, ख दुःखं परिणानाति परिभ्नातदुःखं WG भवत्यनुपाद्ानात् सविषान्नवत्, एवं दाषान् कमंच. दुःखरेतुरिति पश्यति,नवाप्रहीणेषुरेषेषु दुःखप्रबन्धा- च्छेदन शरक्यम्भवितुमिति Tra जहाति, ALT, च रा- aq म nef: प्रतिसन्धानायेद्युकम्, पेव्यभावफलदुःखानि च waft व्यवस्थापयति कषांच grate war w7- वशाऽभिगन्तयन्तद्याधिगमेपायस्तत्वश्चानम्, एवं चतख- भिविंधाभिः प्रमेयं विभक्रमाखेवमागसख्याभ्यद्यता भावयतः Se Beal यया्तावबे AGS न्नान मृत्य यते, एवं च। |
we दाषनिमित्तानां तच्वन्नानाददङ्धारनिषक्तिः ॥ ॥ १।
भा० woe दुःखान्तं प्रमेयं रेषनिमिन्तं तदिषयला- 2x2
Neth me ee न ~ - - -- ~
Ree PALAU AI ALA AWal
arfmarmniaa, तदिदं anwar तदिषयमत्पन्नमदद्ारं निवन्तंयति, खमानविषये तये विरोधात्, एवं तच्वन्नाना- इःखजवप्रटत्तिदेाषमिथ्याज्ञानानामुत्तरोत्तरापाये तद्- नन्तराभावाद्पवगै दति, ख चायं शास्तार्थसङ्गहाऽनुयते नापूदीविधोयत दूति। प्रस्यानानुपूया तु खल्॥
ae दाषनिमित्तं रूपादय विषयाः सद्धरूपरताः ॥ ॥ २॥ भा क्रामविषया श्द्धिया्था इति शूपाद्य उच्यन्ते ते ` मिथासद्धसूयमाना रागद़ेषमे दान् प्रवन्तंयन्ति, तान् पृव- weed, ata प्रसञ्चक्ताणस्य खूपादि विषये मिध्यास- ew निवर्तते, तन्निदन्तावध्यातं छरोरादि प्रष्चच्तोत, तक्रसद्ानारष्यात्मविषयाऽदद्धारो निवत्तते,सेयमध्यातं afeg विविक्रचिन्ता विहरन् am cad | रतः परं काचित् dar हेया, काचिद्धावयितये्युपदि डते, नायं भिराकरणमयापादानं वा कयमिति॥
wo तन्िमित्तन्ववयवव्यभिमानः॥ ३॥ भा० तेषां दोषाणां निमिन्तन्लवयव्यभिमानः सा च खल SGM षपरिस्कारा WANS, WEIGHT च स्तियाः। प-
9 Ward ९ आाडिकम्। ९९१
भाररिख्कारख निमिन्तसंज्ञा अ्रनवयश्चनसंन्ना च, निमिन्तसंज्षा TAI च्चा रिकम्, अनव्यच्ननसंन्ना दृत्यं दन्ता दत्यमेा- छटाविति, सेयं संज्ञा कामं बद्धयति तदनषक्रांख दोषाम् विवजमोयान्, aaa: भेद्नावचयवसंज्ञा केश्रलाम- मांसभाणिताखिद्ञायुश्िराकफपित्तेचखारादिषंज्ञा, ताम- भसं नेत्या चते, AAA भावयतः कामरागः प्रदोर्यते, aaa च fafay विषये काचित् संज्चा भावनोया काचित् परिवष्नंनीयेन्यपदि श्वते यथा विषसपक्रऽन्नेऽक्नषंज्नापादा- नाय faqugr प्राणायेति | sicimad नजिराकरि- व्यताऽवयव्यपपाद्यते ॥
ह° विद्याऽविद्यादे विध्यात् संशयः ॥ ४ ॥
भा० खदखतारुपलम्भादिद्या दिविधा, सदसतारनुपलब्बा- <faurfa दिविधा, उपखभ्यमानेऽवयविनि विद्यादेविध्यात् सं्रयः, श्रनपलन्यमाने चाविद्या विध्यात् संश्रयः । साऽय गवयवो यद्यपलभ्यतं sue गापलभ्यते न कयश्चुन संग्रयश्मच्यते इति ॥
° तदसंश्यः पुवहेतुप्रसिद्त्वात्॥ ५॥ `
भा तस्िन्नमपपन्नः संशयः, कङमात् पवेाकरेदनामम्रति- पेधादस्ि दव्यान्तरारम्म cau
Rog ष्या यद्धं ग वाद्छयायनभाव्ये qo दत्त्यतुपपत्तेरपि afe न संशयः ॥ ई ॥
भा टृत्यतृपपननेरपि तिं संश्यामपपन्तिनास््लवयवीति तदिभजते।
स ° छतलेकदेशटत्तित्वादवयवानामवयव्यभावः ॥ ॥ ७ ॥
भा -एकंकाऽवयवेा ग तावत् शक्सेऽवथविनि ava तयोः परिमाणभेदाद वयवान्तरसम्नन्धाभावप्रसक्ाख, भमाणयवय- SHRI, नदास्ान्येऽवयवाः एकटेग्र्डताः सन्तोति। अथावयवेव्येवावयवी वर्तते ॥
qo तेषु चाटततेरवयव्यभावः WS
भा न तावत् प्रत्यवयवं ata तयाः परिमाणमेदात् ॐ टेर ~e द्रव्यस्य चकद्रव्यतलप्रसङ्ात, नाणकदे्षः way warq- वाभावात्, ATA UM: संया नास्वयदीति ॥
ख० पथक् चावयवेभ्याऽटत्तेः ॥ € ।
we एयक वावचवेन्येुः धर्षिभ्या धष्म॑खाग्रणादिति ष- मागम् ॥
8 खअष्याये २ प्ाड़्िकम्। Rge नचावयव्यवयवाः ॥१०॥
we wafer भेदाभावान्नैद् शब्द् प्रथागानुपपत्तेर- Wa ॥ ११॥ |
भा० किं प्रत्यवयवं कत्सोऽवयवी वन्ते ्रथेकदेशेनेति ना-
पपद्यते प्रञ्जः, कस्मात् एकस्मिन् भेदाभावद्धेदश्रष्दप्र- यागामुपपनेः। छत्छमित्यनेकस्टाग्रेषाभिषामम्, THe दति नानाले कस्छिदभिधानम्, arfaar रत्स्ेकटे्बब्दा भेद विषये भे$सिन्लवयविन्यपपर्येते भेदाभावादिति, v- न्यावयवाभावान्ञेकरे गेम IA TAT: ॥
स MAMA ATTA SATS: ॥ १२।
भा. अवयवाश्तराभावादिति यद्ययेकदेघ्राऽवयवान्तरग्ड- तः स्यात् तथाप्यवयवेऽवयत्रानर वर्त मावयवोति, चन्या वयवभावेऽणषन्तेरवयविभेमेकदेेन ठत्तिरन्यावयव्रा- भाव्रादित्यदेतः, tha: कथमिति ta uneasy: याञ्जितखम्बन्धलक्तणा vif, आश्रयाज्ितभावः कथमिति चेत् यस ताऽन्यत्रात्मलाभानुपपत्तिः ष आश्रयः, न कारणद्रस्येभ्या ऽन्य RUA लभते, faqaay कारणट्रव्येव्विति, fray कथमिति चेत् अनिष्येषु दगात् शिद्धम्। fray द्रण्ेषु कथमाअ्जयाञ्रयिभाव दतीति सेत्
Qu REC ग्धायदश्रनवाक्छयायनभाष्ये भा० अजिच्येषु Zante -दभनाद्ाञ्चयाितभावद्य fave शद्धिरिति। तस्मादवयव्यभिमानः प्रतिषिद्यते निः खेयस- कामस्य मावयवी यथा खूपादिष भिथ्यासद्ल्या नरूपा- दय द्ति। सवीयदण्मवयव्यसिद्धेरिति naafeatsa- तदाद ॥
qe केशसमुहे तैमिरि कोपलबन्िवत्तदुपलव्थः ॥ ॥ १३ ॥
भा यथेकेकः केञरमिरिकेण गोापलभ्यते, कंव्रसमृहस्तप- शम्यते, तथेकं काऽएनंपलभ्यते ्रणषश्चय णुपलभ्यते, तदि- दमपासमुविषयं ग्रएमिति॥
° ` खविषयानतिक्रमेेन्दरियस्य पटुमन्दभावादि- घयग्रहणस्य तथाभावो नाविषये प्रततिः ¶ ॥ १४ ॥
भा. यथा विषयनमिद्धियार्णं पटुमन्द्भावाद्धिषययदणा- भां पटुमन्द्भावेा भवति, चुः खल waaay नादिषय- न्धं zuifa, निरुयमाणद्च न सविषयात् रच्यते, साऽयं तैमिरिकः कडि चचविंषयं वों म zerfa कचित् zetia
। के बषमदम्, sug इतेमिरि केण wat रहते, परमाणव- खतोद्धियाः clase a केनचिदिद्रियेणग्डह्नो,
LY 4 8 ध्याये २ wifeng | Ree
are aafeary zara दत्य विषये प्रट़न्तिरि द्धिवस्त प्रसज्येत, ग लालथान्तरमणएभ्ा yA tha, ते खस्विमे परमाणवः स- स्थिता गृद्यमाणा ्रतीद्धियलवं जहति, वियुक्राखाग्डह्यमाणा samfgaad जति tia सोऽयं द्रव्यान्तरानुत्पत्तावतिम- दान् व्याघातः, दत्युपपद्यते द्रव्यान्तरम्, यत् ग्रडणस्य विषय द्ति,सञ्चयमाचं fava cfa चेत् म सश्चयस्य संयोागभावा-. TU चातीद्धियस्ागरष्णादयक्तम्, सञ्चयः खर्वनेकस्द संयोगः स च सटह्यमाणाचरयो गद्यते नातोड्ियाञ्रयः। भवति होरमनेन पंयक्रमिति, तस्मादयुक्रमेतदिति | भ्द- माणस्य चेद्धियेण विषचस्यावरणाद्यनुपलसिकारणम्- पलम्यते तसराक्ेदधियदे व्वंखादनुप्रलमिरणुमाम् | यया मे द्धियदेव्वद्याखचुषाऽनु पलयिगंन्धादोगामिति ॥
ह° अवयवावयविप्रसङ्गेवमाप्रलयात् ॥ १५॥
भा यः खल्ववयविनोऽवयवेषु टन्तिप्रतिषेधादभावः साऽ- यमवयवस्यावयवेषु प्रसज्यमानः, सर््प्रलयाच्र वा कस्ष्येत, निरवयवाद्वा परमाणल निवन्तेत, उभयथा चापलयि- विषयस्याभावः, तद् भावादुपलखग््यभावः । उपृलग्थाश्रय- ara टृत्तिप्रतिषेधः ख ara व्याप्नन्ना्म्याताय कर्यत
इति । अयापि॥ 2 2 Aeeons
Wwe SAD. SF oe eee.
१५० ` न्यायद एंमबाद्छायगभाण्य ख A MAMTA ॥ १६ ।
भा० श्रवयवविभागमाञ्चित्य त्तिप्रतिषेधादभावः प्रस- चयमाना निरवयवात् परमाणो faada म सर्ष्वप्रलयाय nega fara तु खल परमाणोर्विंभागेरसखतर- WPS यता भास्यो यस्तजावस्थानात् age खल् भ्रवि- भव्यमानावयवस्याच्यतरमल्यतमम्त्तरमृत्तरं भवति स वायमशख्यतरप्रसङ्गः यस्मालाण्यतरमस्तिथः परमेाऽल्यस्तच निवन्तंते, org नाख्पोयोऽस्ति तं परमाणुं wey दति॥
0
we Ut AT चुटेः॥ १७॥
भा अवयवविभागस्यानवखानाद्रव्याणामसक्ोयलात् च- रिनिदृन्तिरिति। श्रयेदानोमानुपलभ्भिकः षवे ना- स्तीति मन्यमान FTE I
द° अकाश्व्यतिभेदात् तदनुपपत्तिः ॥ १८ ॥
भा तख्छाणोर्भिंरवयवष्यामुपपस्िः, कस्मात् च्राकाश्रव्य- तिभेदात्। अन्तवेडिखाणराकाशेन समाविष्टो व्तिभिन्नः व्यतिभेदात् शावयवः, सावयवल्लादनित्यद्ति॥
8 च्याध्याये२ afer) २५९
Wo आकाशसव्वंगतत्वं वा ॥ १९ ॥
ato श्रयेतन्नेव्यते परमाणारन्मास्याकाश्मिल्यसर्वगत- त्वं प्रसज्यत दति॥ |
ख श्रन्तर्वहिश्च काय्थद्रव्यस्य कारणान्तरवचनाद्- कार्यये तदभावः॥२०॥ -.
भा० अरिति पितं कारणाम्तरोः कारणमुच्यते, वडि- रिति च व्यवधायकमव्यवदहितं कारणमेवेच्यते, तद्तत- कार्यद्रव्यस्य संभवति नाणारकायेलात् श्रकार्थ Fe पर- माणावन्तरवदिरित्यद्याभावः । यतर. VTS भावोाऽणकाये तन्न परमाणः, चतो fe माख्यतरमस्ति ख परमाणुरिति॥
ह° सव्वेसंयेागशब्द विभवाञ्च TATA २१ ॥
भा० यज क्चिदुत्पन्नाः weet विभवनग्याकाञ्े तद्ाश्रया- स् Ne „~
भवन्ति मनोभिः परमाणुभिस्ततकायस्च संयागा विभ-
STR मासंयुक्रमाकाग्ेम किञचचिग्भत्तद्रव्यमुपलभ्यते त-
स्मान्ासव्यैगतमिति ॥ 2 8 2
२५९ न्धायदश्ंनवाद्यायनभाष्ये
ह° अब्धुहाविषटम्भविसुस्वानि चाकाश्थमाः ॥ २९॥
भा संयताप्रतिचातिना xaiw न Quad यथा काष्ठे aaa, aura निरवयवलात् ade प्रतिघाति zai a fagurfa, are fared ad प्रतिबभ्राति, कस्मात् अस्प लात् विपर्यये fe fasairge दति। ख भवान् स्श- बति xa Te wa विपरीते नाग्रद्धितुमरंति। wEe- वयवस्छाणतरलप्रसङ्गाद THT प्रतिषेधः | सावयवले चा- णारण्ठवयवाऽणतरद्तिप्रखच्यते, कस्मात् कार्ययकारण- । द्रथा, परिमाण्मेददशंनात्। तस्ाद्खवयवस्याएत- रलम, यस्त॒ सावयवेाऽएकाथ्े तदिति, तस्मादणुका््य- fag प्रतिषिद्यत इति, कारणविभागास कायंस्यानित्यलं भाकाशष्यतिभेदात् लेष्टस्यावयवविभागादनित्यलं गा- काश्रसमावेन्नादिति॥
ल्ल° मूर्तिमताश्च संस्थानेपपत्तेरवयवसद्गावः ॥ “ae
भा परिच्छिन्लामां हि astaat dara चिकाणं चतु- te wd परिमण्डखमिन्युपपद्यते, यत् ततं चानं साऽ- बथवसन्निदेभ्ः, परिमष्डलायाणवस्तस्मात् सावयवा- fan
9 अध्याये ९ खाञजिकम्। | RU
ह° संयेागापपत्तश्च ॥ २४ ॥
भा मध्ये सन्नणुः पुवापराभ्वामणुभ्वां संयुक्ररये वैवधा- नं कुर्ते व्यवधानेनानुमीयते, पूव॑मागेन पुवेणाणुना संयु- व्यते, परभागेणापरेएाएना saya, Ar ते पृवीपरो भागे तावस्सावयवै, एवं waa: Vayama सर्व्वता- भागा अवयवा दति, यत् ता वन्दन्ति मतां संस्थाने पपन्तेर- वयवसद्धाव tfa, warm faama विभागाख्यतरप्रस- Fe थता wags निटन्तेरण्ठवयवस्य चाणतरल भषङ्गादणएकायंप्रतिषेध दति ।. यत् पुनरेतत् संया- गापपन्तेद्ेति स्यशंवलाद्वधानमाश्रयस्य चावयाच्याभाग- भक्तिः, खक्रञ्चाज् स्यश्वानणुः स्यशंवतारणोः प्रतिघाता- द्मवधायकेा नम सावयवलात्, स्य्धववाचच व्यवधाने सल्य- एसंयेगेमाश्रयं व्याम्नातीति भागभक्तिभवति। भाग- वाजिवायमिति, उक्रच्चाज्र विभागेऽच्पतरप्रषङ्गस्य यता भार्पोयस्तजावख्यानात् तद्वयवश् चाणतरवप्रसक्राद्- एकार्यप्रतिषेष दूति । मून्तिमताच्च संख्ानापपक्तेः सं- येगेपपन्ेश्च परमाणूनां खावयवल्मिति war: ।
छ अ्रनव्याकारित्वादनवस्थानुपपन्तेश्चाप्रतिषधः ॥ २५॥
भाग यावन्भून्तिंमद्(वचच सयुख्यते aed खा वयव्रभित्यन-
2५४ ` ग्धायदष्नवादव्छछायनभाष्ये
भाग व्ाकारिणाविमो र्ठ, सा चानवद्या नापपश्यते षत्याम- वस्थायां war ₹ठ सखाताम्। तसमादप्रतिषेधाऽयं निर- वयवल्द्धेति। विभागस्य च विभव्छमानदानेनापपद्यतें तस्मात् प्रलयान्तता नोपपद्यत दति । अ्रनवसायाश्च प्रत्य- ` धिकरण द्रव्यावयवानामागन्धात् परिमाणभेदानां गुङ- AG चाग्रडणम्, प्रमानपरिमाणलं चावयवावयविनोः पर- माण्ठवयवविभागादृद्धंमिति । यदिद भवान् बह्धौराच्रित्य बुद्धिविषयाः सन्तीति मन्यते । fawraga एताः । चदि fe तलबुद्धयः waa विवेचने क्रियमाणे arate बुद्धि-
` विषचाणामुपलग्येत ॥
त° बुदा विवेश्वनास् भावानां याथाढयातुपलनिि- स्तन्वपकषेणे पटसद्वावानुपलब्धिवत् तदलतु- पलस्िः ॥ २६ ॥
भा० यथायं acd तन्तुरिति naa तन्तुषु विविच्य-
मानेषु नार्थान्तरं किञ्चिदुपलभ्यते यत्पटबुद्धेविषयः
श्यात् चाथाव्यामुपलभेरसति विषये पटबृद्धिभवतीति fa- urafgdafa एवं शवेचेति ॥ |
Zo व्याहतत्वादरेतुः ॥ २७॥
४ अध्याये ₹ wifsaq २५१५.
भा० यदि बद्धा विवेचनं भावानाम्, नश्वभावानां चा- यातव्यानपलसिः। श्रय सव्येभावानां यायात्यानपलसि- न बद्धा विवेचनं भावानां यायाक्यानपखलसिखति are- न्यते, तदुक्र मवयवावयविप्रसद्गखेवमाप्रणयादिति॥
द° तदाश्रयत्वादषटथग्रणम् ॥ २८ ॥
भा० कंद्रव्यं कारण्द्रव्या्ितं तत् कारणेभ्यः yas नेपलभ्यते विपयंये एयग्रृदणात्, यचाञ्चया्नितभावा मास्ति aa एयग्गृदफमिति बुद्या विवेचनात् तु भावानां ष्थग्गु दणमतीद्धियेव्वएषु यदिद्छियेष गद्यते तदेतया बुद्धा विविष्यमानमन्यदिति॥
छ° प्रमाणतश्चाऽथेप्रतिपत्तेः ॥ २९ ॥
भा० बुद्या fadeargrarat याधाक्शापललथिः। यद खि यथा च तत् सव्वम्रमाणत उपलग्धया सिद्यति। याच yaaa उपलसिस्तदुद्या विवेचनं भावानाम्, तेन स्व शास्त्राणि सव्वकद्माणि सर्व्वं च शरीरिणां व्यवहाराः व्याप्ताः | परोचमाणे fy बद्याष्यवखति cena ना- स्तोति तजर न सब्वेभावानुपपन्तिः ॥ ।
ख प्रमाणानुपपत््युपपत्तिभ्याम् ॥ ३० ॥
Wb
९१५६ ` न्यायदश्रंनवाद्छायनभाष्य भा एवच्च सति सव्वल्लाखोति नोपपद्यते, कसमात् प्रमा- णामु पपश्युपपल्लिभ्याम्, यदि सब्व॑ननासतोति प्रमाणम्पप- ~ © ~ ~ 9 म ~ ७ ते ख्यं मास्तोत्येतद्मान्यते। श्रय प्रमाणं नापपद्यते wa
माखीत्यख्य ay सिद्धिः, अथय प्रमाणमन्तरेण सिद्धिः, स्ग्वमसीत्यस्य कथं म सिद्धिः ॥
ह° सखप्रविषयाभिमानवद्यं प्रमाणप्रमेयाभिमानः ॥ ३१ ॥ | re भा यथा aR a विषयाः षम्य चाभिमानोा भवति,
एवं न प्रमाणानि yaaa चसन्ति, श्रय च प्रमाण- प्रमेयाभिमाना भवति॥
ह° मायागन्धव्वनगरण्डगदृष्णिकावद्धा॥ ३२ ।
wo हेत्वभावादसिहिः ॥ ३६३ ॥
ure खन्नान्ते विषयाभिमागवत् प्रमाणप्रमेयाभिमानेा न पमजीगरितान्ते विषया पखभिवदित्थच हेत॒नोस्ि ₹देत- urarcfafe: | aura waar विषधा उपलभ्यन्त दत्य-
V4] ¢ ध्याये २ पाड्िकम्। Rye ure aifagaara: | प्रतिबेधेऽनपलम्ादिति चेत् प्रतिबाध- विषयापलम्भादप्रतिषेधः, यरि प्रतिबेघेऽमु पलम्भात् wa विषया न सन्तति afe a ca प्रतिबुद्धेन विषया उपलभ्चन्ते उपलम्भात्छन्तोति विपयेये हि देत॒खामरयेम्, उपलम्भाभा- वे सत्यनुपलब्मादमावः बिद्यति, उभयया लभावे नानुप- BYU wawdafe, यथया प्ररोपस्छाभावाद्रुपस्यादन्चनमि- ति, aa भावेनाभावः सम्यत दति, खभ्नान्तविकस्पे च €- तुवचनम् खभ्रविषयाभिमानवदिति saat खप्रावि- कल्पे LGU: कञ्चित् सखप्नाभयोापसंडितः, कथित् पर मार पसंहितः, कञिदुभयविपरोतः, कदाचित् ayaa म पश्यतीति, नििन्तवतस्तु खभ्रविषयाभिमानदख fafa- न्त विकच्यादिकन्पेा पपत्तिः॥
ao स्मृतिसङ्कल्पवच्च स्वप्रविषयाभिमानः ॥ ३४ ॥
भा० पन्वापलयाविषयेा यथा wig ae पूवापल्- अविषयो न तद्य प्रत्याख्यानाय HWA) तथा खप्ने विषय- URW पुर्ैपलबविषयं म तस्य प्रत्याख्यानाय awa एवं दृष्टविषयख सभ्नानोाजागरितानेनयः सुप्तः ay पश्यति स एव जायत् ayaa प्रतिसन्धकते ददम- द्राकमिति। तज नाग्रुद्धिटक्िवश्नात् खभ्रविषयाभि- मानेमिश्येतिष्यवघ्ायः, खति च प्रतिषन्धाने या जायता
५ 2
पो == ५ ~
Rue
SS SE ee ee ee
न्यायद WAATITA AWTS
av बुद्धिटन्तिखदशादयं व्यवसायः खप्रविषयाभिमानेमि-
शेति उभयाविशेषेतु साघधमानयक्यम्, यस्य खन्ना कलागरितान्तयारविक्ेषस्तस्य खभ्रविषयाभिमानवदि- ति साधनमनर्थकम्, तदाञ्रयप्रत्यास्यानात्। अतस्िस्त- दिति च व्यवसायः प्रधामाश्रयः, WET शाणे पुरुष- इति व्यवक्षायः ख प्रधानमाश्रयो न खल परपेऽनुपलमभे परुष दूत्य प्पे व्यवसायो भवति, एवं a@ufavaa व्यव- साया रस्तिनमद्राच्ं परव्व॑तमद्रामिति प्रधानाञ्रयोा भवितुमरंति । एवञ्च सति।
wo मिथ्यपलस्िविनाशस्तच्वन्नानात् खप्रविष-
याभिमानप्रणाशवत् प्रतिबोधे ॥ ३५ ॥
भा | TUT पृरुषेाऽयमिति व्यवसाये भिश्ापलयिरत-
faiafafa ज्ञानम्, याणा ग््ाएरिति वयवसायस्त्वन्ना-
नम्, तच्वन्नानेनच मिथ्यापलथिनिंवत्यते नाथः खाणु्-
पुरुषसामान्यलक्षणः, यथा प्रतिबेषे या ज्नानटत्तिखया खभ्रविषयाभिमानो निवत्ध॑ते नाया विषयधामान्यलक्णः, तथा माचागन्ध्वेनगरब्गदष्णिकानामपि चा बद्धया- ऽतसिंखदिति व्यवषायासचाणयनेभैव awe मिध्याप- लसिविनाम्रखस्वल्ानान्लायप्रतिषेध द्ति। उपादाम-
8 ध्याये? साङिकम्। २५९
ar वच्च मायादिषु मिथयाक्ञानम् । प्रन्नापमोयसलूपञच्च द्र व्यमपादाय खाधनवान् we मिच्याध्यवसायं करोति सा माया। नौदारप्रष्छतीनां गगरखरूपसन्िवेथे दु- राश्नगरबुद्धिरत्यद्चते, विपर्यय तदभावात्, खयमरे- fay भेामेनोाश्रणा dady खन्दमानेषुर्कबुद्धिभंवति, सामान्य्रदणात् श्रन्तिकखस्य, fared तद्भावात्, कचित् कदाचित्कस्धविख भावान्नानिमित्तं faar- WAR) दृष्टश्च syed मायाप्रयोक्गः परख च दूरा- न्तिकस्ययेो ग॑न्धरव्वनगरम्डगटग्णिकासु, सुक्तप्रतिबुदयोख खपभ्र विषये, agaquaerara निङ्ूपाख्थतार्यां निरात्मक-
लेगापपद्यत इति॥
we वुदधेश्वेवं निमित्तसद्धावेपलम्भात् ॥ ३६ ॥
भाग मिथ्याबुद्धेदा्थवदप्रतिषेधः कस्मात् निमिन्तापल- स्मात् सद्धावापलम्भाच्च, उपलभ्यते मियाबड्धिनिमित्तम, मिच्याबुद्धिख प्रत्यात्ममुत्पल्ला गद्यते संवे्यलात्, तस्मात् मिथ्याबुद्भिरष्यस्तोति॥ |
स तश्वप्रधानभेदाच्च मिथ्याबुदधेद विध्यापपत्तिः ॥ ॥ 89 ॥
भाग त्तं खाणरिति प्रधानं पुरूष दति । तच्वप्रधानया- 222
२९० MAW AT AQAA
भाग्रलापाद्भेदात् BUT wea दति मिथ्यानुद्धिर्त्यद्ते सामान्यग्रदणात, एवं पताकायां वलाकति, लेषे कपात- दति, मंतु समाने विषये मिथ्याबुद्धीनां समावेशः, सामा- न्ययशणाव्यवश्लाभात् | यस्य तु जिरादमकं मिरपाख्यं से तस्य समावेशः प्रसज्यते, ater च प्रमेये गन्धादि- aga मिश्याभिमतास्तत्वप्रधानयोाः सामान्यद्रणसय चाभावात् तच््वबुद्धय एव भवन्ति। तस्माद युक्रमेतत् प्रमाणप्रमेयनृद्धया मिथ्येति, रोाषनि्मित्तानां awa- नाददङ्धारनिठत्तिरिव्युक्षम् श्रय कथं तच्वश्चानमुत्य- ्तद्ति।
qe समाधिविेषुभ्यासात् ॥ Rc ॥
Wo सत प्रत्यादइतरुद्धियेभ्यो मनसा धार्कंण प्रयतेन धायैमाणस्यात्मना संयागसत्वबुमुाविष्ष्टः, सति fe तस्िसिद्ियार्य॑षु बुद्धये नात्पद्यन्ते, तद्भ्यासवशरात् तत्ववु-
दधिरुत्पथते, यदुक्ं सति fe तस्िच्तिद्धियार्थैषु बुद्धया मात्पद्यन्त Cad ॥
we ना्थविशेषप्रावल्यात् ॥ ३९ ॥
ate अनिच्छतेाऽपि बुखयुत्पततरनेतथुक्तम, waa अर्थविभ्र-
8 अध्याये ₹ Wisse | २६१.
भा. वप्रावद्ात् अनुमुरछमानस्ापि बुद्यत्पन्तिष््टा। चथा wafaaueqnafay । तच समाधिविभ्रेषो पपद्यते ॥
ख ्ुदादिभिः प्रवत्तेनाच ॥ ४० ॥ .
भा० चृत्पिपासा््यां Warunat व्याधिभिखानिच्छता- ऽपि बुद्धयः प्रवरन्नन्ते। तख्ादेकाग्यामुपपस्िरिति। अ स्तेतत॒॒समाधिद्युत्यानभिमित्तं समाधिप्रव्यनीकञ्च सति त्वेतश्िन् ॥
ख° पृवूतफलानुबन्धात् तदुत्पत्तिः ॥ ४९ ॥
भा gaat जश्मान्तरोपचितसूच्वन्ञानरे तुर्धकप्रविवे- क: फलानुबन्धा Faraway, निष्फले fe अभ्यासेनाभ्ास आद्धियेरम्। दृष्टं fe लाकिकेषु aal- सभ्याससामथ्यम् प्रल्यनोकपरिदहारार्यञ्च॥
छ अरण्यगुहापुखिनादिषु यागाभ्यासापदेशः ॥ ॥ ४२।
भा येागाभ्यासजनितेा war नगान्तरेऽणयगुवकते प्रचय काष्टागते तच्वश्नामरता WA प्ररुष्टायां समाधिभावनायां
* द्ुधादिभिरसिति कचित् पाठः।
` श्वर PTAC ASTANA AWS
भाः तत्वन्नानमृत्पद्यत दति, eq समाधिनायविक्षषप्राव- च्यामिभवः। नाहमेतदथाषं नारमेतदश्ञासिषमन्यच मे मनाऽग्रदिल्याह लेाकिक इति यद्यथविन्नेषप्राव- षाद निश्छताऽपि बुहात्पन्तिरनुन्नायते ॥
wo अपवर्गऽष्येवं प्रसङ्गः ॥ ४९ ॥ wre मुक्षस््ापि वाद्या्यषामथ्यदद्धय उत्पदेरन्निति॥
ख न निष्यन्नावश्यम्भावित्वात् ॥ ४४ ॥
भा० कर्ाव्ान्निष्यन्न शरीरे चषटेद्धियाथाश्रये fafaw- भावाद्वश्वंम्भावी बुद्धीनामत्पादः न च प्रवलाऽपि न वाश्चाऽयं आत्मने TEMS समर्थौ भवति । तरेद्धियेण संयेागादुदयात्पारे सामथ्ये दृष्टमिति।
Go तदभावश्चापवग By |
भा तद्ध बुद्धिनिमिन्ताश्रयख शरोरङ्ियख wairaar- भावादभावेाऽपवगे तच चदुक्रमपवर्गेऽेवं प्रसङ्ग दति az- युक्म्। तस्मात् स्वदुः खविमे खाऽपवगैः यस्मात् wag: वीजं सर्वदुः खायतनं चापवग विच्छिद्यते, तसमात् सवै-
8 Sars ₹ anfeng | ९९६९
भाग्ण दुःखेन विमुक्किर पवौ न भिर्वीजं निरायतमश् दुःख. aqua xfa i
ख तदथ यमनियमाभ्यामात्मसंस्कारा येागाचा- ध्यात्मविध्युपायेः ॥ ४६ ॥
भा० तसख्यापवगेखाधिगमाय यमनियमाभ्यामात्मष॑म्का- Glo यमः समानमाश्रमिणं walang, faaay विशिष्टम्, श्राव्मसंस्कारः प॒मरध्ांहानं yay, योागग्रास्ताचखाध्यात्मविसिः प्रतिपत्तव्यः स॒ पन खपःप्रा- एायामः प्रत्याहारोष्यानं धारणेति इद्धियविषयेषु प्रस- QUANTI रागदेषप्रदाणायंः। उपायस्तु यागाचार- विधानमिति ॥
न
qe WAU TITY सह संवादः ॥ ४७॥
भा azufafa प्रकृतम्, ज्ञायतेऽनेमेति qraarafeer- शास्तन्तस्य ग्रडणमध्ययनधारणे We: षततक्रियाध्ययन- श्रवणचिन्तनामि तद्धिद्यैश्च सर मम्नाद दति प्रन्नापरि- पाकायेम्, परिपाकस्त संश्यच्छेदनमविश्चातायावबाचाऽ- ष्यवसिताम्धनक्तानमिति । खमाय वाद्; सम्बादः | तदिचैच सद्दे सम्नाद् tafser वचनं विभज्यते ॥
bY ९६8 न्धायदश्रंनवात्छयायनभाच्ये ao तं शष्यगुरुसब्रह्मचारिविशिष्टञरेयार्थिंभिरन- खयिभिरभ्यपेयात् ॥ ४८ ॥
भा एतन्निगदेभैव मो ता्यं(मति यदिदं मन्येत पक्तप्रतिप- उपरि यदः प्रतिकूलः परस्येति ॥
wo: प्रतिपक्षदीनमपि वा प्रयोजना्थम्थित्वे ॥ ४९ ॥
भा तमुपेयादिति वन्ततेपरतः प्रज्नामुपादित्छमानस्तत्र-
Eyes सखपच्षमगवस्दापयन् खद्णेनम् परि-
ओआध्येदिति। अन्याऽन्यप्रत्यमोकानि च प्रावादुकानां <- मानि खपचरागेण चैके न्यायमतिवन्तंन्ते तज ॥
qo तत्वाध्यवसायसंरक्षणा्थं जख्यवितण्डे वीज-
प्रराहसंरक्षणाथे कण्टकशाखावरणवत् ॥ ॥ ५० ॥
भा० अनुत्यन्ञतच्वनज्ञानानामप्रहोणदेाषाणां तदथै चर- मानानामेतदिति। विद्यानि्व॑दादिभिशख परेणाविश्ाय- मानस, ताग्वां far कथयमम्। विग्टद्येति विजिमीष-
Us ५ Bute १ खाडिकम्। २६५
भाग्यान तन्ववुभुत्सयेति | तदेतदिद्यापालनाथं न लाभ- पृजाख्याव्यय॑मिति i
दति वात्ायनीये न्यायभायये चठुथाऽध्यायख दितोयमा- दधिकम् ॥ °॥
समाप्तश्चायं चतुर्याऽष्यायः॥ ४॥
भा० साधर्रवेघमयाभ्यां प्रत्यव्यानस्यं विकश्पाण्नातिबद्
लमिति सं्तेपेणाक्रं तदिस्तरेण विभज्यते, ताः खल्िमाः जातयः स्यापनादेता vam चतुविश्रतिः प्रतिषेघरेतवः॥
ख साधम्म्यवेधम्म्यात्कषापकषंवण्यीवण्यैविकल्य- साध्यप्ाच्यप्रापिप्रसङ्गप्रतिदष्टान्तानुत्यत्तिसंशय- प्रकर णदेत्वथोपतत्यविशेषोपपन्युपलग्ध्यनुपस्त- व्िनित्यानित्यकाय्येसमाः ॥.१॥
$ {> { { eho. ato साधर्म्येण प्रत्यवस्यानमविधि्यमाणेण खापमादेतुतः साधमयसमः श्रविशेषं तंत्र तचेदाररियामःः।
दे एवं व्रैध- मयेषमप्रशतयोाऽपि निवैक्रयाः। लचणन्त् ॥
° साधम्म्यवेधम्म्यभ्यामुपसंहारे तङ्खम्विपय्य- पपत्तेः साधम्म्यवैधम्म्येसमो ॥ २॥.
च q
वदद
SACU AAAI ABTS
भा० -साधर्म्यणापसंहारे साध्यघब्मविपण्यापपक्ेः षाध
“se e e मर्यरोव प्रत्यवस्यानगमविशिव्यमाणं खापनादेतुतः साघमय- समः प्रतिषेधः। निदग्र॑नम्, क्रियावानात्मा दरयद क्रि-
धारेतुगण्येोगात्, द्रव्यं लोष्टः frarequaam: क्रि
यावान् तथा चात्मा तस्मात् क्रियावानिति, एवमुपसंद- ते पर; साधर्मरयैरीव प्रत्यवतिष्ठते निक्ियश्रात्मा विभुना द्रव्यस्य fafssaara fay चाकाशं निक्ियञ्च तथा चा- त्मा तस्माक्निष्किय दति, न चाख्िविशरेषदहतुः। क्रिया-
वल्छाधम्यीत् क्रियावता भवितव्यम् न पनरक्रियषाध-
ae
warfatsacta विरेषरेत्रभावात साधमय॑समः प्रतिषेधो
1 .} 1११ \ ' ® on „1;
भवति, श्रय Auman: कियारेतुगण्यक्रा are: परि-
:. च्छिन्ना. दृटा; न च तथात्मा तस्मान्न लोष्टवत् क्रिया-
वानिति। म af प्रिगेषरेतुः। क्रियावत्छाधमयात् क्र- यावता भवितव्यम न पमः क्रियावदेधमयादक्रियेणति,।
` विशेषद्ेवभावादधमयषमः। वेधम्येण चेापषंदारे निक्ियः
sia विभुलात् क्रियावद्र्यमविभु दृष्टम्, यथया SB: a च तथात्मा तस्माल्िष्क्रिय दति वेधर्गयैण yaaa नम् निख्ियं द्रव्यमाकाश्ं क्रियाषहतुगृणरहतं दृष्टम् न agra तस्मान्न मिक्छिय दति न चास्ति विशेष- रेत॒ः, क्रियावदेधमयौन्निःकयेण भवितच्छं न पुनर क्रियवेध-
मयात् क्रियावतिति । पिकेषदेलभादेधमयेखमः, क्रियावान्
लोष्टः क्रियादेतुगण्युक्ता दृष्ट्या WaT तस्मात् क्रि
५ Swe र खाङ्िकम्। ६०
भाग्यावानिति म चास्ति विशेषहेतुः । क्रिथावदेधक्धीश्नि- feat म पुनः क्रियावत्साधमयैत् क्रियावानिति वि- ` येषदेवभावात् माघमर्येसमः अनयेारत्तरम् ॥
द° -गेोत्वाङ्गोसिदधिवत्तत्सि्चिः॥ ३॥
भा साधमरमातरेण- पेधरर्यमाचेण च साध्यसाधने प्रतिज्ञा यमाने स्यादव्यवस्या,षातु धर्मविशेषे नापपद्यते गोसाध- मयात् गेलाव्जातिविगरषाद्धः ` सिद्धति न तु साला | दि सम्बन्धात्, अश्वादिवेघभ्ब्याद्गातल्वादेव न गाः सिद्धति न गणादिभेदात् तचेतत्कतव्यवख्याममवयवप्रकरणे प्रमा- णानामभिसम्बन्धाश्ेकायकारिलं समानं वाक्य द्तिडदेला- भासाश्रया खल्वियमव्यवस्थेति ॥
Go साध्यहष्टान्तयाधम्मविकल्याद् भयसाध्यत्वाच्ा- त्कषापकरषवण्यावण्यविकल्यसाध्यसमाः ॥ ४ ॥
भा दृष्टान्ते era समासश्चसुत्कषसमः। यदि fe
यारेतुगणयोगाद्तो्टवत् क्रियावानेवात्मा Meas स्यथ.
वानपि utatfa, श्रय म ada area: करिया- 272
age ` न्यायदश्रनवाद्छायनभाष्ये
भाग्वानपि न प्राप्नोति विषय्यंये वा विशेषा ana दति
साध्ये धमाभावं दृष्टान्तात् प्रसजतोाऽपकषंसमः, लोष्टः खल् क्रिवावानविभदृष्टः काममात्मापि क्रियावानविभरस्त विपय्यंये वा विशेषो awa दति i स्यापनमोयोा adr ^ e e AR oye e
विपय्ययाद्वष््ः। तावेता साध्यदृष्टान्तधन्मा विपर्यस्य EN e ¢ A ~
ता वश्छावष्छेषमा ` भवतः, साधनध्बाय॒क्ते दृष्टान्ते धन्मान्तरविकल्पात् साध्यधर््मविकल्यं॑प्रसजता विकन्य- ममः । क्रियाेतुगण्युक्तं क्श्िद्गुर यथा are: fafqaes यथा वायः, एवं क्रियादेतगृणयुक्रं कि-
fea क्रियावत् ara चथा ere: किञ्िदक्रियम् aur-
pm oer
; {द्या fart ar are cia ₹रेलवा्वयवसामथ्योगी धर्माः Tae तं दृष्टान्ते प्रसजतः साध्यसमः | यदि यथा
. खोाष्टस्लयात्मा प्राघ्रस्तद्दिं ययात्मा aur are दति ar-
त
ध्य्चायमात्मा क्रियावानिति कामं सेष्टाऽपि साध्यः। अरय भेवं भ तदि यथा लेषटसखयात्मा एतेषामन्तरम्॥
° ` किंचित्साधम्म्यादुपसंहारसिदर्ेधम्म्यादप्रति-
` बेधः॥५॥ `
we अरलभ्यः «= fage निक्कवः बद्धश्च किंचितसाध-
मध्ादुपमानं चथा नस्तथा aga cia. aa a war गा- गवययेो धषाविकखद्योदयितुम्। एवं साधके ua दृ्टा-
१५ Gas १ aifsaa | २.9२
भाग्न्तादिसामर्थयक्रे म लभ्यः साध्यदृष्टान्तयाधम्मविकण्या- देधम्यात् प्रतिषेधो वक्मिति ॥
ae साध्यातिदरेणच्च दष्टान्तापपत्तः ॥ & ॥
भा० यच लोकिकपरौच्काणां बद्धिसाम्यं तेनाविपरीता- ऽयाऽतिदि घते प्रभ्षापमार्थ॑मवं साध्यातिदे्ादुष्टान्त उप. पद्यमामे साध्यवलमनपपन्नमिति॥
Bo प्राप्य साध्यमप्राप्य वा हेतः प्राष्या अविशिष्ट- A त्वादप्राष्या च्रसाधकत्वाज्च UTRIATHAAT I
॥ ॐ ॥
भा रेतः प्रावा साध्यं साधयेद्प्रा्यवा, न arama, प्राष्यामविश्रिष्टलाद्साधकः । दयेविच्मानयोः प्राक्त सत्यां किं कस साधकं ate at) श्रप्राय साधक म भवति arate: प्रदीपः प्रकाश्रयतोति प्राया प्रत्यवस्थानं nifaga: | WAIST परत्यवसख्ाममप्राक्निखमः | अनया QA ॥ |
ao धटादिनिष्यत्निदशेनात् पीडने चाभिचाराद- प्रतिषेधः ॥ ८ ॥
Roe | न्धायदश्ंनवाद्छ्यायनभाष्ये
भा उभयथा awa: प्रतिषेधः, कन्तकरणाधिकर- णानि प्राय at घटादिकायये निष्यादयन्ति श्रभिचा- राखपीडने सति Gaara साधकलमिति ॥
ह° दृष्टान्तस्य करणानपदेशात् प्रत्यवस्थानाच प्र तिदष्टान्तेन प्रसङ्गप्रतिदष्टान्तसमे ॥ € ॥
भार -खाधनस्छापि साधनं वकव्यमिति प्रसङ्गे प्रत्यवश्वानं ` ! ¦ पअरभङ्गसृमः मरतिषेधः.क्रियादेतगुण्योगो क्रियावान् re दति रेत॒नापदिश्छते नच देतुमन्तरण सिद्धिरस्ति प्रतिदष्टान्तेन प्रत्यवस्थानं प्रतिदृष्टान्तसमः । क्ियावा- नात्मा क्रियाद्तगुण्योागात् लेष्टवदिन्युकते प्रतिदृ्टान्त ` उपादौोयते क्रियादहेत् गणयुक्रमाका्ं , निश्कियमिति कः पमराकाश्रस्य क्रियाहेतुगुंणा वायुना dar: संखा- Tis: वायुत्रनस्यतिसंयेगवदिति, श्रनयोारत्तरम् ॥
° प्रदीपादानप्रसङ्गनिरृत्तिवत्तदिनिरटततिः ॥ १० ॥
भा० दृद ताव्रदयं ष्टे वक्ुमति रय के प्रदोपम्षा-
५ Sara र च्याडिकम्। ९७१.
भाग्ददते किमथ उेति दिदृच्माणद्श्छदर्॑ना॑मिति। श्रय प्रदोपं दिदृक्माणाः प्रदोपाम्तर कस्मान्नापाददते, श्र- न्तरेणापि प्रदीपान्तरं दृश्यते प्रदीपः, aa प्रदोपदश- माथे प्रदोपोपादानं निर्य॑कम् wa दृष्टान्तः किमर्थेम्- च्यत इति । श्रप्रज्ञातख ज्ञापनार्थमिति, wa दृष्टान्ते का- रणापदेशः, किमथे gaa यदि परज्ञापनाथैम् प्रज्ञाना- दृष्टान्तः, स खल लाकिकपरोक्षकाणां यसिन्नयें afgarsi स दृष्टान्त दति तप्मन्नानाथैः arcarasat भिरर्यक्ट्ति प्रसङ्गसमस्यात्तरम्। अय प्रतिदुष्टान्तसमस्येत्तरम्॥
Bo प्रतिदृष्टान्तरेतुत्वे च नारेतुष्टान्तः ॥ ११ ॥
भाग प्रतिदृष्टान्तं प्रवता न: विञचेषहेतुंरपदिश्ते अनेन प्रकारेण प्रतिदृष्टान्तः साधकः भ दृष्टान्त tfa एवं प्रतिदू- ्टान्तङेतलेनादेत्दृष्टान्त दयुपपद्यते ख चकयमदेतुनं- स्याद्द्यप्रतिषिद्धः साधकः खारिति.॥ ;::]}:] i. eee
त° प्रागुत्पत्तेः कारणाभावादनुत्यत्निसमः ॥ १२
o
भा० अनित्यः Wee: प्रयन्नानन्तरोयकलात् चटवदि-
We Sn धो य Ss te ee
2) 2-- | ROR ATW AAA TATA भाग्ट्युकरे BIT WIE प्रारत्यन्तेरमुत्प्ने शब्दे प्रयत्नानन्तरोय- कल्वमनित्यत्कारणं नास्ति तदभावाजित्यलं ard नित्य
a चेत्पन्तिनास्ति ्रनत्यत्या प्रत्यवम्धानमनुत्प्तिसमः श्रस्यान्तरम्॥ | |
Keo तथाभावादुत्न्नस्य कारणापपत्तेनं कारणप्रति- षेधः ॥ १३॥
भा० ` तथा भावा दुत्पन्नस्छेति उत्पन्नः खल्वयं शब्द ईति
(भवति (area: ष्ट एव . नास्ति उत्पक्खछ अन्दभा-
वात् शब्दस्य खतः प्रयन्नानन्तरोयकत्वमनित्यकारणम्-
पपद्यते कारणो पपन्तरयुकरोऽयं दाषः प्रागृत्पत्तेः कार- 'णाभावादिति॥
ह° सामान्यदष्टान्तयारंन्द्रियकत्वे समाने नित्या- नित्यसाधम्म्यात् संशयसमः ॥ १४ |
भा श्रमित्यः शब्दः प्रयन्नानन्तरोयकलात् घटवदित्यु क्रो रते संश्रयेन प्रत्यवतिष्ठते सति प्रयन्नानन्तरोयकनें
ed
2 Wyre र ाडिकम्। ROR
ae were नित्येन सामान्येन साधमर्यमेद्धियकलमस्ि च चटेनानित्येन | wat नित्यानित्यषाघमयादनिटत्तः संशय- दति | रसान्तरम् Il
° साधम्म्यात्संशये न संश्यावेधम्म्याद्भयथा वा संया ऽत्यन्तसंशयप्रसङ्गा 'नित्यत्वान्नाभ्युपग- माच्च सामान्यस्याप्रतिषेधः WAY |
भा० विरेषादेधमयोदवधायथंमाणेऽ्य gay द्तिन या- WIRE संग्याऽवकाश्ं wad) एषं वेघमयैौ- दिगेषाप्मयत्नानन्तरोयकलादवधायंमाणे wera जित्यानित्यसाधमर्यीत् संग्रयाऽवकाशं a लभते, यदिप सभेत ततः ख्छाणपरुषसषाधमयानच्छद्ादत्यन्तं day: स्यात् ग्ह्ममाणे च fait freee संश्यरेतुरिति माभ्य॒पगम्यते ग डि गयमाणे पुरषस विशेषे स्थाणपुरुष- साधम सं्रयरेतुभवति ॥
छ उभयसाधम्म्र्यत् प्रक्रियासिब्धेः प्रकरणसमः | ॥ १६ ॥
भा उभयेन fra चानित्येन षाधमयात् पकचप्रतिपच्याः
प्रटन्तिः प्रक्रिया, अनित्यः wee: प्रयल्नानन्तरोयकलाह-
रवदित्येकः Ud प्रवन्तंयति | fadtaq नित्यसाघमयात्
* नित्यत्वानभ्युपगमादिति क्रचित् पाठः| 21
Rey न्धायदश्ं AH AITA AWTS
wre vay सति प्रयल्लानन्तरोयकलादिति रेतुरनित्यषाधर्ग्- शाच्यमानेन रेता तदिदं प्रकरणानतिट्त्या प्रत्यव- स्यानं प्रकरणषमः, बमानश्चतदेधमंऽपि उभयवेधमयोत् प्रक्रियाखिद्धः प्रकरणम दति | ्रस्यात्तरम्॥
० प्रतिप्षात् प्रकरणसि दकः प्रतिषेधानुपपत्तिः प्र- तिपक्षापपकतेः ॥ १७॥
भा उभयसाधमयोात् प्रक्रियासिद्धिं waar प्रतिपक्षात् प्रक्रियाबिद्धिरक्ता भवति यच्युभयषाध््ये तचेकतरः प्रति- पच्च दत्वं सत्युपपन्नः प्रतिपक्ा भवति प्रतिपन्ता पपन्तेरन- पपन्ञ; प्रतिषेघा यतः प्रतिपच्वापपत्तिः प्रतिषेधापप्ति- afa विप्रतिषिद्धमिति तल्लानवधारणाख प्रक्रियाषिड्धि- विपर्यये प्रकरणावसानात् amauta wafed प्रक- रणं भवतोति॥
इ. चकाल्यासिद्धेहताररेतुसमः \ १८ ॥
भा. रेतः साधनं तद्ाध्यात् FAA पञ्चात् सह वा भवेत् यदि पुष्ये साधनमसति साध्ये कख खाघनम्। WY पञ्चात् असति WNT कस्येदं साध्यम् | अरय युगपत्छाथ्यसाधने इयोा- fauaraat: fa aw साधनं fa ae साध्यमिति €-
५ अध्याये 2 खाङ्िकम्। Rey
भाग gata fafwad staan साधयत् प्रत्यवखानम- QGVa: | ्रस्यात्तरम्॥
wo न हेतुतः साध्यसिस्त्ेकाल्यासिद्िः ॥ १९ ॥ `
भा० न चैकाल्ासिद्धिः कस्मात् हेतुतः साध्यसिद्धः, निवन्तनीयसछ frei: विक्ञेयस्य विज्ञानम् उभयं कार- णत दृश्यते Vissi महाम् प्रत्यचविषय उद्ाइरणमिति। यत्तु खलुक्रमसति साध्ये कस्य साधनमिति ay निवत्यते aq विज्ञाप्यते तस्येति ॥ |
द° प्रतिषेधानुपपत्तःप्रतिषेषव्याप्रतिषेधः॥ २० ॥
भाण qa पञ्चाद्यगपद्वा प्रतिषेध दृति नोपपद्यते प्रतिषे- धामुपपन्तेः स्ापनाश्तः सिद्ध इति॥
ख° आअधापत्तितः प्रतिपक्चसिङ्खेरथापत्निसमः॥ २१॥
भा अनित्यः शब्दः प्रयन्नानन्तरौोयकताहटवदिति खा- पिते पचे श्रयापत्या प्रतिपक्तं साधयताऽथापन्तिसमः, यदि प्रयन्नानन्तरोयकलाद्नित्यसाधम्यादरमित्यः शब्दः
+ पत्तेखेति क्षचित् पाठः । . `
१९६ न्यायद ATTA A VTA
भाग द्त्ययादापद्यते भित्यशाघग्योन्नित्य इति safe aa नित्येन साधमर्थमस्प वमिति श्रात्तरम्॥
ख ° आअनुक्तस्याथापत्तेः पष्षहानेरुपपत्तिरनुक्तत्वा- दनैकान्तिकत्वाच्चाथापत्तः ॥ २२॥
ae | MAINTE सामय्यमनुक्रमथाद्ापद्यत दृति waa: पर्षहानेर्पपन्तिरमुक्रलात् अ्रनित्यपच्सिद्धावथादापन्नम- भित्यपक्तस्य दाभिरिति, ्रनेकान्तिकल्वाचखायापन्तेः उ- भ यपक्षषमा चेयम्यापन्तिः, यदि नित्यषाघम्ादस्य- , शलादा काश्व नित्यः शब्दः श्रथाद्ापन्नमनित्यसाध- ` मवत् प्रयन्नानन्तरोयलादनित्य इति, म चेयं विप्य॑य- माचादेकान्तेना्थापन्तिः, म खलु वे VAG यान्णः पतन- मित्य्यादापद्यते दरवाणणामपां पतनाभावद्ति॥
qe रकधम्मापपत्तेरविशेषे सव्वाविशेषप्रसज्गगत् स- द्वावापपत्षेरविशेषसमः ॥ २६३ ॥
भा एका WS: प्रयत्नानन्तरोयकलतं शब्दघट यारूपपद्यत- दत्यविशेषे उभयारनित्यते षव॑स्याविरेषः प्रषच्यते कथम् सद्धावेापपन्तेः एका VW: सद्भावः अन्वेसयोपपद्यते
५ Burs १९ पाडिकम्। २७७
भा. सद्धावापपत्तेः सव्यो विशेषप्रसङ्गात् प्रत्यवस्थानमविश्ेषसमः, रसान्तरम् ॥
eo कचिद्धम्भानपपत्तेः कचिचापपत्तेः प्रतिषेधा- भावः ॥ २४ ॥
भाग यथा सध्यदृष्टान्तयोरकधमांस्य प्रयन्नानन्तरो- यकलस्यापपन्तेरनित्यवधश्मान्तरमविशेषेण, एवं सर्व्वभा- वानां षद्धावेापपत्तिनिभमित्तं चश्मान्तरमस्ि येना विगरेषः स्यात् श्रथ मतमनित्यलमेव waar सद्भावे पपन्तिनि- fai भावानां waa स्ादिव्येवं खल् वे कर्प्यमाने अनि- त्याः सव्व भावाः सद्धावोपपन्तेरितिपचः प्राग्नोति तच प्रति- ज्नाथव्यतिरिक्रमन्यदु दारणं नास्ति ्रनदादरणय देतु- भासति प्रतिशेकदेश्सख च उदादरणलमनुपपन्नं न हि साध्यमृद्ादरणं भवति ततञ्च॒निल्यानित्यभावादनित्य- त्वामु पपत्तिः तस्मात् सद्धावेापपत्तेः सव्व विशेष प्रसङ्ग दति मिरभिषेयमेतदा क्यमिति -खवभावानां सद्धावोपपन्तेर- नित्यलमिति न्रवताऽनुन्नातं शन्दस्यानित्यलं तचानपपन्नः प्रतिषेध इति ॥
स उभयकारणेापपत्तेरुपपत्तिसमः ॥ २५॥
भा यद्यनित्यलकारणमुपपद्चते शब्द सेत्यनित्यः श्रष्दा-
Rec न्धायदश्नवाद्छायनभाष्ये
भा. नित्धल्कारणमथुपपद्यते saratafafa निल्यलमथ्युप- पद्यते उभयस्यानित्यलस्य नित्यतस्य ख BCTV प्रत्यवखानमुपपत्तिसमः। श्र्धात्तरम्॥
° उपपत्तिकारणाभ्यनुक्तानाद प्रतिषेधः ॥ २६॥
भा० उभयकारणेापपन्तेरिति द्रवता नानित्यलकारणेप- aatfaas प्रतिषिध्यते यदि प्रतिषिध्यते नोाभय- कारणापपन्तिः खात् उभयकारणेोपपत्तिवचनादनित्य- त्वकारणापपन्ति रभ्यनुन्षायते अभ्धनुश्चानादनुपपन्नः प्रति- षेधः, व्याघातात् प्रतिषेध शति चेत् षमानेद्याघातः एकस्य नित्यलानित्यलप्रसङ्गं व्यादइतम् न्वताः प्रतिषेध cfa देत् खप्पर पक्षया; समानो व्याघातः ख चनेक- तरस्य साधक इति॥
ae निर्दिष्टकारणाभावेऽष्छपलम्भादु पलन्िसमः ॥ ॥ २७॥
भा. निरदिष्टप्रयन्नानन्तरौोयकत्वस्यानितव्यलकारणस्याभावेऽ- पि वायमादनाहुचक्राखाभङ्गजख् ष्रब्दखानिद्यलमुप- लभ्यते निर्दिष्टस्य साधनस्याभावेऽपि साध्यभ्रापलभ्धा- WATT AVA: | श्रस्यात्तरम्॥
५ अध्याये ९ aifsaa | Ree
Ho कारणान्तरादपि तदवम्भापपततेरप्रतिषेधः ॥ २८ ॥
भा प्रयन्नानन्तरोयकलादिति waa कारणत उत्पत्ति- रभिपधोयते न कार्यस्य कारणनियमः यदि ष कार- णान्तरादण्युपपश्चमानख्य Wee तदनित्यवमुपपद्यते कि- मच afafawa tia न प्रागृ्वारणाद विद्यमानस्य शब्द् स्यानुपलसिः कस्मात् श्रावरणाद्यनुपलबेः, यथा विद्य- मानखदकादेरथैस्यावरणादेरनुपलसिः मेवं शब्दस्या ग्रएकारणेनावरणारिनानुपलसिः खद्योत चेतदस्याग्र- हणकारणमद्कादिवन्न गह्यते, तस्मादुदकादि विपरीतः भ्ष्दाऽनपलभ्यमान दति ॥
ल * तदनुपलब्धेरतुपलम्भादभावसिद्धो तदिपरीतेा- पपत्तेरनुपलब्धिसमः ॥ २९ ॥
Ute तेषामावरणादोनामनुपलमि्नौपलभ्यते श्रनपलसा- स्रास्तोव्यभावेाऽस्याः सिद्धति, श्रभावसिद्धा रतभावात्त- दिपरोतमस्िलमावरणादीनामवधायंते तदिपरोता- पपकर्यत् प्रतिज्ञातं न प्रागु्ारणाद्धिद्यमानख शब्द् स्यानु पलभिरित्येतन्न सिद्धति - asd देत॒रावरणानप- सभेरित्यावरणादिषु चावरणाद्यनुपणमे च समया-
Rxe न्धायद्श्ं AAAI यनभाष्ये
भा नुपलग्धया प्रत्यवखितेा ऽनपलयिषमेा भवति श्रसा- न्तरम् ॥
T° अनुपलम्भात्मकलत्वादनुपलब्धेर हेतुः ॥ Be I
भा० श्रावरणाद्यनुपलयिनीख्नुपलमभारिव्यरेतुः HATA अ्रनुपलमात्मकलत्वादनुपलयेः, उपलम्भाभावमा्रलादनु- पलब्धेः, यदस्ति तदुपलभेविंषयः उपलब्धा तदस्तोति प्रतिश्ञायते, यन्नास्ति तदनुपलसेविषयः श्रनपलभ्यमान नास्तीति प्रतिश्नायते। साऽयमावरणाद्यनुपलमेरनप- खम्भाभावे ऽनुपलय खविषये variant म॒ खविषयं प्रतिषेधति । श्रप्रतिषिद्धा चावरणाद्यनपलख्िदेतुलाय SMa, श्रावरणादीनि त॒ विद्यमानलाद्पलेर्विंषया- सवा मुपलब्धया भवितव्यम्, यत्तानि नोपलभ्यन्ते तद्प- ea: स विषयप्रतिपादिकाया शअरभावादनुपलमादनप- खमेविंषये गम्यते न सन्यावरणादीनि श्ब्दस्यायदण- कारणानीति अनुपलम्भादन्पलयिः सिद्धति, विषयः स तस्येति॥
ao न्ानविकल्पानाश्च भावाभावसंबेदनादध्या- त्मम् ॥ ३१ ।
४ अध्याये र च्ाडिकम्। श्र,
भा० श्रदेतुरिति ata शारीरे wofcat ज्ञानविकस्पार्मा भावाभाव संवेदनीये, afe मे संशयश्नानं माल्तिमं संश्यश्ञानमिति, एवं HYSTA माना AAR ATT सेय- मावरणाश्चनपलयिरुपलब्ध्यभावः Besa नासि मेभ ब्दस्यावरणाद्यनपलभिरिति नेपलभ्यन्ते शब्दस्या ग्रदण- कारणान्यावरणादौीनोति, AT यदुक्रं तदमुपखभेरनुप- लम्भादभावसिद्भिरिति एतन्ञापपद्ते ॥
ख साधम्म्यात्तुल्यधम्मापपत्तेः सब्वानित्यत्वप्रसङ्गा- दनित्यसमः ॥ ३२॥
भा श्रनिव्येन घटेन साधस्ादनित्यः wee इति त्रव- ताऽख्ि घरेनामित्छेन स्व्वभावानां atuagfafa सर्ष्व- स्यानित्यल्मनिष्टं सम्पद्यते, साऽयमनमित्यलेम प्रत्यवखा- मादनित्यसम दति श्रस्ोज्नरम्॥
ख साधम्म्थादसिङ्धेः प्रतिषेधासिदिः प्रतिषेध्यसा- URNS ॥ ३३ ॥
भा० प्रतिन्चाद्यवयवयुक्ं वाक्य पच्मिर्वन्तंकं प्रतिपक्षलच्णं | प्रतिषधसतस्छ aay प्रतिषेष्येन area प्रतिन्चारियागः तद्यद्यनिल्यषाघम्प्यादनित्यलस्याशिद्धिः साधम्यारबिद्धिः
प्रतिषेधस्याणसिद्धिः भरतिषेध्येन साम्यादिति । 2 ‹
RcR न्धायद शं नवाद्यायनभा्ये
छ दृष्टान्ते ख साध्यसाधनभावेन NANA WA हेतुत्वा्षस्य बाभयथाभावान्नाविशेषः ॥ 8४ ॥
भा. दशृष्टानेयः खलु ध्यः साध्यसाधनभावेन प्रज्ञाय ते षदेतलेमाभिधीयते स चाभयया भवति, कनचित् समानः कुतचिद्विजिष्टः, सामान्यात् शाधम्यम् विन्न वाख वेधमर्यम् एवं साधम्यं विश्रषो हेतुः माविश्ेषेण सा- qa Wagar वा, साघमर्यमाजं award चा- fay भवानाइ | साधमीन्तुद्धधन्मापपन्तेः सम्ब नित्यल- भ्रसङ्गादनित्यखम रति एतदयक्रमिति whawavanfa- पधे ख यदुक्तं तदपि वेदितयम्॥
we निव्यमनित्यभायादनितये नित्यत्वोपपन्ेरनित्य- समः ॥ ६३५ ॥
भा. अनित्यः wee दति प्रति्ञायते acfaaa fa शब्दे नित्यभयाजित्यम्, यदि तावत् सदा भवति ude ष- दाभावाद्म्मिंणोऽपि शदाभाव इति fra: wee इति। श्रथ म सवदा भवति अनित्यलस्याभावाननिल्यः शब्दः | एवं मिव्यलेन प्रत्यवख्यानाज्नित्यसमः। अ्रस्योलरम्॥
geo प्रतिषेध्ये नित्यमनित्यभावादनित्ये नित्यत्वोप- ` पत्तेः प्रतिषेधाभावः ॥ ३६ ॥
५ अध्याये ९ खाङिकम्। Rack
भा प्रतिषेध्ये शब्दे नित्यमनित्यलख्य भावादिन्युच्यमाने- santa श्ब्दस्यानिव्यलम्, श्रनित्यलापपन्तेशख atfaa: भब्द दूति प्रतिषेध नोपपद्यते, श्रय नाभ्युपगम्यते निद्य- afaqaa भावादिति Gat भवतीति इलभावान्नति- षेधामुपपन्तिरिति, उत्यन्नख fatrarcara: शनब्दस्यामि- wa तच परि प्रान पपत्तिः, सोऽयं प्रन्नः तदा नित्यं fa शब्दे सर्व्वदा भवति ay TAA, कस्मात् उत्पन्नस्य योनिरोधाद्भावः wee तदभिव्यलम्, एवश्च घत्यधिकरणाधेयविभागे व्याघातान्नास्तीति ` नित्यानित्य विरोधाच्च मित्यलमनित्छत्वं चैकस्य धर्श्िणे war विर्ध्येते म सम्भवतः, त्र यदुक्रम् नित्यममिल्यलस्छ भावान्नित्य एव तदवन्तभानायमक्रमिति॥
ख प्रयनकायानेकलत्वात्काय्येसमः॥ ३७॥ ` ‹
भा प्रयलानन्तरोयकलाद्निल्यः we श्ति, ae प्रय- तानन्तरमात्मलाभरूत् Sencar भवति यया चटा- feardafaafafa ख ला म भवतोष्येतदिन्नायते। एवमवखिते प्रयत्रकाथोनेकलादिति प्रतिषेध उच्यते | प्रयन्नानन्तरमात्मलाभख दृष्टो चटारीनाम् व्यवधाना- पाहा खामभिव्यक्तिर्यवडिताभाम्, तत् किं प्रयन्नानन्तर- मात्मलाभः शब्दस्य श्राहाऽभिव्यक्तिरिति fararnfe, काग्याविगेषेण प्रत्यवसानं क्रायंसमः। श्रो सरम् ॥
2x2
२८8 न्धायदश्चनवाद्यायनभाष्ये
Go काय्यान्यत्वे प्रयनादेतुत्वमनुपलसिकारणेप- पत्तेः ॥ Be ॥
भा० सति काणोन्यले श्रमुपलसिकारणेापपन्नेः प्रयलनस्या- Vos शब्द् स्याभिव्यक्ले, यत्र प्रयन्रानन्तरमभिव्यक्तेस्त बा- waaay: कारणं व्यवधानमृपपद्यते । व्यवधानापाहाच प्रयत्नानन्तर भाविनोऽर्थस्य पलसिलचणाभिव्यकिभवतीति aq शब्दस्यामुपलसिकारणं किचिदुपपश्यते, यख q- ल्नाननर् मपो डा eg स्य पलसिलक्तणाभिव्यक्रिभंवतोति तस्मादुत्पद्यते शब्दा नाभिव्यजत एति इतासेदनेकान्ि- RAIA अमेकान्तिकलाद्साधकः स्यात् इति, यदि सानेकान्तिकलादरसाघधकम् ॥
we प्रतिषेपेऽपि समाने दोषः ॥ ३९ ॥
मा भ्रतिषेभोाऽप्यगेकान्तिकः किञ्चित् प्रतिषेधति कि- feafa अ्रनेकान्तिकलादसाधक दति, श्रय वा शब्दस्या | fared’ प्रयत्नानन्तरमत्पाटोनाभिवयक्तिरिति विकिष- रेवभावः, निद्यलपचेऽपि प्रयनानन्तरमभि यक्िनात्पाद- दति विग्ेषदेलभावः, साऽयम्भयपक्तषमे विन्नेषदेवभाव- दल्युभयम्यमेकान्तिकमिति ॥
Go सर्व्वबेवम् Be ॥
५ Swe ९ afer | Rey.
भा सर्वषु साधमयैप्रशतिषु प्रतिषेधदेतुषु यच विशेषा दुश्ते ततचाभयोाः war: समः प्रसज्यत इति ॥
ae प्रतिषेधविप्रतिषेधे प्रतिषेधदोाषवदाषः॥ ४१॥
ure योऽयं प्रतिषेधेऽपि मानो दोषोाऽनेकान्तिकत्मा- पाद्यते aise प्रतिषेधस्य प्रतिषेधेऽपि समानः, तचानित्यः शब्दः प्रयत्नानन्तरीयकलत्वादिति साधनवादिनः खा- पमा प्रथमः पचः, प्रयत्रकाण्णानेकलात् Tea इति दूषणवादिनः प्रतिषेधदेतना दवितीयः पत्तः, स च प्रतिषेध इत्यच्यते, afar प्रतिषेधविप्रतिषेधेऽपि समानो रेषोाऽने- कान्तिकलम् WU: पचः ॥ |
ae प्रतिषेधं सदाषमभ्युपेत्य प्रतिषेधविप्रतिषेधे "समाने दाषप्रसङ्गामतानुन्ना ॥ ४२ ॥
भा० प्रतिषेधं दितीयं wy सदे षमभ्यपेत्य तदुद्धारमनुक्का WAHT प्रतिषेधविप्रतिषेषे ana wa षमानमनेकान्ति- कलमिति समानं दूषणं प्रसजतेादूषणवादिनि मतान्-
+ चा प्रसज्यत षति पञ्चमः पर्चः॥
qe स्पश्षलक्षणापेशोापपत्युपसंहारे हेतुनिर्देभे परपश्षदेषाभ्युपगमात्समानेदेाष इति ॥ ४३।
„ समानदेषप्रसङ़् दति कचित् पठः
Rc¢ न्यायदश्ंगबाकव्छायनभाष्ये
ate खापनापसे प्रयल्का्यानेकत्वादिति रोषः चाप मारेतुवादिनः Baa भवति, HATA खपच्सम् MATA, ASS खपललचणं दे वमपेचमाणाऽन्दत्यानु जनाय प्रतिषेधेऽपि समाने दष इव्युपपद्यमानं दोषं परपच्- पुपसंहरति शत्यं वानेकान्तिकः प्रतिषेध दति wa fafenfa तच खपक्तलत्तणापेचयेपपद्यमानरेषोापमं- We देतनिये च सत्यनेन परप्चाऽभ्यूपगतेा भवति, कं WAT य: परेण प्रयत्रकायानेकलादिव्यादिनाऽने- काम्तिकरोष उक्समनद्धत्य प्रतिषेधेऽपि ears Star भवति यया ave प्रतिषेधं सदाषमभ्धुपेत्य प्रतिषेधेऽपि ward दोषं प्रषजतः परपलाभ्यपगमात् बमाने दोषो भवति, यथा are प्रतिषेधं सदेषमश्डपेत्य प्रतिषेधेऽपि ` -समानं दषं प्रसजते मतामुश्चा प्रषव्यत इति, स खल्वयं षष्टः पचः, तच SE स्वापनारेतुवादिनः प्रथमदतीयपच्च- मपल्लाः, प्रतिषेधदेतुवादिनो दितीयचखत षष्ट पक्ताः, तेषां साध्वषाधतायां मीर्मांखमानायां चतर्यषषटयारविगिषात् यनरक्तदषप्रसङ्गः । शतुर्थपत्ते समानदेाषतवं परसख्याव्यतं प्रतिषेधविप्रतिषेषे प्रतिषेधदेषवदोष इति, षष्ठेऽपि पर- . पचाभ्युपगमात् समाने रोष इति समानदोाषलमेवा- च्यते, andfaty: कञचिदस्ति समानशख्तोयपेञ्चमयाः पनरशक्ररषप्रसङ्गः, ट तीयपत्तेऽपि प्रतिषेघेऽपि षमानोा दाष- दति खमानलमग्धपगभ्यते, पञ्चमपकेऽपि प्रतिषेध प्रतिषेधं
५ अध्याये ९ nfsaz) ace
भा समाना दोषप्रसद्गाऽग्धपगम्यते मायेविकेषः कञ्चिद्श्यत- दति, ay पञ्चमष्टपच्यारथाविज्नेषात् wee, दतोयख्तुययामतानन्ञा, प्रयमदितोययोाविशेषरेलवभाव- षति, षरपच्यामभयारबिद्धिः, कदा षट्पको यदा प्रतिषेधेऽपि समानो दोष Tad Nata awa: पच- योारबिदड्धिः, यदा त॒ कायान्यले प्रयनाहेतुलमनुपलभि- कारणे पपन्तेरित्यमेन दरतोयपक्ता aya तदा विशेष- ₹ेतुवत्तनात् प्रयत्ानन्तरमात्मलाभः wee माभिव्यङ्कि- रिति सिद्धिः प्रथमपच्ा म षर्पद्यी प्रवन्त दति ॥
दति षाव्छायनोये न्यायभाये पञ्चमाध्यायस्याद्यमाञ्ि- कम् ॥ ° ॥
भा० विप्रतिपत्त्यप्रतिपनल्याविंकम्पान्जिप्रदस्छानबज्जत्मिति सद्धुःपणाक्रं तदिदानीं विभजनोयम् निग्रदश्यानानि खख पराजयवस्ढरन्यपराधाधिकरणानि प्राये प्रतिन्नाद्व- यवाश्रयाणि तक््लवादिनमतत्ववादि नश्चाभिसंञ्जवन्ते तेषा विभागः ॥
स ° प्रतिन्नाहानिःप्रतिन्नान्तरं प्रतित्नाविराधःप्रति- MAMTA हेत्वन्तरमथेन्तरं निरथेकमविनत्रा-
ace WAZ WATW VAAN
qo ताथेमपा्थकमप्राप्तकालं न्यूनमेधिकं पुनरुक्तम- ननुभाषणमन्नानमप्रतिभा विक्षेप मतानुन्ना पय्थनुयाज्योपेश्षणं निर नुयाज्यानुयगेाऽपसि- ब्रान्ता देत्वाभासाश्च निग्रदस्थानानि ॥ १॥
भा० तानोमानि दाविंश्रतिघा विभज्य लच्यन्ते ॥
ख प्रतिदष्टान्तधम्मोभ्यनुन्ना खदष्टान्ते प्रतिन्नाशा- ` निः॥२।
भाग argue wale प्रच्यवखिते प्रतिदु्टान्त- wi खदु ष्टान्तेऽभ्यनलागन् प्रतिन्ञां जहातीति प्रतिज्ञा हानिः, निदश्नम् शेन्दियकलत्वादनिल्यः wet घटवदिति छते श्रपर WY दृष्टमेदधियकलं सामान्ये faq ware तथा we इति प्रत्यवख्िते इदमाह यचेद्धिवकं सा- मान्यं नित्यं कामं wer faarsfeafa स aad साधकस्य बूष्टाम्तस्य नित्यलं प्रस्जयन्निगमनान्तमेव w जहाति पलं अदत् प्रतिज्ञां नडहातीत्युच्यते प्रतिन्नाश्रयवात् पत्त स्ति ॥
ख प्रतिक्नाताथप्रतिषेषे धम्मैविकल्पात्तद्थनिर्हशः प्रतिन्नान्तरम् ॥ ३।
४ अध्याये श साडिकषम्। शटल
भा० प्रतिश्चातार्यौऽजिल्यः wee रव्रियकलात् चटवदि- mam usa भ्रतिषेधः प्रतिदृष्टान्तेन रेतुग्यभिषारः षामान्यमेद्धियकं नित्यमिति afaig प्रतिज्ञातार्चप्र- तिषेक्षे ध्ांविकल्यादिति दृष्टान्तप्रतिदृष्टान्तयाः षाध- waa धर्णमेदात् षामान्यमेद्धियकं संव्वगतम् श्ड्ि- थकसरसम्वगता घट शति धर्णाविकल्यात् तदये नि- @u दति षाथ्सिद्या्थम्, कथम् यथा घटेाऽखन्यैगत एवं शब्देाऽप्यसव्वेगता चटवदेवानित्य इति, तचाजित्यः weg
- ति प्व afar, श्र्वगत दति दितोया मर्तिन्ा प्रतिन्नान्तरम्, तत्कथं faawerafafa, म प्रतिज्ञायाः साधमं प्रतिश्चामरं, far हेठदृष्टान्तो साधनं प्रतिज्ञा- याः, तदेतदसाघनोापादानमनयंकमिति आ्रानय॑श्चान्नि- पडच्याननिति॥
wo प्रतिन्नारेत्वाविराधः प्रतिच्राविराधः ॥ ४ ॥
भा. गृणव्तिरिक्तं द्रव्यमिति प्रतिन्ना, खूपादिताऽचान्त- रस्टागपलभेरिति हेतुः, ase प्रतिनश्चारेलार्विरिषः, कथम् यदि गणवग्यतिरिक्रं द्रं खूपाद्विग्योऽचाम्तरला- गपलथिने पपद्यते, wa र्पादिग्दाऽथाकरस्यामुपख- सिः, गृणव्यतिरिक्रं द्रव्यमिति गेपपद्यते, गणव्यतिरिक्र्च xa रूपादिभ्यञ्चायान्तरद्यानुपलमिरिति faqwa था- waa न सम्मवतीति i
५7
Ree न्यायद्शंगवाद्यायनभाष्ये
ख ° पश्षप्रतिषेधे “प्रतित्राताथापनयनं प्रतिन्नास- च्यासः॥ ५
भा० नित्यः शब्द रद्ियकलादित्टकत परोन्रूयात् सा- मान्यमेद्धियकं न च श्रनित्यमेवं शनब्दोाऽणेद्धयका न चा-
नित्य हृति, एवम्पतिषिद्धे प्छे यदि ब्रुयात् कः पुनरा अनित्यः we दति, साऽयं प्रतिन्नातार्यनिद्कवः प्रतिन्ना- emia इति॥ । |
° अविगेषोक्ते देत प्रतिषिहे विशेषमिच्छतेादे- त्वन्तरम् ॥ € ॥ भा० . fagdag vane? व्यक्रमिति प्रतिज्ञा, का- ` देताः, एकप्ररृतीनां विकाराणां परिमाणात्, wr म्वेकार्णां ्ररावादीनां दृष्टं परिमाणम्, यावान् प्रकते यहा भवति तावान् विकार दृति, दृष्टश्च प्रतिवि- कारं परिमाणम्, रसि चेदम्परिमाणं प्रतियक्तम, त- देकप्रहतीनां विकाराणां परिमाणत्पश्छामेा व्यक्रमि- दमेकप्रछतोति । wa वयभिचारेण प्रत्यवसानम्, नाना- प्रकतीनामकप्रह्टतोनाच्च विकाराणां दृं परिमाणमिति, एवं प्रत्यवख्िते are एकप्ररृतिसमम्बये सति शरावारि- क्किाराणां परिमाणदश्मात् सुखदुःखमेहसमन्ितं We व्यक्तं परिमितं Vad तत्र प्रलत्यन्तररूपसमनव-
* प्रतिन्नातायेस्यापनयनमिति afar पाठः।
५ खष्याये २ aisaa | REL
~
are याभावे waanafaafafa, तदिदमविशेषाक्ते Sar भ्र fafag विश्रेषं ब्रुवता ₹इलन्तर मवति, ofa च ₹रेवन्तर- भावे waa हातारसाधकलान्निरग्धानम्, हेलन्तरव- aa सति यदि रेत््थनिद््ना दृष्टान्त उपादीयते नेदं amaanata भवति प्ररृव्यन्तरोपादानात्, चय aT पादीयते दृष्टान्ते इहत्रयंस्यानिद््ितख साधकभावानुप-
पत्तरानयक्याद़तारजिटटत्तं निगद्म्यानमिति। ह° प्ररूतादथादप्रतिसम्बद्वाथेमथान्तरम् ॥ ७॥
भा० यथाक्रलक्णे पल्षप्रतिपच्परिग्रहे Yaa: wrafe- gt प्रकृतार्यां ब्रूयात् नित्यः शब्दोऽख्ंलादिति देतु, Ngara हिनेतेघेतेस्तनिप्र्यये. छदन्तपदम्, पदश्च मामास्यातापसगनिपाताः, afadae करियान्तरयागादडि- भ्िव्यमाणएष्ूपः weer नाम, क्रियाकारकषम्दायः, कारक- सद्यातिजिष्टक्रियाकाखयेगाभिघायास्यातम्, weadar4- aq कालाभिधामविशिष्टम, येगेषयादभिद्यमानङ्पा- भिपाताः, उपणञ्यमानाः क्रियावद्यातका उपषगा दत्येव- मादि, तदर्थान्तरं वेदितव्यमिति॥
ख ° . वथकरमनिर्हशवन्निरथकम् ॥ ८.॥
भा यथया भिद्यः ब्दः .कचटतपाः अजवगडर्च्लात् 222 ।
EEE, oe ~ eae
Ree PMIATW AAAS NWT
are wasacurafeta एवम्प्रकारं निरर्थकम्, अभिषा- मामिसेयभावागपपन्ता अर्यंगतेरभावादणाएव क्रमेण fafewen दति ॥
ae परिषत््रतिवादिभ्यां चिरभिहितमप्यवित्तातम- विन्नाता्थंम् ॥ € ॥
भा० यदटाक्धं परिषदा प्रतिवाडिना च चिरभिहितमपि om विज्ञायते ब्िष्टश्ब्दमप्रतोतप्रयागमतिद्रुतेखारितमि- व्येवमादिना कारणेन azfamaafanrardaaraei- खम्बरण्राय vanfafa निग्रस्याननिति ॥
we पैीव्वापय्धायागादप्रतिसम्बद्वाथेमपाथंकम्॥१०॥
भा «UAH YTS वाक्यस्य a पाव्यौपर्यणान्षययोागा- गास्तीत्य खमबन्धायलम् WHA तत्षमुदायाऽथैखापायाद- पार्यंकम् । यथया दन्न दाडिमानि षडपुपाः कृष्डमजा- जिनन्पलशपिण्डः। श्रय रेर्कमेतत्कमाया; पायम् तस्छाः पिता aufama cfa u
Ge अवयवविपय्धासव्वनमप्राप्तकालम् ॥ ११ &
भार प्रतिन्नादोगामवयवानां यथालत्तणमर्थवभात् क्रमः,
४ Gms ९ afeana | RER
aie तजावयवविपणासेन वसनमप्राप्रकाणमसम्नन्धा्यंकाखं जिरडस्यान मिति ।
° होनमन्यतमेनाप्यवयवेन न्युनम् ॥ १२॥
भा म्रतिज्ञादोनागवयवानामन्यतमेनाणवयवेन हीमं न्यून जिश्दस्यानम्, साधनामावे wreanfefgfcia o
wo हेत्रदाहरणाधिकमधिकम् ॥ १३॥
भा एकंन छतवत्वादन्यतरस्यानर्थक्यभिति तरेतन्नियमाभ्व- पगमे वेदितव्यमिति ॥ ।
° MRAM पुनवचनं पुनरुक्तमन्यवानुवादा- त् ॥ १४॥
भा श्रन्यचानवाद्ात् शब्द्पमरक्रमथपुनरक्नं वा, निचयः usar faa: शष्ट दति शब्द पनरक्रम्, श्रथेपृनङक्रमनिन्यः शब्दा निरोाघधर्ष्यकाष्वागदश्ति॥
Wo अनुवादे Marq शब्दाभ्यासादथविश्चेषोपप- तेः ॥ १५ ॥
भार यथया इलपदे्ात् प्रतिनश्चायाः एनव्वेचमं निगमनमिति॥
Yr
भ य a - - - _ =-=
we अधादापन्नस्य स्वशब्देन *पुनव्व॑चनम् ॥ १६॥
भा० पनरक्रमिति waa, निदश्नम् उत्पत्तिध््रक- त्वा नित्य मन्युक्रा surge योाऽभिधायकः चन्द् सेन खशब्देन ब्रूयादनुत्पत्तिधर्वाकं faafafai तच पनरक्रम्बेदि तव्यम्, श्रथेसन्यत्यवायं शब्द प्रयागे Wala: साऽयाऽधापत्येति ॥
we | fame परिषदा चिरभिदितस्याप्यतु्वारण- मननुभाषणम् ॥ V9 ॥
भाग विश्चातसछ ararde परिषदा प्रतिवादिना चिर- भिहित चद् प्रत्यु्ारणन्तद्ननु भाषणं नाम faqyer- '. -ममिति, अप्रव्युखारयन् किमाश्रयं परपचचप्रतिषेधं द्रूयात्॥
Go शअविन्नातश्चान्नानम् ॥ ९८ ॥
भा० विज्ञातार्थस् परिषदा प्रतिवादिना चिरभिडितसखय यद् विज्ञानम्तदश्ञानं निग्रदस्थानमिति । wa खल्व fasta कस्य प्रतिषेधं ब्रयादिति॥
qe उत्तरस्याप्रतिपत्तिरप्रतिभा ॥ १९ ॥
BEd A TT मणय क ae oe
_* qacfaurafafa कचित् oa:
` ५ खथ्याये २ aifsag | RAY
wre ` परपक्तप्रतिषेधः SATA तद्यदा a ufaqya तदा ' निगरदीता भवति
ह° काय्यव्यासङ्गात् कथाविच्छेदा विश्चेपः॥२०॥
भा० यत्र कर्तव्यं ares कथां व्यवच्छिनन्तिष्दंमेकर- wie विद्यते afaaafaa aufaaraifa विक्षेप ara नियद्स्यानम् । एकनियदावसानायां कथायां खयमेव फथान्तरं प्रतिपद्यतदति॥
ख ° . *सखपरृदाषाभ्युपगमात् परपष्दाषप्रसङ्न म- तानुन्ना ॥ २१॥
भा चः परेण चादितं दोषं खपचेऽभ्युपग्यानुृत्य वदति भवत्पक्ते समानोदोषद्ति ष खपक्ते दोषाग्यपगमा- CVG दाषं प्रसश्चयन् परमतमनुजानातोति मतानुज्ञा ara faqeuraaraga tfa ti
ge निग्रदस्थानप्राप्तस्यानिग्रहः पय्थेनुयाज्योपेश्च- णम् ॥ २२॥
भा० Ga aay नाम जिरृहापपतत्या चादनोयसस्यापेच- णम् निग्रदस्यानं प्रापनोऽखोत्यमनुयो गः, VAS कस पराजय-
* eae टोष(भ्युपगमादिति शचित् ais: |
> ee ine ek,
=~ ~ ~ = =
are दत्धमथुक्रथा परिषदा वचनोयम्, न खख गिरं प्राप्तः खकपोनं विटरणयादिति॥
wo अनिग्रहस्थान निग्रहसखानाभिथेगे निरन्- येन्यानुयागः ॥ २३२॥
भा निगरदस्यागलकच्षणस्य मिणाथ्यवषायादमिप्दस्थाने जिग्टहोताऽघोति पर way निरनुयाच्यागयोागाक्तिग्ट- Wat वेदितव्य इति ti
त° सिहान्तमभ्युपेत्यानियमात्कयाप्रसङ्गोऽपसिङा- न्तः ॥ २४॥ |
भा० कस्यचिदर्थस्य तथाभावं प्रतिज्ञाय प्रतिन्चाता्थवि- qaargfaaatq कथां प्रसच्चयताऽपषिद्धान्त वेदितयः यथया न सदात्मानच्छहाति न भता विनाशा नासदात्मानं खभते नाषदुत्पद्यत tia, सिदधान्तमभ्थपेत्य way व्यव- ष्यापयति एक्प्रहतीदः aa विकाराणामन्वयदशंनात् azfaatat शररावादोर्ना द् टमकप्रछृतिवम् तथा चायं व्यक्रभेद्ः सुखदुःखमेषशटाच्िता दृश्यते त्रात मन्यदशंगात् सुखादिभिरेकप्रकतोदं ्ररोरमिति pee । ay wneafafaare दति कथं छद्ितव्यमिति । qarafeaa धष्ाकरनिदटनता var-
५ ध्याये २ waifena | REO
aro न्तरं ग्रवन्तते सा प्रतिः । ae ime प्रव- “a स विकार इति, ane प्रतिज्ञातार्थविपययासादर्- नियमात् कथां प्रसञ्जयति ufawrd खल्वनेन नाषदा- fadafa ग सत् तिरोाभवतोति। षदसताख तिरोाभावा- विभौ वमन्तरेण न aufunsia: प्रवत्युपरमखच भवति, afe खस्ववम्यितायामविव्ति शरावादिलचणं धका- भरमिति प्रटृत्तिरभवति, wafefa च प्रटत्यपरमः, तदे- तश्बद्धम््ाणामपि म शात् एवं waafear यदि सत- सात्महानमसतखात्मलाभमभ्यपेति, तदस्यापसिद्धान्ता- नियदस्यानम्भवति । अरय माभ्यपेति vase न धिद्यति ॥
Bo देत्वाभासाश्च यथोक्ताः ॥ २५॥
भा रेलाभासाश्च जिग्रस्दानानि किंपुनलंच्णान्तर- यागात् हेलाभाषाः नियदख्यानत्मापन्नाः यथया भ्र माणानि प्रमेयलमित्यत श्राइ। ware cf | ेला- ureaquag नि्रसखामभाव दति) त. इमे प्रमाणाद- थः पदार्था उद्दिष्टा afear परोकिताखेति ॥ दति वाख्यायनोये न्यायभाये पञ्चमाध्यायस्छ दितोयमा- fea समाप्तश्चायं पञ्चमाऽध्यायः॥ wi
Ney VATS शास्लम् el
THAD | सम्बत् ९९९२९ | MATE: LOTT २५ फारुनः ॥
मी कि 9 2 त 87777110
-—_
This book is a preservation photocopy. It was produced on Hammermill Laser Print natural white, a 60 # book weight acid-free archival paper which meets the requirements of ANSI/NISO Z39.48-1992 (permanence of paper)
Preservation photocopying and binding
Acme Bookbinding Charlestown, Massachusetts ग्मि
1996